Abstract
Een zelfstandig mens is niet alleen iemand die op eigen kracht dingen kan dóen. Minstens even belangrijk is dat hij of zij zelf kan oordelen wat in bepaalde situaties goed en wat fout is om te doen. Niet ‘goed of fout’ in de zin van wat het beste effect oplevert, maar in de morele betekenis. Dat innerlijk besef noemt men geweten. Het betekent niet dat je je altijd in overeenstemming met de normen van dat geweten gedraagt. Voor dat verschijnsel bestaan verschillende omschrijvingen waarvan ‘de geest is gewillig, maar het vlees is zwak’ wel de bekendste is. Je wéét wel hoe het moet, maar weten en doen is twee. Gedraag je je niet volgens je eigen geweten, dan krijg je last van schuldgevoel. Je geweten gaat knagen. Om dat te voorkomen, probeer je dus als het enigszins kan naar je geweten te luisteren. Het geweten wordt ook wel omschreven als een innerlijk richtsnoer of een kompas. Hoe groeit in kinderen zo’n ingebouwde stem van het geweten, waardoor op den duur niet steeds anderen hen hoeven te wijzen op wat lief is en stout, goed en kwaad? Met name drie aspecten zullen we in dit hoofdstuk behandelen. In de eerste plaats verschillende theorieën over het ontstaan van het geweten. In de tweede plaats wat er aan het gedrag van een opgroeiend kind is te merken van gewetensvorming. En in de derde plaats welke problemen bij de gewetensvorming kunnen rijzen.
This is a preview of subscription content, log in via an institution to check access.
Preview
Unable to display preview. Download preview PDF.
LITERATUUR
Kagan, J. (1981). The second year. Cambridge MA: Harvard University Press.
Dunn, J. (1987). The beginnings of moral understanding: Development in the second year. In: J. Kagan & S. Lamb (Eds.), The emergence of morality in young children. Chicago: University of Chicago Press.
Skinner, B.F. (1948). Walden two. New York: MacMillan.
Fraiberg, S. (1978). De magische wereld van het kind. Bussum: Paul Brandt.
Luria, A.R. & Yndovich, F.I. (1977). De rol van de taal in de geestelijke ontwikkeling van het kind. Leiden: Kooyker.
Kochanska, G. & Murray, K.T. (2000). Mother-child mutually responsive orientation and conscience development: From toddler to early school age. Child Development, 71, 2, 417–431.
Forman, D.R. e.a. (2004). Toddlers’ Responsive Imitation Predicts Preschool- Age Conscience. Psychological Science, 15, 10, 699–704.
Kochanska, G. (1997). Multiple pathways to conscience for children with different temperaments: From toddlerhood to age 5. Developmental Psychology, 33, 2, 228–240.
Laible, D.J. & Thompson, R.A. (2000). Mother-child discourse, attachment security, shared positive affect, and early conscience development. Child Development, 71, 5, 1424–1440.
Kohlberg, L. e.a. (1983). Moral stages: A current formulation and a response to critics. Contributions to Human Development, 10, 104–166.
Hoffman, M.L. (1991). Empathy, social cognition, and moral action. In: W.M. Kurtines, & J.L. Gewirtz (Eds.), Handbook of Moral behavior and development, Vol. 1: Theory. Hillsdale NJ: Erlbaum.
Gilligan, C. e.a. (Eds.). (1988). Mapping the moral domain: a contribution of women´s thinking to psychological theory and education. Cambridge, Mass: Harvard University Press.
Heckman, S.J. (1995). Moral voices, moral selves: Carol Gilligan and feminist moral theory. Philadelphia, PA: Pennsylvania State University Press.
Mischel, W. (1980). Wie Kinder lernen geduldig zu warten. Psychologie Heute, april.
Bandura, A. & Mischel, W. (1965). Modification of self-imposed delay of reward through exposure to live and symbolic models. Journal of Personality and Social Psychology, 2, 698–705.
Herbert, M. (1997). Clinical child psychology: Social learning, development and behaviour (2nd ed.) Chichester: Wiley.
Liebert, R.M. e.a. (1981). Developmental psychology. Englewood Cliffs NJ: Prentice Hall.
Kohnstamm, R. (1993). Schaamte & narcisme. Psychologie, november.
Lewis, H.B. (1971). Shame and guilt in neurosis. New York: International University Press.
Ferguson, T.J. e.a. (1999). Guilt, shame, and symptoms in children. Developmental Psychology, 35, 2, 347–357.
Stegge, H. & Ferguson, T. (2000). Schuld en schaamte bij kinderen: adaptieve en problematische aspecten. Jaarboek Ontwikkelingspsychologie, orthopedagogiek en kinderpsychiatrie 4. Houten/Diegem: Bohn Stafleu van Loghum.
Zahn-Waxler, C. & Robinson, J. (1995). Empathy and guilt: Early origins of feelings of responsibility. In: J.P. Tangney & K.W. Fischer (Eds.), Selfconscious emotions: The psychology of shame, guilt, embarrassment and pride. New York: Guilford Press.
Zie 4.
Polak, A. & Harris, P.L. (1999). Deception by young children following noncompliance. Developmental Psychology, 35, 2, 561–568.
Crossman, A.M. & Lewis, M. (2006). Adults’ ability to detect children’s lying. Behavioral Sciences and the Law, 24, 703–715.
Chandler, M.J. e.a. (2000). Beliefs about truths and beliefs about rightness. Child Development, 71, 1, 91–97.
Siegal, M. & Peterson, C.C. (1996). Breaking the mold: A fresh look at children’s understanding of questions about lies and mistakes. Developmental Psychology, 32, 2, 322–334.
Smetana, J.G. e.a. (1999). Maltreated and nonmaltreated preschoolers’ conceptions of hypothetical and actual moral transgressions. Developmental Psychology, 35, 1, 269–281.
Kagan, J. (1998). Biology and child. In: N. Eisenberg (Ed.), Handbook of Child Psychology, Vol. 3: Social, emotional and personality development. New York: Wiley.
Eigsti, I.-M. e.a. (2006). Predicting Cognitive Control From Preschool to Late Adolescence and Young Adulthood. Psychological Science, 17, 6.
Zie 4.
Zie 15.
Rights and permissions
Copyright information
© 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij, Houten
About this chapter
Cite this chapter
Kohnstamm, R. (2009). GEWETENSVORMING. In: Kleine ontwikkelingspsychologie I. Bohn Stafleu van Loghum, Houten. https://doi.org/10.1007/978-90-313-7686-5_11
Download citation
DOI: https://doi.org/10.1007/978-90-313-7686-5_11
Publisher Name: Bohn Stafleu van Loghum, Houten
Print ISBN: 978-90-313-6160-1
Online ISBN: 978-90-313-7686-5
eBook Packages: Dutch language eBook collection