Antwerpen, Govaert van der Haghen, 1534

Overzicht

Eusebius van Cesarea (265-340), van Griekse origine, theoloog en bisschop van Cesarea in Palestina, is de auteur van een kerkgeschiedenis in tien delen, die met de dood van de Romeinse keizer C. Flavius Licinius in 324 eindigt. Dit opvallend strikt historische werk werd uit het Grieks in het Latijn vertaald door Rufinus (ca. 340-410), een Italiaans kerkelijk schrijver. De Griekse tekst verscheen in druk bij Robert Estienne te Parijs in 1544, de Latijnse vertaling te Rome in 1474, terwijl de Franse vertaling van Claude de Seyssel, bisschop van Marseille, in 1533 door Marten de Keyser te Antwerpen werd uitgegeven. De auteur van de Nederlandse vertaling is niet bekend. De eerste uitgave hiervan verscheen in 1534 te Antwerpen bij Govaert van der Haghen, alias Dumaeus, drukker, boekverkoper, uitgever en boekbinder te Antwerpen van 1518 tot 1535. Uitgever van een vijftigtal werken, drukte hijzelf er slechts een tiental waaronder Nederlandse en Engelse ketterse geschriften. De titelpagina van Eccksiastica, met Gotische letters in zwart en rood, vertoont het impressum “In Onser Liever Vrouwen pant.” De omlijsting, bestaande uit verschillende houtsneden in renaissancestijl, verraadt door de weelderige decoratie tesamen met de vlotte lijnvoering Duitse inspiratie. Haiverwege de opgaande lijsten staan op een voetstuk twee historische personages: M. Agrippa, schoonzoon van Octavius, en Agrippina, zijn kleindochter (waarbij misschien een toespeling gemaakt wordt op zijn geboortestad Keulen). Onderaan de bladzijde stellen vier kleine houtsneden de evangelisten met hun sym-bool voor.

Abstract

Eusebius of Caesarea (265-340), a theologian of Greek origin who was bishop of Caesarea in Palestine, is the author of a history of the church in ten volumes, ending at the death of the Roman emperor C. Flavius Licinius in 324. Remarkable for its strict adherence to historical fact, the work was translated from Greek into Latin by an Italian ecclesiastical writer, Rufinus (c. 340-410). The Greek text was printed by Robert Estienne in Paris in 1544, the Latin translation appeared in Rome as early as 1474, and the French version by Claude de Seyssel, bishop of Marseilles, was published by Marten de Keyser in Antwerp in 1533. As for the Dutch translation, its author has remained anonymous. The editio princeps was printed in Antwerp in 1534 by Govaert van der Haghen or Dumaeus, a printer, bookseller, publisher and bookbinder who was active in Antwerp from 1518 until 1535. The publisher of some fifty works, he himself printed only about ten, including some heterodox texts in Dutch and English. The title-page of the Eccksiastica, printed in black and red in Gothic characters, bears the printer’s address, “In Onser Liever Vrouwen pant” (At the house of Our Lady). The border, which is composed of several woodcuts in the Renaissance style, reveals its German inspiration in the exuberance of its decorative motifs coupled with their flowing lines. Half-way up the vertical sections stand two historical figures on pedestals: Marcus Agrippa, Octavian’s son-in-law, and Agrippina, his granddaughter (an allusion, perhaps, to his birthplace Cologne). At the bottom of the page, four small woodcuts show the evangelists accompanied by their symbols.