Abstract
Studies of the SLE have almost universally omitted any consideration of it as a work intended to replace earlier interpretations of the Ethics. It is that aspect of Aquinas’s interpretation that is examined in both this and the subsequent chapter. What will appear may not initially seem significant, namely, Aquinas’s conviction that he is proposing the correct interpretation of Aristotle’s Ethics and doing so by exposing its unity as a study of the problem of human happiness. However, if the SLE were intended, as is so often claimed, as a theological transformation of Aristotle’s philosophical text, would Aquinas have been so intent on exposing the correct meaning of the Ethics?
This is a preview of subscription content, log in via an institution to check access.
Access this chapter
Tax calculation will be finalised at checkout
Purchases are for personal use only
Preview
Unable to display preview. Download preview PDF.
References
For the texts of these commentaries, I depend especially on the study of Georg Wieland: Ethica-Scientia practica. Die Anfänge der philosophischen Ethik in 13. Jahrhundert (Münster: Aschendorff, 1981). Wieland examines these commentaries for their doctrines on ethics as a philosophical discipline, on happiness as human perfection, and on virtue as the path to that perfection. The commentaries of Kilwardby and Albert the Great, placed in the present study on Stage 2, are examined in part and very briefly by Wieland, and Aquinas’s SLE is introduced into the discussion of happiness as perfection. — For other studies of the Stage 1 works, see note 5 below.
Wieland: Ibid., pp. 207–12 proposes this difference between Aquinas and his predecessors. Kleber, in his study of Aquinas’s thought on happiness as the human goal, devotes a significant portion to the problem of happiness as the organizational principle of the SLE. Cf. Glück als Lebensziel, pp. 72–89.
A wide variety of Latin spellings is found in the texts to be considered. For ease of reading, where the spelling of a word employs “u”rather than the modern V, the latter spelling is used. In citations from Aquinas’s Sentence-Commentary, the initial letter of the word following a period has been capitalized.
Latin translations of the Ethics have been edited in Aristoteles Latinus Leiden/(Bruxelles: Brill/Desclée de Brouwer, 1972) V. 26.1–3.
A listing of these commentaries is had in: Th. Aquinas: Opera omnia (Rome: Leonine Comm., 1969) T. 47, p. 236*. In addition to Wieland’s Ethica mentioned in note 1 above, these commentaries are discussed in: O. Lottin: “Psychologie et morale à la Faculté des Arts de Paris aux approches de 1250,Psychologie et morale auxXIIe etXIIIe siècles (Gembloux: Duculot, 1957) T. I, pp. 505–34. A. J. Celano:” The ’finis hominis’ in the thirteenth century commentaries on Aristotle’s NicomacheanEthics’’ Archives d’histoire doctrinale et littéraire du moyen âge, 55 (1986) pp. 23–53; “The Understanding of the Concept of Félicitas in the Pre-1250 Commentaries on the Ethica Nicomachea,” Medioevo. Rivista di Storia della Filosofia Médiévale, 12 (1986) pp. 29–53. The section concerning the Ethica nova of the Commentarium in Ethicam novam etveterem (ms. Paris B.N. lat. 3804A, fol. 140ra–143vb; 152ra–59vb; 241ra–47vb) has been edited by R.–A. Gauthier: ”Le cours sur VEthica nova d’un maître es arts de Paris (1235–40),” Archives d’histoire doctrinale et littéraire du moyen âge, 42 (1975) pp. 71–141.
Commentarium in Ethicam veterem (ms. Avranches Bibliothèque municipale 232, fol. 90r–125v).
Wieland: Ethica, pp. 143–44, with note 59: Fol. 90r: “vita enim aut est in corpore (?) per animam et sic hominis, et huius in complementum sanitas conservata usque ad terminum qui sibi positus est ab opifice. Vita vero spiritualis est duplex: una qua vivit anima per scientiam rerum, et alia qua vivit participatione felicitatis vel virtutis.”
Ibid., p. 145, with note 66. The following, more extensive extract is found in Lottin: “Psychologie et morale,” p. 526, note 2: Fol. 91r–v: “Virtus intellectualis est virtus secundum quam coniungitur anima superiori essentie a qua nata est perfici. Coniungitur autem superiori essentie per intellectum tantum contemplatione et affectu animi. Virtus intellectualis inchoatur a contemplatione et perficitur in affectu. Est enim in contemplatione summi boni cum dilectione eiusdem...”
Wieland: Ethica, p. 145, with note 69: Fol. 91v: “doctrina enim, qua instruimur ad cognoscendum summum bonum in his quae fiunt ab ipso, et cum homo cognoscat summum bonum, non potest retrahi quin diligat.” Cf. also the extract noted by Lottin in the preceding note.
Ibid., pp. 145–46, with note 71: Fol. 98r: “félicitas autem sicut ponunt philosophi, est in cognitione summi boni.”
Gauthier: “Le cours,” p. 107: “Item obicitur...félicitas non est in operando... Ad hoc dicendum est quod félicitas est vita anime. Iterum, felices operantur, scilicet in aspiciendo primum et cognoscendo; unde cognoscere primum et diligere sunt opera alicuius cum habet felicitatem. Et hoc modo intelligit auctor cum dicit quod ipsi dicebant quod vita et operatio sunt idem felicitati.”
Ibid., p. 107: “Aliter potest dicit quod...errabant in hoc quod dicebant quod nos sumus principium sufficiens uniendi illud summum bonum nobis.”
Ibid., p. 118: “Quamvis enim félicitas sit actus perfectus secundum virtutes, non ideo <sequitur> quod virtus et félicitas sint simul, immo virtus est, sicut iam dictum est, disponens ad felicitatem.”
Ibid., p. 79.
Ethica nova (ed. R.-A. Gauthier) in Aristoteles Latinus (Leiden/Bruxelles: Brill/Desclée de Brouwer, 1972) V. 26.1–3, fasc. 2, p. 88.
Commentarium in Ethicam novam (ms. Napoli Naz. IIIG 8, fol. 4ra–9vb).
Wieland: Ethica, p. 156.
Ibid., p. 156, with note 117: Fol. 6va: “Félicitas nihil aliud est quam ultima perfectio; perfectio autem non est nisi in delectacione coniunctionis potencie cum suo actu.”
Ibid., p. 157, with note 120: Fol. 4va: “Omnia hec vivunt cum labore et pena; quare... secundum hanc vitam non erit félicitas.”
Ibid., p. 156–57, with note 118: Fol. 6va: “Cum intellectus intellectum sit in rationali et in intelligentiis, perfectius sit in intelligentiis quam in rationali, quia in ipsis non dififert intellectus et actio et sua essentia, in rationali sit solum intellectus potentia; oportet ergo, quod illius intellectus impressio in rationali sit ab ipsa intelligentia. Quare oportet, quod necessaria sit impressio unius substantiae in alteram. Et ex hoc patet, quod félicitas nihil aliud est nisi continuatio hominis cum illis intellectibus, quae necessario erit, si possibilis est liberatio intellectus hominis ab omni potencia.” Wieland suggests this doctrine of a connection of the human intellect with the separated intellect is the result of Avicenna’s influence rather than that of Averroes. Cf. Ibid.
Commentarium in Ethicam novam et veter em (mss. Firenze Naz. Conv. Soppr. G 4 853, fol. lra–77va; Oxford Bodl. Lat. Misc. C. 71, fol. 2ra–52rb; Praha Univ. III. F. 10, fol. 12ra–3va).
Wieland: Ethica, p. 161–62, with note 144: Fol. 2vb: “ad horum evidentiam sciendum, quod moralis philosophia considérât bonum quod est natura bonum, ut felicitatem et virtutem, sed non ut sunt bonum natura, sed ex assuetudine.”
Ibid, p. 162–63, with note 145: Fol. 2vb: “licet quoad suam substantiam non causetur (=felicitas) ab opère nostro, tarnen quoad suum actum vel suam unionem ad nos causatur a nostro opère.” Cf. Lottin: “Psychologie et morale,” p. 521, note 1: Fol. Ira: “Bonum duplex est: divinum, id est a Deo collatum, ut félicitas...et humanum, id est ab homine per rectas operationes cum delectatione et tristitia et cum perseverantia in hiis acquisitum, quod est virtus. Non enim sic ponit philosophus virtutem in nobis a divina Providentia, sicut ponit felicitatem; licet forte secundum theologum et secundum veritatem, virtus non sit a nobis, sed a prima causa, secundum illud: Deus operatur in nobis velle et perficere.”
Wieland: Ethica, p. 163, with note 147: Fol. 2vb: “loqui est de morali scientia ut est speculans, et sic subiectum eius est félicitas; vel inquantum est operans, et sic est finis; vel aliter: differt félicitas et affectio vel actus felicitatis.”
Ibid., p. 163–64, with note 149: Fol. 2vb: “virtus non est meritum qüod sit tota causa felicitatis.”
Ibid., p. 166, with note 157: Fol. 14vb: “sciendum, quod félicitas causata operatur adprimum cuius est effectus...et operatur ad animam quam perfecit.” Cf. also the text from Lottin in note 23 above.
Ibid., p. 167, with note 166: Fol. 15ra: “dicendum quod duplex est amor hominis: naturalis et deliberativus. Et naturali amore forte diligimus primam causam, ut nos felicitaret et ut conservet nostrum esse, sed non amore deliberativo. Et qui amore deliberativo magis diligeret suum esse vel conservationem suam quam ipsum primum, peccaret. (Sic) ergo patet quod simpliciter loquendo magis est finis félicitas incausata, plus etiam per amorem deliberativum unitur creatura rationalis primae causae quam sibi ipsi. Et loquor de creatura rationali recte appetente et ordinante.”
Ibid., p. 168–69, with note 168: Fol. 16rb: “anima enim per se non est cui confertur félicitas, sed anima disposita per bonas operationes”; and with note 170: Fol. 4vb: “finis optimus operationum est medium coniungens nos quodammodo bono increato.”
Ibid., p. 169.
Ibid., p. 171, with note 182: Fol. 20vb: “félicitas est a prima causa immediate...et hoc secundum mérita, quae in diversis diversa sunt et successive in eodem fiunt et aguntur.”
The guide is contained in Barcelona, Archivo de la Corona de Aragon, Ripoll 109. The guide was initially studied by M. Grabmann: “Eine für Examinazwecke abgefasste Quaestionensammlung der Pariser Artistenfakultät aus der ersten Hälfte des XIII. Jahrhunderts,” in Mittelalterliches Geistesleben. Abhandlungen zur Geschichte der Scholastik und Mystik (München: Hueber, 1936), B. II, pp. 183–97; “Das Studium der aristotelischen Ethik an der Artistenfakultät der Universität Paris in der ersten Hälfte des 13. Jahrhunderts,” Ibid. (München: Hueber, 1956) B. Ill, pp. 128–41. Also see: Claude Lafleur: “Les ’Guide de l’étudiant’ de la Faculté des arts de l’Université de Paris au XlIIe siècle” in Philosophy and Learning. Universities in the Middle Ages (ed. M. J. F. M. Hoenen, J. H. J. Schneider, & G. Wieland) (Leiden: Brill, 1995), pp. 137–99. A “provisional” edition of the guide was prepared by Claude Lafleur for participants in a colloquium whose papers and discussion are found in L’enseignement de la philosophie au XHIe siècle. Autour du u Guide de l’étudiant’’ du ms. Ripoll 109 (Turnhout: Brepols, 1997). Among the papers in this collection is a description of the Ripoll 109 guide’s contents: Claude Lafleur: “Les texts ’didascalique’ (’introductions à la philosophie’ et ’guides de l’étudiant’) de la Faculté des arts de Paris au XlIIe siècle,” pp. 345–72; and of its teachings on the Ethics: Georg Wieland: “L’émergence de l’éthique philosophique aux XlIIe siècle, avec une attention spéciale pour le ’Guide de l’étudiant’ parisien,” pp. 167–80. A critical edition of the guide is to appear in Corpus Christianorum. Continuatio Mediaevalis (Turnhout: Brepols).
Grabmann: “Eine für Examinazwecke,” p. 195: Fol. 136ra: “Quaeritur, utrum félicitas, de qua hie agitur, sit causata et videtur quod non. Probat enim hie auetor, quod illa est bonum perfectum. Sed nihil est tale nisi primum. Ergo hec félicitas est ut primum. Ergo est incausata. Ad hoc dieimus, quod félicitas dicitur esse bonum perfectum inter bona particularia vel humana. Et sic intelligit hic Aristoteles. Primum autem non est particularia in sui essentia, cum sit simplicissimum. Propter hoc illud quod dicitur hie intelligitur de felicitate causata.” Cf. Grabmann: “Das Studium,” pp. 137–38. See also, Wieland: Ethica, p. 184; “L’émergence,” p. 176.
Kilwardby’s commentary is to be dated as pre–1245 because of the absence of any use of, or reference to, Grosseteste’s translation of the Ethics. Cf. R.-A. Gauthier: “Introduction,” inR.A. Gauthier & J.-Y. Jolif: L Éthique A Nicomaque, pp. 114; 116–17.
Wieland: Ethica, p. 173, with note 190: Fol. 285rb: “bonum autem humanum dupliciter est: scilicet bonum summum sive félicitas, et bonum inferius ordinatum ad summum bonum, scilicet virtus.”
Ibid., p. 173, with note 191: Fol. 287rb: “(félicitas) quae adepta est per consuetudinem bonorum operum”; Fol. 289va: “(félicitas) ipsa est finis omnium operationum”; and with note 192: Fol. 289va: “et notandum quod dicit illud bonum (=felicitas) est bonum operabile, tamquam velit quod homo posset consequi illud per suas operationes.”
P. Osmund Lewry: “Robert Kilwardby’s Commentary on the ’Ethica nova’ and ’vetus’,” in L’homme et son univers au moyen âge, Actes du septième congrès international de philosophie médiévale, 30 août-4 septembre 1982, ed. C. Wenin, Vol. 2 (Louvain-la-Neuve, 1986), p. 805: Fol. 292ra: “Diflfinicionem quamdam felicitatis significat ex precedentibus posse haberi, que forte talis erit; actus anime racionalis practice consistens circa operaciones studiosas et perfectissimas; vel sic, consistens circa perfecciones anime optimas et delectabillissimas, et in idem redit.”
Ibid:. Fol. 293ra: “Et notandum diligenter quod vocat hic Aristotiles viventes vere bonos, quia si non est vere bonus nisi simpliciter felix, et secundum ipsum aliqui viventes sunt vere boni, secundum ipsum aliqui viventes sunt felices simpliciter: quod est contra eos qui dicunt Aristotiles viventem nolle felicitari nisi incomplete.”
Ibid.: Fol. 293va: “Habemus ergo determinacionem prime questionis, scilicet utrum vivens felicitabitur vel non. Et videtur Aristotiles déterminasse iam quod sic. Et hoc dico de ilia felicitate de qua locutus est in hoc libro, quam ipse semper et ubique vocat actum perfectum secundum virtutem. Unde forte non intendit de alia felicitate nisi que dicitur vita secundum iussus doctrine civilis; nee debuit forte doctrina civilis de alia felicitate perscrutari. Utrum enim post mortem felicitetur anima vel totus homo, forte non pertinet ad ipsam, nee hoc déterminât Aristotiles.” Also: Celano: “The understanding,” p. 45, note 48; Wieland: Ethica, p. 175, with note 196; “L’émergence,” pp. 176–77.
Lewiy: “Robert Kilwardby’s Commentary,” p. 806.
Ibid., pp. 806–07.
L Aristoteles Latinus. Pars Prior (Bruges/Paris: Desclée de Brouwer, 1957) p. 68.
In I. Ethic I.fol.8vH.-I: “Revertamur itaque ad id, in cuius via ftümus, scilicet ad loquendum de bono quaesito in arte guberandi civitates quid est.”
Ibid., I.7.fol.9rF: “Remanet ergo ut sit totus actus proprius ei [scilicet, homini], in quo ipsi aliud non participât; si enim participaret, iam non esset ei actus proprius. Et de hac parte animae, quae ascribitur homini, apparet quod est duae partes, pars intelligent idest apprehensiva imperans: et pars obediens intelligenti. Vult [Aristoteles] per obedientem et obsequentem, partem habentem virtues morales, et partem intelligentem, iudicantem de recto.” Ibid..fol.9vG: “...oportet ut sit actus hominis, sive malus sive bonus, vita quaedam. Et intendo per hanc vitam, actionem animae procedentem a deliberatione versus finem determinatum...”
Ibid., VI.2.fol.81.vM-fol.82rA: “Et apprehensio, quae appropriatur entibus, quorum principia non sunt in nobis, nominatur scientia speculativa: et apprehensio, que appropriatur entibus, quorum cause in nobis sunt, nominatur cognitiva operativa: intendo earn, in qua est cogitatio propter operationem, ...et utitur quidem homo cogitatione operativa in rebus, quas possibile est esse a voluntate. Cumque sic fit, cogitativa est una ex partibus anime rationalis que recipit rationem: et altera pars est speculativa...”
Com. Mag.de anima.III.36.p486,200–202: “...intellectus materialis non copulatur nobiscum per se et primo, sed non copulatur nobiscum nisi per suam copulationem cum formis ymaginalibus.” Ibid., p499,559–64: “Nos autem cum posuerimus intellectum materialem esse eternum et intellecta speculativa esse generabilia et corruptibilia..., et quod intellectus materialis intelligit utrunque, scilicet formas materiales et formas abstractas, manifestum est quod subiectum intellectorum speculativorum et intellectus agentis secundum hunc modum est idem et unum, scilicet materialis.”
Ibid., p499,581 – p500,590: “...continget necessario ut intellectus qui est in nobis in actu sit compositus ex intellectis speculativis et intellectu agenti ita quod intellectus agens sit quasi forma intellectorum speculativorum et intellecta speculativa sint quasi materia. Et per hunc modum poterimus generare intellecta cum voluerimus. Quoniam, quia illud per quod agit aliquid suam propriam actionem est forma, nos autem agimus per intellectum agentem nostram actionem propriam, necesse est ut intellectus agens sit forma in nobis.”
Ibid., p500,599 – p501,619: “Et manifestum est quod, cum omnia intellect speculativa fuerint existentia in nobis in potentia, quod ipse [idest, intellectus agens] erit copulatus nobiscum in potentia. Et cum omnia intellecta speculativa fuerint existential in nobis in actu, erit ipse tunc copulatus nobis in actu. Et cum quedam fuerint potential et quedam actu, tunc erit ipse copulatus secundum partem et secundum partem non; et tunc dicimur moveri ad continuationem.”Et manifestum est quod, cum iste motus complebitur, quod statim iste intellectus copulabitur nobiscum omnibus modis. Et tunc manifestum est quod proportio eius ad nos in ilia disposition est sicut proportio intellectus qui est in habitu ad nos. Et cum ita sit, necesse est ut homo intelligat per intellectum sibi proprium omnia entia, et ut agat actionem sibi propriam in omnibus entibus, sicut intelligit per intellectum qui est in habitu, quando fuerit continuatus cum formis ymaginabilibus, omnia entia intellectione propria. “Homo igitur secundum hunc modum, ut dicit Themistius, assimilatur Deo in hoc quod est omnia entia quoque modo, et sciens ea quoque modo.”
R.-A. Gauthier: “Introduction,” in Aquinas: Opera omnia, T. 44, P. 1, pp. 222*.
Ibid., pp. *221–22. Albert’s text is: Super Ibid.I.13.p72,14–19; I.15.p79,78–80.
Ibid..VI.8.p453,17–18.
Ibid.p452, 69–70.
Ibid.p452,80–83: “(2) Praeterea, Commentator in XI [i.e., “XÏÏ”]Metaphysicae dicit, quod haec est ultima prosperitas, quod anima nostra continuatur ad intelligentias agentes in animas nostras.” Ibid.p453,24–31: “Praeterea, aut manet intellectus secundum essentiam aut secundum esse post mortem. Si secundum essentiam, cum omnium sit una essentia, scilicet natura intellectualitatis, tunc ex omnibus animabus non manet nisi una. Si secundum esse, ergo remanet etiam secundum potentias inferiores, et sic non continuatur cum intelligentia, sed distinguitur ab ipsa.” Ibid.p453,63–70: “Ad secundum dicendum, quod Averroes multas haereses dicit; unde non oportet, quod sustineatur. Si tarnen in hoc volumus eum sustinere, dicendum, quod prosperitas nostra erit in continuatione ad intelligentiam non secundum esse, sed secundum obiectum, quando anima post mortem contemplabitur simplices quiditates sicut intelligentia.”
In XIIMeta.38.fol.321rE-F: “lam igitur declaratum est quod coelum et naturalia continuantur cum primo, quod est intellectus, qui est in fine gaudii et voluptatis, sicut nostra dispositio in continuatione cum intellectu, qui est principium parvo tempore. Deinde dicit, Ista igitur disposito in illo est semper, nobis vero est impossibile idest, sed continuatio coeli cum hoc principio semper est, nostra autem continuatio cum principio, quod est in nobis, impossibile est ut sit semper. Illud autem, quod continuatur de nobis, est generabile et corruptibile, in corpore vero coelesti est aeternum. Et ex hoc quidem apparetbene quod Aristoteles opinatur quod forma hominum, in eo quod sunt homines, non est nisi per continuationem eorum cum intellectu, quod declaratur in libro de Anima esse principium agens et movens nos.”
Cf. Super Ibid.X.II.p750,l–5; p750,45 – p751:4; p751,42–43; 13.p763,15–17.
Cf. De animalll, Tr. 2, c. 3, pl81,54–63; c. 7, pl86, 59–72; pl87, 18–45. Albert proposes four arguments against the unicity of the intellect in Ibid.W.pl87,46–91.
In Ethic.I.M.9\G–H.
Ibid.I.9.fol 12rF – fol. 12vG.
Ibid.I.10.fol.l4vH–I: “Deinde, oportet autem ut adiungamus huic dicto quod sic vivat, et usque dum moriatur sic perseveret; occultum enim est nobis quid futurum sit de rebus; felicitatem ergo ponimus certissime finem modis omnibus et perfectam. Cum ita sit, tunc equidem nominamus ex vivis beatos illos, quibus existunt res, quarum fecimus mentionem in tempore suo praesenti, et existent in futuro; non nominamus autem eos beatos, nisi secundum quod homines tantum, non aliter.”
Ibid.X.SM. 155rE; fol. 155vG; fol. 155vM-fol. 156rA.
The Greek Commentaries on the Nicomachean Ethics of Aristotle in the Latin Translation of Robert Grosseteste, Bishop of Lincoln (+1253), V. I: Eustratius on Book I and the Anonymous Scholia on Books II, HI, and IV, (edit. H. P. F. Mercken) (Leiden: Brill, 1973). V. Ill: The Anonymous Commentator on Book VII, Aspasius on Book VIII, and Michael ofEphesus on Books IX and X (edit. H. P. F. Mercken) (Leuven: University Press, 1991). Vol. II on Books V-VI has yet to appear. See V. I. pp. 38*-42* for the dating of the translation; pp. 3*–29* for the authors of the commentaries on the various books and the general characteristics of each commentary.
Ibid., V. I, p. 8,96–100.
Ibid.,pp 12*–13*.
Ibid., p. 6,33–47.
Ibid., p. 118,78–85: “Quia felicitatem secundum virtutem animae operationem demonstravit, singulariter virtutem assumens (non una autem est, sed plures virtutes), propter hoc haec apposuit, optimae virtutum et ei quae secundum ipsam est operationi attribuens bene. Haec autem utique erit prudentia, quae rationabilis partis animae est virtus. Hoc autem est partium ipsius excellens, praestans quidem inferioribus et dirigens ea et cum ipsis convenientia, operans autem et per se ipsum propria et non decidens ab eo quod opportunum est.”
Ibid., p. 105,14–20: “Et istae [i.e., vita voluptuosa et vita contemplativa] quidem extremae et ut contrariae ad invicem répugnantes, media autem harum moderativa passionum et civilis est, communicationem quamdam ad utrasque servans extremitates, ad hanc quidem ut rationem habens superiacentem servituti ex passionibus, ad illam autem tradens se in parte et irrationabilibus appetitibus, non ut meliori dominentur, sed ut et ipsi imperati a meliori operentur.”
Ibid., p. 105,23 – p. 106,45: “Politicum enim animal natura est homo et sociale et communicativum et operationes habens multas adiacentes sibi earum quae in communicatione, in quibus multis indiget conferentibus sibi et pecuniis et corporibus. Et qui secundum hanc vitam est felix consequenter habet ad perfectum secundum hominem honestorum et bonorum directionem exterius... Purgativa autem et contemplativa, recedens ab omni quod secundum hominem, et a perturbationibus quae sunt in medio extra factus et populorum et civitatis et familiarum ipsorum et communicationem cum hominibus abnegans et a propriae carnis recedens affectione et declinans ad intellectualius et divinius, sufficientem habet ad beatitudinem earn quae ex impassibilitate fit secundum intellectum operationem, et adhuc super intelligentiam unitionem... Directa autem beautitudo simplex et sine varietate et sine indigentia multorum, ut in solitudine directionem habens. Nihil igitur novum si Aristoteles hic earn quae in medio et politicam felicitatem assignans dividit quidem ipsam quae est secundum solitudinem ab ea quae multiformis est et quam variam ostendit.”
Ibid., p. 166,20–25: “Beatos autem ait ut homines, id est secundum quod concordat humanae naturae, quibus in vita conversatio in continuo fluxu et transmutation omnimoda existit, quia intellectualis et divinae naturae alia species beatitudinis, in statione esse habentis et neque unam sustinentis transmutationem.”
After describing the onerous nature of the effort needed for the development of the moral virtues (Ibid., p. 148,94–05), Eustratius continues: p. 148,05–08: “Et sic simus utique felices et beati. Haec autem omnia nobis non utique umquam advenient, nisi Deum habeamus propitium et coadiutorem nobis in discipliftis et exercitationibus et operationibus et directionibus.”
E.g., Ibid., V. Ill, p. 408,59–63: “...in primo quidem libro dixit de politica felicitate, secundum quam politicus felix adornat détériora ratione, in hoc [i.e., in decimo] autem dicit de speculativa felicitate et eo qui secundum ipsum felice, qui est primus et essentialiter homo et verus homo, qui in nobis videlicet intellectus, et superveniens talis felix politico felici.” Cf. also, p. 410,24 – p. 411,45. The implied notion of two “types” of person capable of different forms of happiness recurs frequently: e.g., p. 398,05 –p.399,27; p. 404,71–76.
For the complete list of references, see Super Ethica, pp. 817–18.
Ibid. 1.15.^15,12 – p76,4: “Dicendum, quod félicitas non est qüaedam generalis beatitudo et ordinatio totius animae secundum omnes potentias,...sed operatio secundum determinatam virtutem, scilicet prudentiam, et determinatam potentiam, scilicet rationem.” X2.pl14,27–31: “...beatitudo civilis, de qua in primo loquebatur, non est sicut bonum separatum, sed sicut bonum, quod est in nobis, quod est suppositum electionis et non ratio eligibilitatis in omnibus...” In X. 10.p746,5–16 when the topic is the recapitulation by Aristotle of Book I’s doctrine on happiness, Albert writes: “Et ut brevior sit tractatus, resumantur quaedam quae dicta sunt in primo de felicitate civili suppositis rationibus ibi positis. ...Primo ostendit, quod félicitas est in operatione et non tantum in habitu, tali ratione: Habitus optimi sine operatione possunt existere dormienti, qui vivit ad modum plantae, et infortunato; si igitur in habitu tantum sit félicitas contemplativa, inerit his qui dicti sunt; sed hoc non placet; ergo, sicut praedictum est de civili, oportet etiam, quod contemplativa sit in operatione.”– Words are Italicized in the Super Ethica to indicate the words of Aristotle on which Albert comments.
Ibid..I.3.pl6,30–85. On the meaning of civilitasor “civility” and its use by Albert, see Lorenzo Minio–Paluello: “Tre Note alia ’Monarchia’” in Opuscula. The Latin Aristotle (Amsterdam: Hakkert, 1972) pp.277–98.
Super Ethicall .p34,23–3l: “Dicendum, quod perfectum dicitur dupliciter, scilicet simpliciter, et sic solus deus est perfectus, quia sibi non deest aliqua nobilitas, quae sit in genere entis... Alio modo dicitur perfectum in génère, et sic civilis félicitas est perfectum bonum in ordine civilium et comprehendit in se omnes nobilitates illius generis, quia comprehendit omnes virtutes secundum habitum confirmatum.” See also: IV.6.p246,10–17.
Ibid..I.7.p34,62–67.
Ibid..I.8.p38,51–57: “Deinde cum dicit: Quid utique, ostendit, secundum quam potentiam sit félicitas operatio hominis. Et est ratio talis. Proprium opus hominis debet esse secundum id quod est proprium sibi et optimum in ipso...; sed proprium et optimum in nomine est ratio operativa; ergo secundum hoc inest sibi opus suum, quod est félicitas.”
Ibid. p39,15–17 & 77–87: “(6) Praeterea, intellectus est supra rationem, et ita etiam magis secundum intellectum [debet accipi félicitas], quem omittendo videtur peccare... Ad sextum dicendum, quod intellectus est in anima nostra participative, secundum quod attingit superiorem naturam substantiarum separatarum, sed secundum suam naturam rationalis est. Hie autem quaeritur civilis félicitas, quae est bonum vel opus hominis secundum suam naturam, quod ulterius ordinatur ad contemplativam felicitatem, de qua in decimo tractabit, quae est opus eius, secundum quod communicat cum superioribus substantiis sicut materiale et disponens ad ipsam. Et ideo intellectum hie relinquit.” Wieland: Ethica, pp. 210–11 finds the basis of Albert’s distinction between civic happiness as proper to man and contemplative happiness by which man resembles the separated substance to lie in the difference between reason (Vernunft) and intellect (Verstand). The irreducible difference between these two is itself seen as expressing the duality between, respectively, the formal principle and the spiritual substance of the soul.
Super Ethica 1.13.869,39–42: “Et ne credatur, quod quis possit in vita esse omnino beatus, removet hoc dicens: hos dicimus esse beatos ut homines, in quibus necessario est aliquis defectus, non ut deos vel angelos.”
Ibid., p71,73–79: “Dicendum, quod hoc quod animae defiinctorum remaneant post mortem, non potest per philosophiam sufficienter sciri. Et supposito, quod remaneant, de statu earum et qualiter se habeant ad ea quae circa nos fiunt, omnino nihil sciri per philosophiam potest, sed haec cognoscuntur altiori lumine infuso non naturali, quod est habitus fidei.”
Ibid., p72,14–19: “...et si intellectus non sit forma situalis, non potest demonstrari, quod remaneant plures animae distinctae, sed omnibus una, sicut ponit Commentator in libro De anima et hoc modo exponit auctoritatem Aristotelis inductam, licet sit contra fidem.” The “Commentator” refers to Averroes: Com. Mag. De 0mmtf.III.5.p4Ol,424 –p409,653. E.g., Ibid.p40l,424 – p402,431: “Questio autem secunda, dicens quomodo intellectus materialis est unus in numéro in omnibus individuis hominum, non generabilis neque corruptibilis, et intellecta existentia in eo in actu (et est intellectus speculativus) numeratus per numerationem individuorum hominum, generabilis et corruptibilis per generationem et corruptionem individuorum, hec quidem questio valde est difficilis, et maximam habet ambiguitatem.”
Super Ethica.I.ll.p59,3–6: “...félicitas civilis est operatio prudentiae, secundum quam intrat in substantiam aliarum virtutum quae sunt in potentiis inferioribus, determinans eis medium.” Also, see Ibid.W.6.$246,14–15.
Ibid..VI.14.p479,16–17: “...consiliari enim non est actus principalis prudentis, sed magis eligere aut predeterminare finem.” Ibid., p484,36–39: “...prudentis est secundum veram rationem eligere illud quod eubulia praeconsiliatum est, et praedeterminare finem.”
Ibid., 15.p486,65–75: “...actus enim prudentiae est praeordinare finem, et sie est suum, quod praeeipiat, quod praeeeptum est de finali opere; quod nisi fiat, numquam quaereretur via exsequendi praeeeptum neque erit iudicium, qualiter ponetur in opere, sicut si aliquis habet praeeeptum, quod vadat Romam, statim cogitat, qualiter debetnexsequi, sed si esset praeeeptum, quod eundum est et non quo, numquam posset exsequi. Et sic patet, cum finis semper prius sit in intentione et determinatione prudentiae, quod prudentia naturalia praecedit istos habitus [e.g., synesis quae est iudicans qualiter exsequendum sit in opus].”
Ibid., 18.p510,24–34: “Quod autem [virtus moralis] indigeat [prudentia] ad intentionem rectam, probatio: Nihil enim tendit in alterum nisi sit sibi praestitutum vel ipse sibi praestituat, sicut etiam naturalibus omnibus praestitutus est finis a primo motore, cuius intentio est in omnibus agentibus naturalibus; sed virtus moralis tendit in suum finem sicut natura quaedam; ergo oportet, quod ab aliquo sibi praestituatur finis et coniuncto sibi, quod est ratio, in quo differt ab operatione naturali. Sed verum est, quod praestituto fine de se tendit in ipsum nee ad hoc aliquo indiget.” Also, see: Ibid., p509,28–50. On Albert’s notion of prudence as perfective of reason, see pp. 50–54 below.
Ibid..VI.l.p391,19–30: “Est enim practicum, ut dicit Avicenna, dupliciter, scilicet quod est operativum simpliciter et quod est sciens rationem, per quam operatur. Sed specialiter haec scientia in utroque perfecit, quia includit in se finem utriusque, scilicet felicitatem civilem, quae est finis practicae, et felicitatem contemplativam, quae est finis contemplationis. Unde perficit ad utrumque opus, et ad speculandum per virtutes intellectuales et ad opera, quae sunt civilis vitae per virtutes morales, et ideo ethica inter alias partes philosophiae principaliter est ordo animae.”
Ibid..X.ll.p749,15–32: “Dicendum, quod omnis ratiocinativa cognitio est in quadam collatione, sive sit contingentium,...sive sit scientifica, quae procedit etiam deducendo causam in causatum; et hoc accidit sibi ex hoc quod radius cognoscitivae virtutis obumbratur in ipsa ad continuum et tempus, dum quiditates rerum non accipit in sui simplicitate... Et ideo complementum rationalis naturae est, ubi pertingit ad simplices quiditates; in hoc enim coniungitur superioribus substantiis separatis, quarum talis est cognitio. Et ideo félicitas contemplativa ipsius est secundum intellectum, secundum quem pertingit ad huiusmodi operationem.”
Ibid. p75 1,62–67.
Ibid. 752,15–21 “...intellectus, secundum quod est imperfectus, non est sufficiens ad contemplationem divinorum, sed secundum quod perficitur per habitum sapientiae, sic sufficiens est ad contemplationem philosophicam et, secundum quod perficitur per theophanias descendentes a deo, sic perficitur ad divinam contemplationem.”
As remarked above in the Introduction, Jordan refers to the Pars secunda as Aquinas’s “full” and “Christian” commentary on the Ethics, and, along with others such as Gauthier, regards the SLE as preparatory to the moral part of the Summa theologiae. Cf. above, pp. XI, XV–XVI, and note 24 on p. XVI.
R.-A. Gauthier: “Saint Thomas et l’Ethique A Nicomaque,” pp. xv–xvii. Jordan proposes that Aquinas’s knowledge of the doctrines of the earlier Masters of Arts can just as easily be explained by positing Albert’s Super Ethica as the intermediary by which their doctrines were passed to Aquinas. Cf. “Aquinas Reading Aristotle’s Ethics,” p. 245.
Prolegomena, p. v,27 – p. vi, 10 in Albert’s Super Ethica.
R. Guindon: Béatitude et Théologie, p. 213.
Cf. Chapter 5, pp. 196–98.
Cf. R.–A. Gauthier: “Praefatio,” in Aquinas: Opera omnia, T. 47, P. 1. – That the SLE, although depending on the Super Ethica in over 350 passages, shows Aquinas most likely did not consult the latter work while composing the SLE except rarely and only in isolated passages, cf. pp. 235*, 255*–56*; that the commentaries on the Ethica nova and vetus served Aquinas as sources only because of their influence on the Super Ethica or because Aquinas remembered them from his first student days at Paris, cf. pp. 236*–46*; and that Aquinas rarely read the Greek Commentaries but recalled Albert’s teaching, cf. pp. 246*–54*.
E.g., referring to Averroes’s doctrine of ultimate happiness as effected by the connection of the human agent to a separated agent intellect, Aquinas writes in <SCG.III.44: “Patet autem quod nee Aristoteles, cuius sententiam sequi conantur praedicit philosophi, in tali continuatione ultimam felicitatem hominis opinatus est esse. Probat enim in I Ethicorum quod félicitas hominis est operatio ipsius secundum virtutem perfectam: unde necesse fuit quod de virtutibus determinaret, quas divisit in virtutes morales et intellectuales. Ostendit autem in X quod ultima félicitas hominis est in speculatione. Unde patet quod non est in actu alicuius virtutis moralis; nee prudentiae nee artis, quae tarnen sunt intellectuales. Relinquitur ergo quod sit operatio secundum sapientiam, quae est praecipua inter très residuas intellectuales...: unde et in X Ethicorum sapientem iudicat esse felicem...Patet ergo quod opinio Aristotelis fuit quod ultima félicitas quam homo in vita ista acquirere potest, sit cognitio de rebus divinis qualis per scientias speculativas haberi potest.” See also: Q.D.de anima, a. 16; ST.Ia.iS A.
In addition to the number of citations prior to his return to Paris, in the Prima secundae (1271) Aquinas referred to or cited the Ethics more than 600 times.
Cf. SZ£.I.14.90–95.S170; X.13,137–41.S2135. 97. In I £f/wc.7.fol.8vH–I: “Revertamur itaque ad id, in cuius via fuimus, scilicet ad loquendum de bono quaesito in arte gubernandi civitates quid est.” Fol.
A: “Deinde non intendo autem per dictum meum, quod bonum quaesitum est res sufficiens per se, quod sufficiat homini hoc bonum existenti solitario...: immo equidem intendo ut vivat cum aliis, utputafilius, parentibus... Est enim natura civilis homo, idest non ei possibilis vita absque civium vicinitate...”
Super Ethical J. p31,38–53: “Sed videtur, quod sanitas non sit finis alicuius disciplinae civilis, quia illud per quod aliquis iuvatur ad operandum secundum perversos mores, non videtur esset finis in civili vita; sed sanitas huiusmodi; ergo tc. Et similis est obiectio de omnibus aliis quae ponit. Et est obiectio Commentatoris. Ad quod ipse respondet, quod Philosophus intendit de felicitate secundum maximum suum posse, secundum quod complectitur omnia quibus indiget organice; de quibus est sanitas, sine qua non potest est expeditus ad operationes civiles; et ideo ponitur aliquis finis... Vel melius dicendum, quod quamvis non sit bonum et optimum in civili vita, tarnen est optimum in aliquo ordine, quia in operationes medicinae, et talibus optimis nihil prohibet aliquem mali uti...”
Ibid. I.7.p34,23–31. Cf. note 73 on page 19 above.
Ibid..p34,55–76.
Ibid..p35,54–p36,16.
SZ,£.I.9.45–55.S106: “Si autem adhuc occurrant plura bona ad quae ordinentur diversi fines diversarum artium, oportebit quod inquisitio rationis nostrae transcendât ista plura quousque perveniat ad hoc ipsum, id est ad aliquod unum; necesse est enim unum esse ultimum finem hominis in quantum est homo propter unitatem humanae naturae...; et iste unus ultimus finis hominis dicitur humanum bonum quod est félicitas.”
Averroes. In I Ethic. 7-fol.9rC. Albert: Super Ethical I.p33,8l –p36,25. Aquinas: SLE.I.9.56–217.S107–17.
At this point, Averroes offers the distinction Aquinas uses in the Prima secundae to mark the distinction between an object or good sought and the act by which that object is attained. The terms finis cuius (Üie object sought) and finis quo (the agent’s act by which the object is attained) are not found in Averroes’s text here, although the distinction itself is made. Cf. Averroes: In I Ethic. 7.fol.9rC-D.
Ibid.fol.9rF and fol.9vG. Cf. note 43 on page 11 above.
Super Ethica I.8.p38,51–57. Cf. note 75 on page 20 above.
SLE.I.10.118–21. S126: “Ex quo potest accipi quod félicitas principalius consistit in vita contemplativa quam in activa et in actu rationis vel intellectus quam in actu appetitus ratione regulati.”
NE.I.7.1098a20–21: “Circumscribatur quidem igitur bonum ita. Oportet enim forte figuraliter dicere primum, deinde posterius rescribere.” See SLE, p. 38. Albert’s Latin version is identical; cf. Super Ethica, p36,79–80. Averroes: In I Ethic.fol.8rE: “Bonum igitur ipsum ita circumscriptum sit. Oportet enim fortasse prius figurare, deinde postea depingere.”
Super Ethica.I.8.p42,39–45: “Et dicit: circumscribatur, quia differentiae sunt acceptae a posterioribus; unde non sunt intrinsecae, sed quasi circumstant ipsam. Et dicit, quod oportet ita figuraliter, idest in communi, dicere prius si posterius rescribere; quod faciet determinando in speciali de virtutibus, quas comprehendit félicitas.”
E.g., Ibid., p40,80–89; p41,53–66. In these passages, Albert argues that the “opus hominis inquantum homo sit idem quod opus boni,” and that reason ordering activity by prudence is the most perfect work and so the source of happiness.
In I Ethic.7.fol.9vI: “Dixit. Hoc est ergo bonum illud, cuius oportet nos determinare partes et modos, et forsan oportebit nos primitus circumscribere ipsum, idest, definitione universale deinde determinare post hoc, partes eius.”
This “appearance” is based, not on any further statement by Averroes, but on his view of Ethics! as defining the happiness to be found by a life of moral virtue.
SLE.I.11.7–20.S131: “Primo proponit quid sit factum et quid restet agendum. Et dicit quod ita sicut supra habitum est circumscribitur bonum finale hominis quod est félicitas. Et vocat circumscriptionem notificationem alicuius rei per aliqua communia quae ambiunt quidem ipsam rem, non tarnen adhuc per ea in speciali declaratur natura illius rei. Quia, ut ipse subdit, oportet quod aliquid primo dicatur figuraliter, id est secundum quandam similitudinariam et extrinsicam quodam modo descriptionem, et deinde oportet ut manifestatis quibusdam aliis resumatur illud quod fuit prius figuraliter determinatum et sic iterate plenius describatur. Unde et ipse postmodum in fine libri de felicitate tractatum complebit.” – Aquinas is incorrect in interpreting Aristotle in this passage as speaking of moral science, for the latter intended to describe the procedure of any practical science. Cf. Kleber: Glück als Lebensziel, pp. 81, 84. Yet as is clear, Aquinas was working within a tradition inherited especially from Albert, who also interprets this passage as speaking of the procedure of moral philosophy – another historical fact underlining the danger of concluding to Aquinas’s intention without first examining the positions of his predecessors.
In his study of the problem of happiness as the organizational principle of the SLE, Kleber remarks that the “consequences of virtue” treated in Books VH–IX, i.e., continence and friendship, do not fit as well under “the study of the problem of happiness” as they do under “the study of virtue.” Cf. Kleber: Glück als Lebensziel, pp. Yet, this discrepancy pales in the light of the passages noted where Aquinas’s statement of Aristotle’s procedure manifests the former’s attempt to disclose the intention Aristotelis.
SLE.II.6.14–16.S307: “...omnis virtus subiectum cuius est facit bene se habere et opus eius reddit bene se habens...”
Ibid., 16–22.S307.
Ibid., 7.45–75.S322–323.
Ibid.,III.19.1–34.S595–597.
E.g.: Ibid., 20.1–39.S613–615.
Ibid., VI.1.150–214.S1119–1123. With this doctrine, Aquinas again parts company with Averroes and Albert. Cf. “The two parts of the rational soul” below in Ch. 2, pp. 35–47.
Ibid., 2.1–16.S1124.
Ibid., 29–30 &41–45.S1126
Ibid., 93–108.S1130.
Science and art in VI.3; prudence in VI.4; intellectus and wisdom in VI.5–6; prudence and connected virtues in VI.7–9; problems concerning wisdom and prudence in VI. 10–11.
Ibid. X.1.1–9.S1953.
Ibid., 9.1–20.S2065.
Ibid., 10.72–78.S2086.
Ibid., 14.1–13.S2187 together with X. 16.168–200.S2179–80.
Author information
Authors and Affiliations
Rights and permissions
Copyright information
© 2001 Springer Science+Business Media Dordrecht
About this chapter
Cite this chapter
Doig, J.C. (2001). Aquinas’s SLE and its 13th Century Predecessors. In: Aquinas’s Philosophical Commentary on the Ethics . The New Synthese Historical Library, vol 50. Springer, Dordrecht. https://doi.org/10.1007/978-94-015-9771-5_1
Download citation
DOI: https://doi.org/10.1007/978-94-015-9771-5_1
Publisher Name: Springer, Dordrecht
Print ISBN: 978-90-481-5698-6
Online ISBN: 978-94-015-9771-5
eBook Packages: Springer Book Archive