Skip to main content
SpringerLink
Log in
Book cover

Ecclesia II pp 262–295Cite as

Credo Sanctam Ecclesiam Catholicam

  • Chapter

  • 12 Accesses

Overzicht

De Hervormde en Gereformeerde Kerken in Nederland lezen het 9de artikel van het Symbolum apostolicum aldus: ik geloof een — of de1 — heilige, algemene Christelijke Kerk. Deze Nederlandse tekst stelt ons voor de vraag, waar het attributieve adiectivum Christelijke, naast heilige en algemene, vandaan komt. De oorspronkelijke tekst, voorzover men daarvan spreken kan, bevat het evenmin als de textus receptus.

This is a preview of subscription content, log in via an institution.

Chapter
USD   29.95
Price excludes VAT (USA)
  • Available as PDF
  • Read on any device
  • Instant download
  • Own it forever
eBook
USD   49.99
Price excludes VAT (USA)
  • Available as PDF
  • Read on any device
  • Instant download
  • Own it forever
Softcover Book
USD   49.99
Price excludes VAT (USA)
  • Compact, lightweight edition
  • Dispatched in 3 to 5 business days
  • Free shipping worldwide - see info

Tax calculation will be finalised at checkout

Purchases are for personal use only

Learn about institutional subscriptions

Preview

Unable to display preview. Download preview PDF.

Unable to display preview. Download preview PDF.

Referenzen

  1. Over het minder juiste gebruik van het onbepaalde lidwoord en het meer wenselijke van het bepaalde, zie men mijn uitgave van De Belijdenisgeschriften volgens art. X van de Kerkorde der N.H. Kerk, Boekencentrum, ’s-Gravenhage 1957, waarvan in 1966 een nieuwe, gewijzigde druk verschijnt.

    Google Scholar 

  2. Kleine Texte, nrs 17, 18, 2. Aufl., Bonn 1914, S. 10. — Zie ook Lietzmann in Hennecke, Neutestamentliche Apokryphen, 2. Aufl., Tübingen 1924, S. 587, 588.

    Google Scholar 

  3. C. Schmidt-I. Wajnberg, Gespräche Jesu mit seinen Jüngern nach der Auferstehung, TU XLIII, Leipzig 1919, S. 32 (aethiop. tekst) c. 6, S. 261, 381, 401.

    Google Scholar 

  4. Tertullianus, de baptismo VI 2.

    Google Scholar 

  5. Cyprianus, ep. 69, 7 en 70, 2.

    Google Scholar 

  6. Bij Theodoretus, h.e., I 4, 53, Athanasius Werke ed. Opitz, III 1, 1934, S. 28, Urkunde 14.

    Google Scholar 

  7. J. N. D. Kelly, Early Christian Creeds, London 1950, p. 175 en 385; vgl. van dezelfde auteur : Rufinus, a Commentary on the Apostles Creed, transl. and annot. (Ancient Christian Writers, 20) Westminster (Maryland), London 1955, p. 141, n. 238.

    Google Scholar 

  8. MSG 33, 1044—1049.

    Google Scholar 

  9. 3. Aufl., Breslau 1897.

    Google Scholar 

  10. o.m. Hahn, § 25; Denzinger-Schönmetzer 30.

    Google Scholar 

  11. Vgl. verder Martyr. Polycarpi, inscr. ; 8, 1; 19, 2.

    Google Scholar 

  12. Origenes, c. Celsum V 59.

    Google Scholar 

  13. H. Lietzmann, Das MuratorischeFragment, Kk l. Texte 1, 2. Aufl., Bonn 1908;

    Google Scholar 

  14. F. W. Grosheide, Some early Lists ofthe Books of the N.T. (Textus minores I). Leiden 1948.

    Google Scholar 

  15. Eusebius, h.e. VI 43, 11.

    Google Scholar 

  16. ’Εκκλησία komt daarnaast in c. 7 voor in dezelfde betekenis als in Act. 19: 32 en 40, volksvergadering of -oploop.

    Google Scholar 

  17. R. Knopf, Ausgew. Märtyrerakten, 3. Aufl., Tübingen 1929, S. 45–57.

    Google Scholar 

  18. Athanasius Werke ed. Opitz, III 1, Urk. 25, 27 en 26. Zie ook de inscr. van tal van brieven in de Apol. secunda., c. 42, 54, 61, 73, 74 (de Mareotis), 77 (Egypte).

    Google Scholar 

  19. ald. c. 25.

    Google Scholar 

  20. F. Kattenbusch, Das apostolische Symbol II, Leipzig 1900, S. 700; over ἐκκλησίαν zijn nog altijd zeer instructief S. 691–695 en over catholicam S. 917–927.

    Google Scholar 

  21. thu Knopf, Das apostolische Symbol II, Leipzig 1900 S. 1–7, inscr. ; 8, 2; 19, 2 en 16, 2; cf. Eus., h.e. III 15.

    Google Scholar 

  22. Iren., adv. haer. I 3, ed. Harvey I p. 92.

    Google Scholar 

  23. ib. III 24, 1 en 6, 1, Harvey II p. 132 en 20. Uitstekend is bij G. Nath. Bonwetsch, Die Theologie des Irenäus, Gütersloh 1925, Kap. V, Die Kirche.

    Google Scholar 

  24. MSG 33, 1044–1049.

    Google Scholar 

  25. Hahn § 47.

    Google Scholar 

  26. S. 213, in traditione symboli, VII 7; vert. Sizoo.

    Google Scholar 

  27. Rufinus, comm. in symb. apostolorum 39, MSL 21, 375A–377A.

    Google Scholar 

  28. thu Caspari, Alte u. neue Quellen z. Geschichte des Taufsymbols, Christiania 1879.

    Google Scholar 

  29. sermo 213, VIII, 8; zie ook de E xpositie b. Aug. episc. super symbolum bij Caspari, Kirchenhistorische Anecdota, Christiania 1883, S. 292.

    Google Scholar 

  30. Caspari, Anecdota, S. 356f.

    Google Scholar 

  31. Caspari, Alte u. neue Quellen, S. 272.

    Google Scholar 

  32. Caspari, Anecdota, S. 327, vgl. 338.

    Google Scholar 

  33. MPL 192, 1328.

    Google Scholar 

  34. Vgl. de tekst van Sankt Gallen, een Psalterium uit de 9de eeuw, bij A. E. Burn, Neue Texte z. Gesch. des ap. Symbols, in Z.K.G. 19, 1899, S. 185.

    Google Scholar 

  35. MPL 186,1488A. H. Hurter, Nomenclator, t. II, ed. III, Oeniponte 1906, p. 98 n. 1.

    Google Scholar 

  36. MPL 162, 606 C. Vgl. F. Wiegand, Das apostolische Symbol im Mittelalter, Giessen 1904, S. 9ff.

    Google Scholar 

  37. MPL 82, 293 sq.

    Google Scholar 

  38. Liber de cognitione baptismi, c. LXXIII, met aanhaling van Rom. 1:8 en Matth. 12 :30, MPL 96, 138c.

    Google Scholar 

  39. Hahn, § 95.

    Google Scholar 

  40. St. Axters O.P., Geschiedenis van de vroomheid in de Nederlanden, I, tot 1300, Antwerpen 1950, blz. 87 vig. Mansi XIII App. 189 c. 50. — Ongeveer evenzo de zg. Statuta Bonifatii c. 27 (syn. v. Mainz, 803A), Mansi XII 386, c. 27. 5 HaIhn, §§ 100, 103 (dubbeltekst), 105, 106, 108, 109, 111, 114 en 115.

    Google Scholar 

  41. Hahn, §§ 100,105,106 en 108. In 109,111,114 en 115 zou gotliche wel een schrijffout voor poteliche kunnen zijn; maar in 118 schijnt duidelijk gotes, d.i. van God, te staan.

    Google Scholar 

  42. Hahn, 118.

    Google Scholar 

  43. Ook bij K. Müllenhoff u. W. Scherer, Denkmäler deutscher Poesie u. Prosa aus dem VIII.—XII. Jhdt., I, 2. Aufl., Berlin 1892, no. LVI, S. 205.

    Google Scholar 

  44. Müllenhoff—Scherer, a.a.O., S. 209, 199, 219, 251.

    Google Scholar 

  45. Ik dank Prof. dr. A. C.Bouman voor zijn vriendelijke hulp.

    Google Scholar 

  46. W. Wilmanns, Deutsche Grammatik, II, 2. Aufl., Strassburg 1899, S. 288, S. 383;

    Google Scholar 

  47. E. G. Graff, Althochdeutscher Sprachschatz, IV, Berlin 1838, S. 619 s.v. Christanheit.

    Google Scholar 

  48. Graff, a.a.O., s. 481.

    Google Scholar 

  49. G. A. Hench, Der althochdeutsche Isidor, Facsimile-Ausgabe des Pariser Codex, Strassburg 1893, § 8, p. 42, 1; § 9, p. 42,11 heeft in deze uitgave: in dheru christes chiriihhun.

    Google Scholar 

  50. Th. Frings, Germania Romana, Mitteldeutsche Studien, H. 2, Halle/ Saale 1932, S. 37, 38, 46, 50, 120.

    Google Scholar 

  51. Walafridi Strabonis liber de exordiis et incrementis quarundam in observationibus ecclesiasticis rerum, ed. Al. Knoepfler, Monachii 1890, c. VII en VI, p. 19, 20, 14.

    Google Scholar 

  52. W. Moll, Kerkgesch. v. Nederland vóór de Hervorming II, 3, Utrecht 1869, blz. 15–24;

    Google Scholar 

  53. D. C. Tinbergen, Des Coninx Summe, Leiden (1907), blz. 141 vlgg. ;

    Google Scholar 

  54. A. Troelstra, De toestand der catechese in Ned. gedurende de vóór-reformatorische eeuw, (diss. Utr.), Groningen 1901;

    Google Scholar 

  55. dez. Stof en methode der catechese in Ned. vóór de Reformatie, Groningen 1903, blz. 195 vlg.

    Google Scholar 

  56. Mededeling van Prof. Dr C. C. de Bruin, wien ik ook verder dank verschuldigd ben.

    Google Scholar 

  57. C. P. Serrure, Vaderlandsch Museum van Nederl. lett., oudh. en gesch. II, Gent 1858, blz. 420.

    Google Scholar 

  58. Werken uitgegeven door L. Reysens S.J. en M. Schuurmans S.J., III, 1947, blz. 65 en 66.

    Google Scholar 

  59. uitg. d. L. M. F. Daniëls O.P., III A, Somerstuc, Antw.—Nijm.—Utr. 1938, c. XVII, blz. 290.

    Google Scholar 

  60. Bibl. ref. neerl. 4, blz. 7, 31.

    Google Scholar 

  61. W. A. 50, 283. Brenner verwijst W. A. 30 I, 130 Anm. 3 naar de Vocabularius predicantium van 1482: Catholicus, ein cristenlicher mensch; Catholica ecclesia, die gemein cristenlich kilch; Catholica propositio kristenlich warheit; catholica fides non dicitur unies privati infidelis aut heretici. Uit de laatste woorden blijkt wel, dat de Vocabularius toch nog de helft van de oorspronkelijke betekenis kent.

    Google Scholar 

  62. en daarmee Th. Kaftan, Auslegung derLuth. Kat., 4. Aufl. 1906, S. 211 gecorrigeerd, vgl. W. A. 30, 366 Anm. 8.

    Google Scholar 

  63. Joh Meyer, Historischer Kommentar zu Luthers Kleinen Katechismus, Gütersloh 1929, S. 95.

    Google Scholar 

  64. Zie de aant. bij Die Bekenntnisschriften der evangelisch-luterischen Kirche, Göttingen 1930, S. 656.

    Google Scholar 

  65. Ockham, Dialogus 1. V c. 31, Goldast, Monarchia, Hanoviae 1612 II, p. 501–502.

    Google Scholar 

  66. Cf.: Romana ecclesia multipliciter accipitur, aliquando enim accipitur pro universali ecclesia, aliquando papa, aliquando pro clero et Romano populo, aliquando pro collegio Cardinalium, Ockham, Dialogus 1. V c. 8, Goldast, Monarchia, II p. 478.

    Google Scholar 

  67. Vgl. Vom Papsstum zu Rom, W. A. 6, 300, 301.

    Google Scholar 

  68. W.A. 50, 624–628. Op deze voorkeur van Luther voor convocatie boven Kirche wordt ook de aandacht gevestigd door Yves M.J. Congar, Vraie et fausse réforme dans l’Eglise, Paris 1950, p. 371.

    Google Scholar 

  69. Meyer, a.a. O., S. 104.

    Google Scholar 

  70. Bekenntnisschriften, S. 656, Anm. 8; vgl. W.A. 26, 50631.

    Google Scholar 

  71. C. C. de Bruin, De Statenbijbel en zijn voorgangers, Leiden 1937, blz. 142–147.

    Google Scholar 

  72. W.A. 26, 50630–40.

    Google Scholar 

  73. CR 89, 5913–31.

    Google Scholar 

  74. CR 89, 57110-32.

    Google Scholar 

  75. CR 89, 68125; evenzo in Der Hirt (1524), CR 90, 479-492.

    Google Scholar 

  76. CR 89, 68231–35.

    Google Scholar 

  77. CR 89, 569–10.

    Google Scholar 

  78. CR 91, 6921–709.

    Google Scholar 

  79. ed. J. C. Grob, Winterthur 1836, S. 138; ed. O. Farner, Zürich 1955, S. 139.

    Google Scholar 

  80. ed. A. Lang, Der Heidelberger Katechismus und vier verwandte Katechismen, Leipzig 1907, S. 82.

    Google Scholar 

  81. Huysboeck, 1568, fo 34 en 223. 2 κνϱική

    Google Scholar 

  82. J. Calvijn, Institucie ofte onderwvijsinghe der christelicker Religie... ghetrouwelick wt den Latijne ouergheset in Duytsch, Z. pl. (Emden) 1560, IV i, 2, p. 365, 366.

    Google Scholar 

  83. Joh. à Lasco, Opera, ed. A. Kuyper, I. Amstelodami 1866, p. 408, 409; dat Kuyper terugvertaalde door Christianam doet er niets toe.

    Google Scholar 

  84. o.c., p. 486, 514, 515, 520, 521; E. F. Karl Müller, Bekenntnisschsiften der Reformierten Kirche, Leipzig 1903, S. 672.

    Google Scholar 

  85. o.c., p. 277, 281, 304.

    Google Scholar 

  86. ed. A. Lang, Der Heidelberger Katechismus, S. 129, 134.

    Google Scholar 

  87. uitg. W. F. Dankbaar, blz. 88.

    Google Scholar 

  88. Bibl. ref. neerlandica, I, blz. 466 vlgg., 562.

    Google Scholar 

  89. Bibl. rcf. neerl. I blz. 90–93.

    Google Scholar 

  90. Bibl. ref. neerl. I, blz. 123.

    Google Scholar 

  91. F. S. Knipscheer, Hendrik van Bommel, kerklervormer in Nederland en de Rijnlanden, Z. pl. 1955, blz. 95;

    Google Scholar 

  92. M. E. Kronenberg in Het Boek, 13, 1924, blz. 1–38;

    Google Scholar 

  93. dez., Verboden boeken en opstandige drukkers in de Herνormingstd (Patria XLIV), Amsterdam 1948, reg. i.v. Seversz. Nijhoff—Kronenberg no. 1968.

    Google Scholar 

  94. Tekst bij J. J. van Toorenenbergen, Het oudste Kederl. verboden boek, Amsterdam 1882, blz. 199.

    Google Scholar 

  95. Troelstra, Toestand, blz. 117, 118. Nijhoff—Kronenberg no. 2116. Het eerste boekje in hetzelfde bandje. ‘Een seer nuttelijke bedenckenisse onser salicheyts des lidens ende martelijs onser alder lieffsten heere jhesu christi’ — Nijhoff—Kronenberg no. 263 — is de vertaling van Luther ‘Eyn Sermon von der Betrachtung des heyligen leydens Christi,’ W.A., 136–142, 1519.

    Google Scholar 

  96. Nijhoff-Kronenberg no. 3462.

    Google Scholar 

  97. Nijhoff-Kronenberg no. 3458 e.a.

    Google Scholar 

  98. C. Sepp, Verboden lectuur. Een drietal Indices librorum prohibitorum, Leiden 1889, blz. 80. Zelfs De Hoop Scheffer, Geschiedenis der Kerkhervorming in Nederland, Amsterdam 1873, blz. 421, 422, die heel goed opmerkte, dat de Avondmaalsleer (in het Leidse exemplaar) vrij rechtzinnig was, begreep niet, dat hij met een geschrift van Luther te doen had en vond de leer over de Kerk ketters. Uit wat wij hierover uit Luthers werken hebben aangevoerd blijkt, dat zij uiterst authentiek is.

    Google Scholar 

  99. Luther, W. A. 7, S. 219: ‘Ich glaub, das do sey auff erden, szo weyt die welt ist, nit mehr dan eyne heylige gemeyne Christliche kyrche, wilche nicht anders ist, dan die gemeyne odder samlung der heyligen, der frumen, glaubigen menschen aufferden, Wilche durch den selben heyligen geyst vorsamlet, erhalten und regiret wirt, und teglich ynn den sacramenten und wort gottis gemehret. Ich glaub, das niemant kan selig werden, der fit ynn diszer gemeyne erffunden wirt... Ich glaub, das yn diszer gemeyne odder Christenheyt alle ding gemeyn seynd... Ich glaub, das do sey yn der selben gmeyne, und sonst nyrgend, vorgebung der sund, das ausser der selben nit helff, wie vil und grosz die gute werck ymmer sein mugen, tzur sund vorgebung, aber ynner der selben nit schade, wie vill, grosz und offt gesundiget werden mag, tzur vorgebung der sunde, wilche bleybt, wo und wie lange die selben eynige gemeyne bleybt...’ De laatste woorden van af: ‘dat het er binnen de Kerk niet toe doet, hoe vele’ enz. is door de vertalers nauwelijks begrepen.

    Google Scholar 

  100. Bibl. ref. neerl. IV, blz. 131, 154, 310.

    Google Scholar 

  101. ed. A. Lang, Der Heidelberger Katechismus, S. 206, 168.

    Google Scholar 

  102. Bibl. ref. nwer. VII, blz. 326–328.

    Google Scholar 

  103. Veel hulp dank ik aan mijn vroegere assistent Dr. G. H. M. Posthumus Meyjes.

    Google Scholar 

  104. Op blz. 9 van de nieuwe uitgave valle de eerste regelvan de derde opmerking weg.

    Google Scholar 

  105. Zie Nederlands Archiefkerkgeschiedenis, dl 40 (1954), blz. 207–250.

    Google Scholar 

Download references

Authors
  1. Dr. J. N. Bakhuizen van den Brink
    View author publications

    You can also search for this author in PubMed Google Scholar

Rights and permissions

Reprints and permissions

Copyright information

© 1966 Martinus Nijhoff, The Hague, Netherlands

About this chapter

Cite this chapter

van den Brink, J.N.B. (1966). Credo Sanctam Ecclesiam Catholicam. In: Ecclesia II. Springer, Dordrecht. https://doi.org/10.1007/978-94-015-5853-2_9

Download citation

  • DOI: https://doi.org/10.1007/978-94-015-5853-2_9

  • Publisher Name: Springer, Dordrecht

  • Print ISBN: 978-94-015-4480-1

  • Online ISBN: 978-94-015-5853-2

  • eBook Packages: Springer Book Archive

Publish with us

Policies and ethics

Search

Navigation