Skip to main content
SpringerLink
Log in
Book cover

Ecclesia II pp 222–261Cite as

Controversen in de Zestiende Eeuw

  • Chapter

  • 11 Accesses

Overzicht

Aan het slot van zijn Convivium Fabulosum (1522) laat Erasmus de vriendelijke Lieven de Beste binnenkomen, die het gehele gezelschap, dat hij aan tafel treft, tegen de volgende dag bij zich aan een convivium theologicum nodigt. Een van de gasten moppert, dat dit dan wel een scythisch, een weinig vrolijk geval zal worden. Maar Lieven antwoordt, dat er niets amusanters bestaat dan wanneer er in ernst over beuzelingen gepraat wordt.

This is a preview of subscription content, log in via an institution.

Chapter
USD   29.95
Price excludes VAT (USA)
  • Available as PDF
  • Read on any device
  • Instant download
  • Own it forever
eBook
USD   49.99
Price excludes VAT (USA)
  • Available as PDF
  • Read on any device
  • Instant download
  • Own it forever
Softcover Book
USD   49.99
Price excludes VAT (USA)
  • Compact, lightweight edition
  • Dispatched in 3 to 5 business days
  • Free shipping worldwide - see info

Tax calculation will be finalised at checkout

Purchases are for personal use only

Learn about institutional subscriptions

Preview

Unable to display preview. Download preview PDF.

Unable to display preview. Download preview PDF.

Referenzen

  1. M. E. Kronenberg, Verboden boeken en opstandige drukkers in de Hervormingsti d, serie Patria XLIV, Amsterdam 1948, blz. 14; P. Frédéricq, Corp. docum. inq., V, p. 401, no. 756, een brief van Aleander aan de paus, met de voorzichtige aanduiding ‘chi V. S. Rma pote ben pensar, che volio dire’, namelijk Erasmus.

    Google Scholar 

  2. Paraenesis van de bisschop en Responsio van Zwingli in zijn Apologeticus archeteles, Corp. ref. 88, blz. 263–327.

    Google Scholar 

  3. Het hof van Rome mint geen schapen zonder wol, Wie geeft, verhoort het graa , voor and’ren sluit ’t zijn hol.

    Google Scholar 

  4. O. Clemen, Alte Einblattdrucke, Lietzmanns Kleine Texte, 86, Bonn 1911, S. 18ff., naar J. A. Schmeller, Carmina Burana, 4. Aufl., Breslau 1904, S. 22f.

    Google Scholar 

  5. J. O. Andersen, Ov’erfor Kirikebruddet, Kobnhavn 1917, blz. 139 vv.

    Google Scholar 

  6. L. von Pastor, Geschichte der Päpste, Bd. VI, Freiburg 1909, S. 96.

    Google Scholar 

  7. Onus ecclesiae temporibus hisce deplorandis etc., Landshute 1524, s. 1. 1531, U. B. Leiden; H. Werner, DieFlugschrift‘onus ecclesiae’ (1519), Giessen 1901.

    Google Scholar 

  8. Deutsche Reiclstagsaikten unter Karl V, Bd. II, Gotha 1896, I, S. 670ff. ; C. Mirbt, Quellen zur Geschichte des Papsttums, 4. Aufl., Tübingen 1924, S. 259.

    Google Scholar 

  9. Jos. Lortz, Die Reformation in Deutschland, II. Bd., 3. Aufl., Freiburg 1949, S. 99.

    Google Scholar 

  10. C. Mirbt, a.a.O., S. 267; H. Keusch, Der Index der verbotenen Bucher, I. Bd., Bonn 1893, S. 396ff. ; in 1758 is duidelijk gemaakt, dat een ketterse uitgave van het Consilium bedoeld was.

    Google Scholar 

  11. A dyaloge of Sir Thomas More... touchyng the pestylent secte ofLuther and Tyndale, 1529; Tyndale, An answer unto Sir Th. M. dialoge, 1531; More, The Confutacyon of Tyndale’s Answere, 1532, The second parte, 1533. Zie de artikelen van dr. E. Flessemanvan Leer in het NAKG XLIII, 1960, blz. 143-164 en XLIV, 1961, blz. 65–86, en van R. Pineas, XLV, 1963, blz. 65–74.

    Google Scholar 

  12. Nicolaus Stagefyr seu Herbornius O.F.M., Confutatio Lutheranismi danici anno 1530 conscripta, ed. Ludov. Schmitt S.J., Ad claras aquas (Quaracchi) 1902.

    Google Scholar 

  13. Herborn, Locorum communium adversus hujus temporis haereses enchiridion, 1528, ed. P. Schlager, Corpus Catlholicorum, XII, 1927.

    Google Scholar 

  14. Jo. Eckius, Enchiridion locorum communium adversus Lutheranos, s.l. 1525, Bibl. Thysiana, Leiden.

    Google Scholar 

  15. Vgl. Lortz, a.a.O., II, S. 169f.

    Google Scholar 

  16. Vgl. voor ons land M. E. Kronenberg, a.w. en het artikel Uitgaven van Luther verschenen in de Nederlanden tot 1549 in NAKG XL, 1954, blz. 1–25.

    Google Scholar 

  17. Conc. Trid., sess. IV, 1546 apr. 8.

    Google Scholar 

  18. A Bossuet, Histoire des variations des Eglises protestantes, Oeuvres, t. 4me, Paris, 1841, p. 143, 145.

    Google Scholar 

  19. (Th. de Bèze) Histoire ecclésiastique des Eglises réformées au Royaume de France, ed. Marzial, Lille 1841, t. I, p. 74 ss., n.a.v. de affaire de la rue S. Jacques.

    Google Scholar 

  20. Was von dem yetz auszgeschribnem Tridentischen Concilio zuhalten sei. Drei gespräch, s.l. Anno etc. LI, Biii (U.B., Leiden) .

    Google Scholar 

  21. ‘Per esser gii aversari dottissimi, in magior numero et naturalmente havendo ingegno barbarn, atroce et inflexibile,’ anoniem advies uit 1538, geciteerd bij R. Seeberg, Lehrbuch der Dogmengeschichte, Bd. IV, 2–3. Aufl., Leipzig 1917, S. 712, Anm. 1. Lortz citeert eveneens een zestiende-eeuwse getuige, die verklaarde : ‘als een clericus enige werkelijke kennis verkrijgt, sluit hij zich bij de hervormers aan.’

    Google Scholar 

  22. Aan de keurvorst van Saksen, over de avondmaalspractijk, van de Koburg, 1530 aug. 26, W. A. Br. V 1697 en 1699.

    Google Scholar 

  23. Lortz, a.a.O., II S. 175; I S 162 : ‘Luther ist von der Wurzel her subjectivistisch angelegt,’ vgl. II 409: ‘dem objektiv Universalen fremd... kein ausgesprochener Denker, dafür um so mehr Temperament und Erleber...,’ enz.

    Google Scholar 

  24. Calvijn aan Farel, 1539 maart, ep. 164, Op. Calv. X, 331.

    Google Scholar 

  25. Calvijn aan Zébédée, 1539 mei 19, ep. 171, Op. Calv. X, 344.

    Google Scholar 

  26. Calvijn aan du Tailly, 1540 mei, ep. 218 Op. caiv. XI, 38.

    Google Scholar 

  27. Calvijn aan Farel (niet verzonden), 1540 dec. 22, ep. 268, Op. Calv. XI, 139.

    Google Scholar 

  28. A Bucer, Acta colloquii in comitiis imperii Ratisponae habiti, Argentorati 1541, ook in het duits; Melanchton, Acta in conventu Ratisponensicontinentiaquae sequuntur, Witenbergae 1541; Liber Ratisbonensis, Corp. Ref. (Op. Mei.) IV, 190–238; Calvin, Les Actes de la iournée imperiale tenue en la cité de Regespourg l’an 1541, Op. Calv. V, 509–684.

    Google Scholar 

  29. Corp. Cath. VII : F. Hünermann, Gasp. Contarini, Gegenreformatorische Schriften, Münster 1923;

    Google Scholar 

  30. Th. Brieger, Die Rechtfertigungslehre des Card. Contarini, Theol. Stud. u. Krit., 54, 1872, S. 87–150; P. R. E. 3., s. v. Contarini; Hünermann in Lex. f. Theol. u. Kirche s. v. Contarini.

    Google Scholar 

  31. Calvijn aan Farel, 1541 mei 11, ep. 308, Op. Calv. XI, 215.

    Google Scholar 

  32. Vgl. Augustinus, Enchiridion II, 8.

    Google Scholar 

  33. ‘Fides etiam appellatur fiducia — fides etiam quandoque appellatur fiducia,’ ed. Hünermann, S. XXXV.

    Google Scholar 

  34. Th. Kolde, P. R. E. 3. Aufl., 16, 552, 5. Joh. Pistorius, die de ‘verworfene,’ de ‘übergangene’ en de ’verglichene Artikel’ precies opsomt, zegt zelf van deze laatste, dat ze zo kort en onvolledig zijn, dat bij voorbeeld het artikel de iustificatione nog nadere toelichting van wege de Kerken behoeft, Corp. Ref. IV, 445.

    Google Scholar 

  35. Giovanni di Valdés, Alfabeto christiano, introd., note e appendici di B. Croce (Biblioteca di cultura modema n. 311), Bari 1938; het spaanse origineel is niet bekend,

    Google Scholar 

  36. vgl. Edmondo Cione, Juan di Valdis con una completa bibliografie (Bibi. di colt. mod. n. 312), Bari 1938. Zie mijn Juan de Valdés, reformator in Spanje en Italië 1529–1541 in: Meded. der Kon. led. Akademie v. Wet., afd. Lett., n.r. dl. 25 no. 3, 1962.

    Google Scholar 

  37. Alfabeto, ed. Croce, p. 13.

    Google Scholar 

  38. ib. p. 16.

    Google Scholar 

  39. ib. p. 19, 83.

    Google Scholar 

  40. ib. p. 98.

    Google Scholar 

  41. ib. p. 12.

    Google Scholar 

  42. ib. p. 22.

    Google Scholar 

  43. ib. p. 105.

    Google Scholar 

  44. ib. p. 19.

    Google Scholar 

  45. L. von Ranke, Die römischen Päpste in den letzten vier Jahrhunderten, Phaidon-Verlag, S. 148.

    Google Scholar 

  46. K. Benrath, Die Summa der H. Schrift, Leipzig 1880, met o.a. facsimile van het titelblad der ital. uitg. ; J. J. van Toorenenbergen, Het oudste Nederlandsche verboden boek, Leiden 1882; vgl. F. S. Knipscheer in Ned. Archief v. Kerkgeschiedenis, dl 32 t.o. blz. 173 en dl 33, blz. 62–65; Kronenberg, a.w., reg. i. v. Summa.

    Google Scholar 

  47. Verboden boek, blz. 115.

    Google Scholar 

  48. ib. blz. 129.

    Google Scholar 

  49. ib. blz. 135.

    Google Scholar 

  50. ih. blz. 142.

    Google Scholar 

  51. ib. blz. 175 vv.

    Google Scholar 

  52. Mij stond een herdruk van de italiaanse tekst ten dienste in de uitgave Von der Wohltat Christi, von einem evangel. Doktor der Theologie, Leipzig 1855.

    Google Scholar 

  53. Beneficio, p. 48.

    Google Scholar 

  54. ib. p. 20.

    Google Scholar 

  55. ib. p. 38.

    Google Scholar 

  56. C. Corvisieri, Compendio dei processi del Santo Uff zio di Roma, Archivio della Società Romana di Storia Patria, vol. III, 1880, p. 261–290.

    Google Scholar 

  57. Bij Corvisieri, Archivio, p. 449–471; Lauchert, Lex.f. Th. u. Κ., s. v. Morone.

    Google Scholar 

  58. Bij Corvisieri, Archivio, p. 283–286; Jedin in Lex. f. Th. u. Κ., s. v. Pole.

    Google Scholar 

  59. Giac. Manzon, Estratto del processo di Pietro Carnesecchi, Miscellanea di Storia italiana X, 1870, p. 187–573, het vonnis p. 553–573.

    Google Scholar 

  60. Commentarium in Bullam Pauli III. Licet ab initio etc., MDCCL, bij Reusch, Index, I, S. 177–179.

    Google Scholar 

  61. E. Stakemeier, Der Kampf um Augustin auf dem Tridentinum, Paderborn 1937, S. 8, vgl. 220ff. ; Harnack, Lehrbuch der Dogmengeschichte, Tübingen 1886, III S. 605, vgl. 5. Aufl. S. 711; Lortz, a.a.O., II S. 600.

    Google Scholar 

  62. Harnack, 5. Aufl. 1932, S. 710ff.

    Google Scholar 

  63. ib. S. 696.

    Google Scholar 

  64. Op. Caiv. V, ρ. 365–384 en 385–416.

    Google Scholar 

  65. Stakemeier, a.a.O., S. 221.

    Google Scholar 

  66. Harnack, a.a.O., S. 716.

    Google Scholar 

  67. H. Rückert, Die Rechtfertigungslehre auf dem Tridentinischen Konzil, Bonn 1925, S. 246.

    Google Scholar 

  68. Harnack, a.a.O., S. 717.

    Google Scholar 

  69. Conc. Trid. V, S. 612 sqq.; Rückert, a.a.O., S. 246f.

    Google Scholar 

  70. Rückert, a.a.O., S. 246f., alwaar de bewijsplaatsen.

    Google Scholar 

  71. Tom. V van het Concilium Tridentinum, ed. St. Ehses Friburgi Brisg. 1911.

    Google Scholar 

  72. Conc. Trid. V, S. 581–590; bij Rückert, a.a.O., S. 239ff.; men eergelijke ook de tegengestelde exclamaties van Aur. Philipputius en Ludov. Vitrarius, ald., S. 244, Anm. 1.

    Google Scholar 

  73. Stakemeier, a.a. O., S. 45, 168, 180.

    Google Scholar 

  74. a.a.O., S. 216–222.

    Google Scholar 

  75. Naar Augustinus, De gratia et libero arbitrio VIII, 20.

    Google Scholar 

  76. Vgl. de Cannes de iustificatione, vooral 10–13. C. 12 wijst de enkele fiducia af.

    Google Scholar 

  77. Vgl. can. 19, 20, 27.

    Google Scholar 

  78. Rückert, a.a.O., S. 259.

    Google Scholar 

  79. Stakemeier, a.a.O., S. 222.

    Google Scholar 

  80. Lortz, a.a.O., II, S. 146ff.

    Google Scholar 

  81. Lortz, a.a.O., II, S. 183. Vgl. S. 92, 93: ’Man darf wirklich überlegen, ob nicht die Abspaltungsbewegung hätte aufgehalten werden können, wenn Luther und seine Mitstreiter lebendig erlebt hätten, in ihrer religiösen und seelsorglichen Not von den Vertretern der Kirche, verstanden zu sein... Und ganz gewiss gab damals (1519), wie überhaupt von 1517 bis 1521/’25 auch dies dem werdenden Reformator die Überzeugung, auf den rechten Weg zu sein, dass seiner tiefen Not und seinem ganzen Einsatz so wenig und oft gar kein religiöses Verständnis antwortete.’

    Google Scholar 

Download references

Authors
  1. Dr. J. N. Bakhuizen van den Brink
    View author publications

    You can also search for this author in PubMed Google Scholar

Rights and permissions

Reprints and permissions

Copyright information

© 1966 Martinus Nijhoff, The Hague, Netherlands

About this chapter

Cite this chapter

van den Brink, J.N.B. (1966). Controversen in de Zestiende Eeuw. In: Ecclesia II. Springer, Dordrecht. https://doi.org/10.1007/978-94-015-5853-2_8

Download citation

  • DOI: https://doi.org/10.1007/978-94-015-5853-2_8

  • Publisher Name: Springer, Dordrecht

  • Print ISBN: 978-94-015-4480-1

  • Online ISBN: 978-94-015-5853-2

  • eBook Packages: Springer Book Archive

Publish with us

Policies and ethics

Search

Navigation