Résumé
Les problématiques philosophiques de la Scolastique médiévale se trouvent, comme chacun le sait, en singulière syntonie avec quelques-uns des sujets proposés à nouveau à la réflexion philosophique par la moderne pensée phénoménologique. Je me réfère, en particulier, à la reprise de termes comme «essence», «existence», «vie», propres à une réflexion philosophique qui se représente comme une métaphysique, telle qu’elle est précisément la pensée philosophique médiévale.
Access this chapter
Tax calculation will be finalised at checkout
Purchases are for personal use only
Preview
Unable to display preview. Download preview PDF.
Notes
Pour ce qui concerne les oeuvres de Thomas d’Aquin, on fait référence au texte de l’édition critique Léonine publiée en Italie par l’éditeur Marietti.
Quaestio de potentia, III, 7: «Ipsum enim esse est comunissimus effectus primus et intimior omnibus aliis effectibus…».
Pour une initiale vue d’ensemble de la métaphysique de Thomas d’Aquin, voir: Angelo Campodonico, Alla scoperta dell’essere. Saggio sul pensiero di Tommaso d’Aquino (Milano: Jaca Book, 1986). En outre, à propos de la connexion entre la philosophie thomiste et la phénoménologie, voir: Edith Stein, La ricerca della verità. Dalla fenomenologia alla filosofia cristiana, a cura di Angela Ales Bello (Roma: Città Nuova, 1993), pp. 18–35.
Summa theologiae, III, q. 50, a. 5, p. 260: «… cum vita sit aliquid de essentia corporis viventis, est enim praedicatum essentiale, non accidentale; unde consequens est quod corpus quod desinit esse vivum, non totaliter idem remaneat».
Ibid., III, q. 2, a. 5, p. 16: «… duplex est principium vitae corporalis. Unum quidem effectivum. Et hoc modo Verbum Dei est principium omnis vitae. Alio modo est aliquid principium vitae formaliter. Cum enim vivere viventibus sit esse, ut dicit Philosophus in II De Anima; sicut unumquodque formaliter est per suam formam, ita corpus vivit per animam».
Ibid., la llae, q. 17, a. 9, p. 86: «… vitam, quae est ex unione animae et corporis».
Ibid., I, q. 75, a. 1, p. 351: «… anima dicitur esse primum principium vitae in his quae apud nos vivunt animata enim viventia dicimus, res vero inanimates vita carentes».
Ibid.: «… Vita autem maxime manifestatur duplici opere, scilicet cognitionis et motus».
Ibid., I, q. 72, p. 343: «. diversus gradus vitae qui in diversis viventibus invenitur, ex modo loquendi Scripturae colligi potest. Plantae enim habent imperfectissimam vitam et occultam. Unde in earum productione nulla mentio fit de vita, sed solum de generatione: quia secundum hanc solum invenitur actus vitae in eis; nutritiva enim et augmentativa generativae deserviunt… inter animalia vero, perfectiora sunt, communiter loquendo, terrestria avibus et piscibus… propter distinctionem membrorum, et perfectionem generationis (quantum autem ad aliquas sagacitates, etiam aliqua animalia imperfecta magis vigent, ut apes et formicae). Et ideo pisces vocat, non animam viventem, sed reptile animae viventis: sed terrena animalia vocat animam viventem, propter perfectionem vitae in eis: ac si pisces sint corpora habentia aliquid animae, terrestria vero animalia, propter perfectionem vitae, sint quasi animae dominantes corporibus…. Perfectissimus autem gradus vitae est in homme. Et ideo vitam hominis non dicit produci a terra vel aqua, sicut ceterorum animalium, sed a Deo».
Voir note 7.
Ibid., I, q. 75, a. 1, p. 351: «… Quamvis autem aliquod corpus possit esse quoddam principium vitae, sicut cor est principium vitae in animali; tarnen non potest esse primum principium vitae aliquod corpus».
Ibid.: «Manifestum est enim quod esse principium vitae, vel vivens, non convenit corpori ex hoc quod est corpus: alioquin omne corpus esset vivens, aut principium vitae. Convenit igitur alicui corpori quod sit vivens, vel etiam principium vitae, per hoc quod est tale corpus. Quod autem est actu tale, habet hoc ab aliquo principio quod dicitur actus eius. Anima igitur, quae est primum principium vitae, non est corpus, sed corporis actus: sicut calor, qui est principium calefactionis, non est corpus, sed quidam corporis actus».
Ibid., I, q. 118, a. 2, p. 554: «Opera enim vitae non possunt esse a principio extrinseco, sicut sentire, nutriri et augeri. Et ideo dicendum est quod anima praeexistit in embryone a principio quidem nutritiva, postmodum autem sensitiva, et tandem intellectiva. Dicunt ergo quidam quod supra animam vegetabilem quae primo inerat, supervenit alia anima, quae est sensitiva; et supra illam iterum alia, quae est intellectiva. Et sic sunt in homine tres animae, quarum una est in potentia ad aliam. Quod supra improbatum est».
Pour un approfondissement de l’idée de l’être vivant dans la biologie, voir. Giancarlo Zanier, La concezione riduzionistica del vivente nel secolo XIV, dans Parva Medimvalia. Studi per Maria Elena Reina (Università degli Studi di Trieste, 1993), pp. 157–175.
Cf. De gen. et corr., I, 5, 321a 18–22: Chaque partie de la réalité qui augmente doit augmenter elle aussi; il doit y avoir l’adjonction d’une réalité distincte de celle qui augmente; le sujet de la croissance doit persister dans son identité.
Pierre d’Abano, Conciliator differentiarum philosophorum et precipue medicorum (Venetia, 1496), Marsile d’inghen, Questiones quoque clarissimi doctoris Marsilii Inguen in prefatatos libros de generatione…, [Venetiis 1505], Reprographischer Nachdruck Originalausgabe Minerva G.M.B.H. (Frankfurt, 1970).
De formatione corporis humani in utero (Arimini, 1626).
Leur union fait naître une masse épaissie qui se réchauffe. L’air inspiré par la mère pénètre dans ce mélange de semences qui a, à son intérieur, une température sensiblement plus élevée; un véritable métabolisme respiratoire s’établit ainsi parce que l’air en provenant des poumons maternels y pénètre, attirée par la chaleur, et chasse de là l’air déjà réchauffé. Sous l’action de l’air qui circule à l’intérieur du mélange de semences, la masse monte et fait naître les membranes foetales. Le foetus, qui préexiste, complètement formé dans ce mélange de la semence masculine avec la semence féminine, pendant la gestation s’occupe seulement d’accroître ses propres dimensions. Pour ce qui concerne le status quaestionis de l’embryologie médiévale, permettez-moi de renvoyer à: Romana Martorelli Vico, «II ‘De formatione corporis humani in utero’ di Egidio Romano. Indagine intorno alla metodologia scientifica», Medioevo. Rivista di storia della f losofa medievale, 14 (1988), pp. 291–297. Ici sont contenues les références à la bibliographie spécifique sur ce sujet.
Ce sont surtout les maîtres de médecine de l’Université de Bologne qui s’occupaient des arguments embryologiques dans des oeuvres spécifiques. Je me réfère en particulier au commentaire du traité hippocratique De natura fetus, composé par Dinus du Garbo vers le 1320 (cf. Nancy Siraisi, T. Alderotti and his Pupils (Princeton, Univ. Press, 1981), pp. 55–64 et 200.), et au commentaire de Mondinus de’ Liuzzi au De genera-none embrionis de Avicenne, composé en 1319 (cf. Mondini de Leuciis, Expositio super capitulum De generatione embrionis Canonis Avicennae cum quibusdam quaestionibus, a cura di Romana Martorelli Vico (Roma, Istituto Storico Italiano per il Medioevo, 1993)).
De formatione, cap. II,5: «Si enim in spermate foeminae esset virtus activa, ut visus est sentire Galienus, ad productionem foetus sequeretur, ut arguitur Averroes in suo Colligez, quod foemina posset generare naturaliter sine omni viro.… Nam agens debile in materia bene disposita inducit suam formam…. Si ergo mulier esset bene disposita ad concipiendum et languis menstruus esset bene dispositus ad suscipiendum actionem agentis, etiam debilis virtus in foemineo spermate posset sufficienter facere ad conceptionem foetus».
Dans le chapitre VI du De formatione,après avoir démontré la non nécessité de la semence féminine dans le processus génératif, Gilles mentionne, comme dernier argument, une série d’exemples (tirés fidèlement du Colliger d’Averroes), qui font allusion à l’expérience et par lesquels il fournit la dernière preuve que la conception peut se produire sans l’émission du sperme féminin.
Author information
Authors and Affiliations
Editor information
Editors and Affiliations
Rights and permissions
Copyright information
© 1997 Springer Science+Business Media Dordrecht
About this chapter
Cite this chapter
Vico, R.M. (1997). L’apport de la Scolastique. In: Tymieniecka, AT. (eds) Life Phenomenology of Life as the Starting Point of Philosophy. Analecta Husserliana, vol 50. Springer, Dordrecht. https://doi.org/10.1007/978-94-011-5460-4_10
Download citation
DOI: https://doi.org/10.1007/978-94-011-5460-4_10
Publisher Name: Springer, Dordrecht
Print ISBN: 978-94-010-6296-1
Online ISBN: 978-94-011-5460-4
eBook Packages: Springer Book Archive