Abstract
The Low Countries saw the worst fighting on their territory during the second half of the sixteenth century. Italian engineers designed fortifications of towns (inter al. Antwerp), but slowly local engineers would take over. Mathematicians found new ways to earn money with their geometrical expertise.During this period the first ballistic theories were proposed and tested. In this chapter we look at the involvement of Antwerp engineers and mathematicians in both these sciences.
This is a preview of subscription content, log in via an institution to check access.
Access this chapter
Tax calculation will be finalised at checkout
Purchases are for personal use only
Notes
- 1.
A fact which, half a century later, the Spanish would also be faced with.
- 2.
- 3.
See Bennett and Johnston (1996).
- 4.
- 5.
Tartaglia must have been aware that the first part of the trajectory was not really rectilinear, as he himself argues that the weight of the ball will cause it to fall and therefore deflect from the ideal path. It is ironic that Tartaglia’s theory withstood practical tests, while Galileo’s was disproven. One of the reasons is air resistance (“friction”), which, although absent from Galileo’s theory, impacts significantly on a ball’s theoretical trajectory. See Hall (1969, pp. 38–42).
- 6.
Hall (1969, p. 46).
- 7.
- 8.
Genard (1877b, p. 296).
- 9.
Mersenne (1636–1637, pp. 39–40).
- 10.
- 11.
Soly (1976, p. 550).
- 12.
Duffy (1996, p. 68), cites a letter from Francesco Paccioto to the Count of Urbino, in which he boasts of finishing the work within 4 months! Soly (1976, p. 552), has shown that the accounts mention not Francesco, but Bernardino Paccioti as the chief engineer during the years 1568–1571. Couvreur (1985) argues that the correct name is Bernardino Faccioto, the author of Nova Maniera de Fortificatione (1570). This is confirmed by van den Heuvel (1991, p. 153). Be that as it may, clearly Francesco Paccioto left the city in March 1568 because he was not getting paid. Alba, in his letters to Philip II, mentions “the fool Paccioto … who is returning to Italy because his wife and children are hungry.” (Duque de Alba 1952 2, nr. 693, pp. 17–20, here p. 19). On the accomplishments of Paccioto, see Kubler (1964) and van den Heuvel (1991, pp. 155–156). Paccioto was a tutor to the young Alessandro Farnese (then 8 years old) and taught him arithmetic. In Italy, he had built the fortresses in Montecchio, Corregio, Guastalla and Scandiano.
- 13.
- 14.
- 15.
Rombouts and van Lerius (1874, I, p. 98 and 118).
- 16.
(Wauwermans, 1894, p. 33).
- 17.
Marnef (1992, pp. 222 and 228).
- 18.
SAA Pk2442, dd. 16 November 1576 and Pk552, f26v.
- 19.
Westra (1992, p. 24).
- 20.
SAA Pk554, f174r; Pk658, f283v; Pk662, f68v; GA4833, f21r; R1776, f74r.
- 21.
SAA WK281, f321ff., Andriessen was given medical care by Lazare Marcquis and Jacob Coignet, who would also embalm his body. Genard (1886, p. 86).
- 22.
SAA V146, dd. 5 September 1548.
- 23.
SAA Cert33, f351v.
- 24.
SAA R24, f249r; Pk 558, f12v.
- 25.
SAA R1778, f74r.
- 26.
- 27.
SAA R32, f285v.
- 28.
SAA R47, f326r.
- 29.
Pinchart (1860, p. 294); ARA Raad van State en Audintie 2654, dd. 31 July 1624.
- 30.
See s.n. (1964).
- 31.
Thomas (2004c) in particular Thomas (2004b). On Stevin’s ideas, of which Ostend was an example avant la lettre, see Dijksterhuis (1970, pp. 109–110). Already in the 1580s, Thomas Digges reported to Burghley and Walsingham that the city “(is) strong by situation because by means of sluices the country can be drowned or drained at pleasure … the access being upon strait banks easily fortifiable”. He went on to say that the harbour entrance was difficult to defend, but that this could be remedied by moving it to the centre of the city (Calendar of State Papers, Foreign (1585–1586), cited in Webb (1945, pp. 395–396)).
- 32.
On the siege of Ostend, see Thomas (2004c).
- 33.
ARBW, Land van Waes 137, f36v–37v
- 34.
SAA Icon Kaarten III/3. Van Herle was one of the official city surveyors (SAA R33, f131r).
- 35.
SAA Pk712 f48r–49v.
- 36.
ARA Rekenkamer 26279, f15v–16r, f18v ff.; 26280, passim.
- 37.
Lombaerde (2009, p. 54).
- 38.
“… when he was making the new fort north of the Vlaams Hoofd …”, SAA Pk712, f48r–49v.
- 39.
ARA Rekenkamer 26280, passim. Lombaerde (2009, pp. 54–55).
- 40.
ARA Rekenkamer 26280, f35r.
- 41.
SAA R63, f359v.
- 42.
Prims (1933).
- 43.
SAA Icon Kaarten 26/24bis.
- 44.
SAA Pk712, f48v–49 v.
- 45.
SAA Pk712, f48v–49 v.
- 46.
SAA Pk712, 49 v. de Burbure (s.d.), I.265.
- 47.
SAA R60, f334r; R61, f334r.
- 48.
See Huet (1894–1895, p. 69).
Books
Coignet, Michiel. Almanach 1617. s.n., 1616 (?). Stadsbibliotheek Kortrijk Almanakken 33.
Coignet, Michiel. Almanach 1626. s.n., 1625 (?). Stadsbibliotheek Kortrijk Almanakken 39.
Coignet, Michiel. Cent questions ingenieuses et recreatives, pour delecter & aguiser l’entendement. Antonius van Diest for Jan van Waesberghe, Antverpiae [Antwerpen], 1573. MPM A4348.
Coignet, Michiel. Nieuwe Onderwijsinghe/op de principaelste Puncten der Zeeuaert. Hendrick Hendricsen, Hantwerpen [Antwerpen], 1580. Appendix to: Pedro de Medina, De zeevaert, oft: Conste van ter zee te varen, EHC C1/16623.
Coignet, Michiel. Instruction nouvelle des poincts plus excellents and necessaires, touchant l’art de naviger. Henry Hendrix, Anvers [Antwerpen], 1581. MPM A 2727.
Coignet, Michiel. Nieuwe Onderwijsinghe/op de principaelste Puncten der Zeeuaert. C. Claesz, Amsterdam, 1589. University Library Gent R999.
Coignet, Michiel. Nieuwe Onderwijsinghe/op de principaelste Puncten der Zeeuaert. C. Claesz, Amsterdam, 1593. Minicipal Library Tournai.
Coignet, Michiel. Nieuwe Onderwijsinghe/op de principaelste Puncten der Zeeuaert. C. Claesz, Amsterdam, 1598. Nederlands Historisch Scheepvaartmuseum.
Coignet, Michiel. L’uso del compasso di Fabrizio Mordente Salernitano &…composto da Michele Coignetto Mathematico del Ser.mo Archiduca Alberto Austriaco. s.n., Modena, 1608. Bibliotheca Estense Camp. 290 = Gamma U.1.18.
Coignet, Michiel. Tabula geographica indicans iter novum inter mediolanum et antverpiam. Abraham Verhoeven, 1621. Katholieke Universiteit Leuven, Tabularium, Enbladsdrukken.
Coignet, Michiel. M. Michel Connette, sur les propositions geometriques extraictes des six premiers liures des Elemens d’Euclide. C. Hulpeau, Paris, 1626. with La geometrie reduite.
Coignet, Michiel, and P.G.S. (edit.). La geometrie reduite en une facile et briefe pratique, par deux excellents instruments, dont l’un est le pantometre ou compas de proportion de Michel Connette, et l’ autre est l’usage du compas a huict pointes invente par Fabrice Mordente compose en italien par M.C.…Traduits en francois par P.G.S. mathematicien. C. Hulpeau, Paris, 1626. Museum of the History of Science, Oxford.
de Jode, Cornelis. Speculum Orbis Terrarum (with a mathematical introduction by Michiel Coignet). Arnoldum Coninx for Vidua et haeredes Gerardi de Judaeis, Antverpiae [Antwerpen], 1593. MPM R 45.3.
Henrion, Denis. Deux cens questions ingnieuses et rcratives extraictes et tires des oeuvres mathmatiques de Valentin Menher, avec quelques annotations de Michel Coignet, le tout corrig, recueilli et mis en cet ordre, par D. H. P. E. M. s.n., Paris, 1620.
Henrion, Denis. Collection ou recueil de divers traictez mathematiques. F. Bourriquant, Paris, 1621. EHC G4787. Contains inter al. Devx cens qvestions ingenieuses et recreatives extraictes et tires des oevvres mathematiqves de Vallentin Menher Allemand. Auec quelques annotations de Michel Coignet sur aucunes d’icelles questions. Le tout corrig, recueilly & mis en cet ordre par DHPEM.
Mennher, Valentin, and Michiel Coignet (ed.). Livre d’arithmtique, contenant plusieurs belles questions & demandes, propres & utiles a tous ceux qui hantent la trafique de marchandise. Antonius van Diest for Jan van Waesberghe, Antverpiae [Antwerpen], 1573. MPM A4348.
Ortelius, Abraham, and Michiel Coignet (ed.). Epitome theatri orbis terrarum. Joannis Keerbergii, Antverpiae [Antwerpen], 1601. MPM R 61.15.
Ortelius, Abraham, and Michiel Coignet (ed.). L’epitome du theatre de l’univers. Joannis Keerbergii, Antwerpen, 1602. MPM 8–190.
Ortelius, Abraham, and Michiel Coignet (ed.). Abraham Ortelius his Epitome of the Theatre of the worlde. Ieames Shawe, London, 1603. British Library Maps C.2b10.
Ortelius, Abraham, and Michiel Coignet (ed.). L’Epitome du theatre de l’univers d’Abraham Ortelius : nouvellement recogneu, augment, et restaur de meseure geographique : par Michel Coignet mathemat[icien] d’Anvers. Ioannisi Bapt. Vrintii, Antverpiae [Antwerpen], 1609. KBR IV 58.678 A (a).
Ortelius, Abraham, and Michiel Coignet (ed.). Epitome theatri orbis terrarum. officina Plantiniana, Antverpiae [Antwerpen], 1612a. MPM R 61.14.
Ortelius, Abraham, and Michiel Coignet (ed.). Epitome theatri orbis terrarum. officina Plantiniana, Antverpiae [Antwerpen], 1612b. R 61.14.
Ortelius, Abraham, and Michiel Coignet (introduction). Theatrum Orbis Terrarum Abrahami Ortelii Antverp., geographii. R. Bruneau for J.B. Vrients, 1609. University Library Groningen.
Ortelius, Abraham, and Michiel Coignet (introduction). Theatrum Orbis Terrarum Abrahami Ortelii Antverp., geographii. Officina Plantiniana, Antverpiae [Antwerpen], 1612. Koeman Ort 41.
Ortelius, Abraham, Michiel Coignet (ed.), and Filippo Pigafetta (trans.). Theatro del mondo di Abrahamo Ortelio. Giovanni Bapta. Vrinto, Anversa [Antwerpen], 1608. 1608.
Ortelius, Abraham, Michiel Coignet (ed.), and Filippo Pigafetta (trans.). Theatro d’el orbe de la tierra…el qual antes el estremo dia de su vida por la postrera vez ha emendado, y con nueuas tablas y commentarios augmentado y esclarescido. la libreria Plantiniana, Anveres [Antwerpen], 1612a. MPM R 39.8.
Ortelius, Abraham, Michiel Coignet (ed.), and Filippo Pigafetta (trans.). Theatro del mondo di Abrahamo Ortelio. libreria Plantiniana, Anversa [Antwerpen], 1612b. 1608.
Raets, Willem, and Michiel Coignet. Arithmetica, oft: Een niew cijfferboeck…Met noch een tractaet vande wisselroede, met annotatien. Hendrick Hendricsen, Antwerpen, 1580a. EHC G16053, MPM R50.27.
Raets, Willem, and Michiel Coignet. Practycke om lichtelijck te leeren visieren alle vaten metter Wisselroede. Hendrick Hendricsen, Antwerpen, 1580b. EHC G16053, MPM R50.27.
Raets, Willem, and Michiel Coignet. Arithmetica, oft: Een niew cijfferboeck…Met noch een tractaet vande wisselroede, met annotatien. Hieronimus Verdussen, Hantwerpen [Antwerpen], 1597a. KBR III 93.159 A R.P.
Raets, Willem, and Michiel Coignet. Practycke om lichtelijck te leeren visieren alle vaten metter wisselroede/Willem Raets ; Van nieus oversien…door Michiel Coignet. Hieronimus Verdussen, Hantwerpen [Antwerpen], 1597b. KBR III 93.159 A 2 R.P.
Saminiatus, Federicus. Tabulae astronomicae. Martini Nutii, Antverpiae [Antwerpen], 1599. with an epigram by Michiel Coignet. MPM A2070, EHC G5004.
Coignet, Michiel. Est de Michaelis Coigneti 1576, 1576–1577. part of the manuscript written 1603 and later; Bibliothque Nationale Paris, Ms Ner 56.
Coignet, Michiel. Della forma et Parti del Compasso di Fabritio Mordente salernitano. Con gli usi di esso, raccolti da Michele Coignet Mathematico del Serenissimo Archiduca Alberto. Per quali si risolvono molte propositioni, cavate dalla primi sei libri d’Euclide, 1608. Bibliotheca Estense Modena, MS Gamma G.4.34 (Campori, 548).
Coignet, Michiel. Usus duodecim diuisionum geometricarum, 1610–1612. KBR MS II769.
Coignet, Michiel. Usus trium praecipuorum Mathematicorum instrumentorum, 1612. Bibliotheca Nacional Madrid, MS 9213.
Coignet, Michiel. Descrittione amplissa dell’ uso della dioptra Geometrica, 1613. City Library Modena, MS A1844.
Coignet, Michiel. Beschreibung des Passers Fabricii Mordenti von Salermo…, aus dem Italianischen in Deutsch vertirt. Prag. Geschrieben zu Berlin, Anno 1616., 1616. Bibliothque Nationale Paris, Allemand 159 (cote) Supplment franais 393744.Footnote
See Huet (1894–1895, p. 69).
Coignet, Michiel. Plan of the Antwerp canals, 1618a. SAA Icon26/24bis.
Coignet, Michiel. El uso de las doze diuisiones geometricas, 1618b. EHC B264708. Contains five treatises: De la composicion y uso de las dos Reglas pantometras; El uso del compas Proporcional; El uso de la Dioptra geometrica, y de la esquadra para d’Artilleria; Sigue la platica para medir distancias por muchas maneras particulares; Sigue el uso del Quadrado geometrico Hamado tambien Escala geometrica.
Coignet, Michiel. Circini Fabricii Mordenti Salermonensis descriptio, ex Germanico idimate in Latinum translata, anno 1624., 1624. with Coignet (1616).
Coignet, Michiel. De Regulae Pantometrae fabrica & usu libri septem, after 1604. Bodleian Library Oxford, MS Canon Misc 243.
Coignet, Michiel. Livre d’Arithmetique escrit l’an 1587 et apres reueu et emende par l’auteur M. Michiel Cognet Arithmeticien et Geometre tressingulier de la ville d’Anuers, ca. 1587. SAA IB2964.
Coignet, Michiel. De Regula Pantometre fabrica & usu libri septem, ca. 1604. Bibliothque Nationale Paris, J253.
Coignet, Michiel. Michaelis Coigneti Antverpiani Duodecim divisionum regulae pantometrae, per quas ope vulgari circini omnia mathematicorum problemata facili negotio resolvuntur, ca. 1610a. Nrodn Knihovna (National Library) Prague, XII.A.12.
Coignet, Michiel. Usus regulae pantometrae, ca. 1610b. Florence, MS Riccardiana 956.
Coignet, Michiel. El Usso del Compas Proporcional compuesto par Miguel Connietto, ca. 1610c. Bibliotheca Nazionale Napels, MS.I.D.I.
Coignet, Michiel. Usus duodecim divisionem regulae pantometrae, ca. 1610d. Bibliotheca Vaticana, Ms Reginiensis Latinus 1307.
Coignet, Michiel. Usus duodecim divisionem regulae pantometrae, ca. 1610e. Florence, Bibliotheca Riccardiana MS 859.
Coignet, Michiel. Uso del compasso di Fabricio Mordenti di salerno Mathematico del. ser. mo Principe Allesandro Farnese Ducca di Parma composto per Michalelo Coignetto, s.d.a. Bibliotheca Nacional Madrid, MS 19.709/32.
Coignet, Michiel. Neunspitziger Passer. Fabricii Mordenti von Salermo Mathematici des Herzogen Alexandrii Fernesi Herzogen zu Parma., s.d.b. University Library Wrocław Ms R461.
Coignet, Michiel, and Mattheus van Herle. Fortifications near St-Michael’s Abbey, s.d. SAA Icon 3/3b.
Coignet, M. (ascribed). Fabrica y uso del pantometro, s.d. AFL 28.3.
s.n. Manual for the use of Coignet type sectors, with notes by Joannes della Faille, ca. 1620. private collection.
Anselmo, A.A. Album amicorum, 1594–1602. KBDH 71 J 57.
de Burbure, L. Archiefnota’s. SAA Pk2932–2934, s.d.
de Groote, H.L.V. Nagelaten papieren (Fonds H.L.V. De Groote). SAA Pk3470–3496, s.d.
Dilis, E. Nota’s goud en zilversmeden. SAA Pk3211, s.d.
Goris, J.A. Nota’s Schetz. SAA Pk3449, s.d.
Heyns, P. Rekenboek 1576–1585, 1576. MPM M394.
Heyns, P. Rekenboek 1580 1584, 1580. MPM M240.
Heyns, P. Memorieboek, 1583. MPM M73.
le Poivre, P. Collections of plans, s.d. KB Hs 19611.
Nouts, H. Rekenschrift, s.d. Nederlands Economisch Historisch Archief NO351.
Proost, J. Inventaire ou table alphabtique des noms de personnes contenus dans les registres aux gages et pensions des chambres des comptes. Algemeen Rijksarchief, 1890.
Roggeman, G. Notaris Adolf van de Venne dl. 1, 1579–1605. Stadsarchief Mechelen, s.d.a.
Roggeman, G. Notaris Adolf van de Venne dl. 2, 1606–1615. Stadsarchief Mechelen, s.d.b.
Rooses, M. Geschiedenis der Antwerpsche Schilderschool. SAA Pk3409, 1879.
Sacrobosco. De Sphaera, s.d. MPM M326.
s.n. Stedelijke archieven van Antwerpen, Weesmeesterskamer, Tafel der Registers van 1576–1658. Stadsarchief Antwerpen, 1871.
s.n. Antwerpse poortersboeken 1533–1608. Stadsarchief Antwerpen, 1977.
s.n. Koopmansleerboek (Merchant’s manual), s.d.a. MPM M78.
s.n. Koopmansleerboek (Merchant’s manual), s.d.b. MPM M318.
s.n. Wisselkoersen (Exchange rates), s.d.c. MPM M91.
s.n. Astrological treatise, s.d.d. MPM M51.
s.n. Gebruiksaanwijzing sferisch astrolabium.(Manual for the use of a spherical astrolabe), s.d.e. MPM M385.
van den Branden, F.J. Nota’s alfabetisch. SAA Pk3359, s.d.a.
van den Branden, F.J. Nota’s betreffende Van Woelput, Jan Ympen… SAA Pk3358, s.d.b.
van den Branden, F.J. Nota’s i.v.m. schilders. SAA Pk3571–3580, s.d.c.
van Halle, P. Arithmetice, s.d. KBR Hs 3552.
van Hemeldonck, G. Kunstenaars 1500–1600, Ontledingen van archiefteksten. SAA Pk3524, 1987.
van Hemeldonck, G. Repertorium der Belgische goud- en zilversmeden. digital archive of Antwerp City Archives, 1998.
van Roey, J. Fiches in verband met de maandelijkse quotisatie, Leeszaal. Stadsarchief Antwerpen, s.d.
Vivianus, J. Album Amicorum, 1571–. KBDH 74F19.
Wentsel, M. Instrucsye op het Italiaens bouckhouden, ca. 1588. Technische Universiteit Delft.
Zael, D. [?]. [Carte marine et instructions nautiques pour la navigation de Helgoland jusqu’au sud du Portugal], ca. 1550? EHC B 29166 [C2–544 C].
Aguilonius, F. 1613. Opticorum libri sex. ex officina Plantiniana, apud viduam et filios Jo. Moreti. Antverpiæ [Antwerpen]: Plantin.
Alberi, E. 1853. Le Opere di Galileo Galilei. Firenze: Societa Editrice Fiorentina.
Andreas, V. 1643. Bibliotheca Belgica. Lovanii [Leuven]: Jacobis Zegeris.
Arias Montanus, B. 1573. Divinarum nuptiarum conventa et acta. Antverpiae [Antwerpen]: Gillis Coppens van Diest.
Baldini, U. (ed.). 1995. Christoph Clavius e attività scientifica dei gesuiti nell’eta di Galileo. Roma: Bulzoni Editore.
Barlow, W. 1597. The navigator’s supply. London: G. Bishop.
Barrefelt, H. ca.1592. Bibelsche figuren [Franciscus I Raphelengius], [Leiden].
Blaeu, W.J. 1631. Zeespiegel, inhoudende een korte onderwijsinghe inde konst der zeevaert, en beschryvinghe der seen en kusten van de oostersche, noordsche, en westersche schipvaert. Amsterdam: Willem Jansz Blaeuw.
Blundiville, M. 1594. His exercises, containing sixe treatises. London: Iohan Windet.
Borough, W. 1581. Of the variation of the compas. London: s.n.
Bruslé de Montpleinchamp, J. 1693. L’histoire de l’archiduc Albert. Köln: Erven C. Egmond.
Chuquet, N., and H. l’Huillier (ed.). 1979. La Géométrie, Première géométrie algébrique en langue française (1484). Paris: VRIN.
Clavius, C.1608. Algebra. Rome: Bartollomeum Zannetum.
Collado, L. 1606. Practica manuale di Arteglieria. Milano: G. Bordoni.
Copernicus, N., and S. Hawking (ed.). 2002. On the revolutions of the heavenly spheres. Philadelphia: Running Press.
de Medina, P. 1580. De zeevaert, oft: Conste van ter zee te varen. Hantwerpen [Antwerpen]: Hendrick Hendricsen.
Dodoens, R. 1548. Cosmographica in astronomiam et geographiam isagoge. Antverpiae [Antwerpen]: ex officina Joannis Loëi [Loe, van der, Jan].
Eytzinger, M. 1583. De Leone Belgico, ejusque topographica atque historica descriptione liber. Coloniae Ubiorum [Köln]: Gerardus Campensis.
Eytzinger, M. 1585. De Leone Belgico, ejusque topographica atque historica descriptione liber. Coloniae Ubiorum [Köln]: Gerardus Campensis.
Foppens, J.F. 1739. Bibliotheca Belgica, sive: Virorum in Belgio vita. Bruxellis [Brussel]: P. Foppens.
Frisius, G. 1533. Libellus de locorum describendorum ratione, & de eorum distantiis inveniendis nunquam ante hac viene. Antverpiae [Antwerpen]: Birckman.
Frisius, G. 1540. Arithmeticae practicae methodus facilis. Antverpiae [Antwerpen]: vaeneunt Gregorio Bontio [Gregorius de Bonte]; typis Aegidii Coppenii Diesthen. [Gillis I Coppens van Diest].
Frisius, G. 1553. De principiis astronomiae et cosmographiae, deque usu globi. Antverpiae [Antwerpen]: ædibus Joannis Steelsii [Joannes Steelsius].
Frisius, G. 1556. De astrolabo catholico liber quo latissime patentis instrumenti multiplex usus explicatur, & quicquid uspiam rerum mathematicarum tradi possit continetur. Antverpiae [Antwerpen]: aedib. Joan. Steelsii [Joannes Steelsius], MPM A 2429.
Frisius, G., and P. Apianus. 1533. Cosmographicus liber … item … libellus de locorum describendorum ratione, & de eorum distantiis inveniendis. Antverpiae [Antwerpen]: Vaeneunt … per Arnoldum Birckman [Birckman, Arnold I]; Joan. Grapheus typis cudebat [Grapheus, Joannes].
Frisius, G., and P. Apianus. 1574a. Cosmographia. Antverpiae [Antwerpen]: apud Greg. Bontiu[m] [Gregorius de Bonte].
Frisius, G., and P. Apianus, 1574b. Cosmographia. Antverpiae [Antwerpen]: apud Christophorum Plantinum [Christoffel Plantijn].
Galileï, G. 1968. Le Opere di Galileo Galilei, 20 vols. Florence: G. Barbera editore.
Gallucci, G.P. 1597. Della fabrica et uso di diversi stromenti di astronomia et cosmografia, ove si vede la somma della teorica et pratica di queste nobilissime scienze. Venetia [Venezia]: appresso Ruberto Meietti.
Antonius Gillis, M. 1564. Hantboecxken leerende na der stoischer Philosophïe wyse hoe elc in sinen roep gherustelyck leven sal. Antwerpen: Gillis Coppens van Diest voor Jan van Waesberghe.
Guicciardini, L. 1567. Description de tout le Païs-Bas autrement dict la Germanie Inferieure, ou Basse-Allemaigne. Anvers [Antwerpen]: W. Sylvius.
Guicciardini, L. 1582. La description de tous les Pais-Bas, autrement appellés la Germanie inférieure, ou Basse Allemagne. Anvers [Antwerpen]: De l’imprimerie de Christophle Plantin.
Guicciardini, L. 1979. Antwerpen, Mechelen, Lier e.a. (vertaald door Kiliaan). Soethoudt, Deurne.
Heyns, P. 1560. Jaerdicht van tnieu stadthuys van Antwerpen. Antwerpen: s.n.
Heyns, P. 1561. Tot profijte van die willen leeren. Antwerpen: s.n.
Heyns, P. 1568. ABC, oft Exemplen om de kinderen bequamelick te leeren schryven. Antwerpen: Christoffel Plantyn.
Heyns, P. 1581. Feest-dicht voor Gilis Hooftman. Antwerpen: [C. Plantin].
Heyns, P., and E. Ruijsendaal (eds.). 2006. Cort onderwijs van de acht deelen der Fransoischer talen (1571 en 1605), volume 1 of Geschiedenis van het talenonderwijs in de Lage Landen. Amsterdam: Stichting Neerlandistiek VU.
Hondius, H. 1624. Korte beschrijvinge, ende af-beeldinge van de generale regelen der fortificatie, de artillerie, munition, ende vivres, van de officieren der selver ende hare commissien, van de leger-aerde-wallen, de approchen met het tegenweer, ende van vyverwercken. ex officina Henr. Hondii [Hendrik Hondius], Hagae-Comit. [’s-Gravenhage].
Huet, G. 1894–1895. Catalogue des manuscrits allemands de la Bibliothèque nationale. Paris: Librairie Emile Bouillon.
Kepler, J. 1938–. Gesammelte Werke, 20 vols. München: C.H. Beck’sche Verlagsbuchhandlung.
Marolois, S. 1614–1615. Opera mathematica, ou: OEuvres mathematiques traictans de geometrie, perspective, architecture, et fortification. H. Hondius, Hagae-Comitis [’s-Gravenhage].
Mennher, V. 1556. Arithmétique seconde. Anvers [Antwerpen]: par Jan Loë [Jan van der Loe].
Mennher, V. 1561. Livre d’arithmetique, contenant plusieurs belles questions et demandes, propres et utiles à tous marchans. Anvers [Antwerpen]:Gilles Copenius de Diest.
Mennher, V. 1563. L’arithmetique … contenante plusieurs belles questions iournellement occurrentes en trafficque de marchandise. Anvers [Antwerpen]: Gilles Copenius de Diest.
Mennher, V. 1565. Practique pour brievement apprendre a ciffrer, & tenir livre de comptes. Anvers [Antwerpen]: Aegidius Diest [Coppens van Diest, Gillis I].
Mercator, G., and J. Hondius (ill). ca.1607. Atlas minor. Amsterodami [Amsterdam]: excusum in aedibus Judoci Hondii [Jodocus I Hondius]; apud Cornelium Nicolai [Cornelis Claeszoon]; apud Joannem Janssonium [Johannes I JanssoniusI].
Mersenne, M. 1636–1637. Harmonie universelle, contenant la théorie et la pratique de la musique, vol. 2. Paris: S. Cramoisy.
Metius, A. 1623. Praxis nova geometrica per usum Circini et regulae proportionalis. Franekerae [Franeker]: U. Balck.
Metius, A. 1626. Maet-constigh liniael ofte Proportionalen ry ende platten passer. Franeker: U. Balck.
Mordente, F. 1567. Modo di trouare con l’astrolabio, ò quadrante, ò altro instromento, oltre gradi, inticri, i minuti et secondi, et ognaltra particella. Venezia: Bodleian Library.
Mordente, F., and G. Mordente. 1591. La quadratura del cerchio: la scienza de’residui/il compasso et riga di Fabritio et di Gasparo Mordente. Anversa [Antwerpen]: Philippus Galle.
Ortelius, A. 1612. Theatrum Orbis Terrarum. Antverpiae [Antwerpen]: Officina Plantiniana.
Ortelius, A. 1968. Album Amicorum. De Gulden Passer 46: 12–99.
Ortelius, A., and P. Heyns. 1579. Le miroir du monde … premierement en rithme brabançonne, par M.P. Heyns; et maintenant tourné en prose françoise. Anvers [Antwerpen]: de l’imprimerie de Christophle Plantin pour Philippe Galle.
Ortelius, A., and P. Heyns. 1583. Spieghel der werelt, ghestelt in ryme door M. Peeter Heyns … Met een cort verhael van t’ghene … van … Anjou hier … gheschiedt is. Antwerpen: Christoffel Plantijn voor Philips Galle.
Ortelius, A., and R.A. Skelton (eds.). 1968. The theatre of the world. Amsterdam: Theatrum orbis terrarum.
Pisani, O. 1613. Astrologia seu motus, et loca siderum. Antverpiae [Antwerpen]: ex officina Roberti Bruneau.
Portantius, J. 1577. Beschrijvinghe der nieuwer cometen, met aenwijsinge ende vermaninge wat zy bedieden ende voortbrenghen sal. Antwerpen: François van Ravelenghien [Raphelengius, Franciscus I] and Christoffel Plantijn.
Puteanus, E. 1619. De cometa anni M.DC.XVIII. novo mundi spectaculo, libri dvo. Paradoxologia. Lovanii [Leuven]: apud Bernardinum Masium [Masius, Bernardinus I].
Riccioli, G.B. 1651. Almagestum novum astronomiam veterem novamque complectens. Bononiae [Bologna]: Ex typotraphia haeredis Victorij Benatij.
Schedel, H. 1493. Liber cronicarum cum figuris et ymaginibus ab inicio mundi. Nuremberge [Nürnberg]: Anthonius Koberger.
Scribani, C. 1610. Origines Antverpiensium. Antverpiae [Antwerpen]: Plantin.
Stevin, S. 1582.Tafelen van interest, midtsgaders de constructie der selver. Antwerpen: Christoffel Plantijn.
Stevin, S. 1617. Nieuwe maniere van sterctebou, door spilsluysen. Rotterdam: Jan van Waesberghe [Waesberge, van, Jan II].
Sweertius, F. 1628. Athenea Belgica. Antverpiae [Antwerpen]: G. a Tungris.
Tacquet, A. 1707. Opera mathematica, 2nd ed. Antverpiæ[Antwerpen]: Henricus and Cornelius Verdussen.
Ufano, D. 1614. Artillerie. Frankfurt: E. Emmel.
van Ceulen, L. 1584. Solutie ende Werckinghe op twee geometrische vraghen by Willem Goudaen Inde Jaren 1580 ende 83, binnen Haerlem aenden Kerckdeure ghestelt. Mitsgaders Propositie van twee andere Geometrische vraghen tsamen door Ludolph van Colen gheboren in Hildesheim. Amsterdam: Cornelis Claesz.
van Mander, C., A.F. Mirande, and G.S. Overdiep (eds.). 1943. Het Schilder-Boek: het leven der doorluchtige Nederlandsche en Hoogduitsche schilders, naar de tweede druk 1618. Amsterdam: Wereldbibliotheek.
van Mander, K. 1969. Het schilder-boeck (facsimile van de eerste uitgave, Haarlem 1604). Utrecht: Davaco Publishers.
Van Roomen (Romanus), A. 1593. Ideae Mathematica pars prima. Antwerpen: J. van Keerberghen.
vanden Dijcke, M. 1591/92. Soo behoort men te doen. Den Reghel van gevvin ende verlies vander vvaere. Antwerpen: s.n.
vanden Dijcke, M. 1600. Instrvctie om de Vvijnroede ende Peghelstock te maken/daer mede men oock sonder Peghelstock terstont meten en weten can de grootte van alle Vaten ende Tonnen. […] Nv int licht gebracht door Martin vanden Dijcke, Meester van Chijfferen, Rekenen, ende Boeckhoude, binnen de vermaerder Coopstadt van Antwerpen. Antwerpen: A. de Ballo. MPM R37.4(22).
vanden Hoecke, G. 1545. In arithmetica: een sonderlinge excellent boeck, leerende veel schoone ende perfecte regulen der selver conste. Thantwerpen [Antwerpen]: Symon Cock.
Verhoeven, A. 1621. Oprechte afbeeldinge van zijn excellencie den marquis Ambrosius Spinola. Hantwerpen [Antwerpen]: A. Verhoeven.
Verniers, J. 1592. Almanach ende prognosticatie. Thantwerpen [Antwerpen]: J. Trognesius.
Wagenaer, L.J. 1584. Teerste deel vande spieghel der zeevaerdt. Leyden [Leiden]: Christoffel Plantijn.
Alden, D. 1996. The making of an enterprise. The society of Jesus in Portugal, its Empire and beyond 1540–1750. Stanford: Stanford University Press.
Anderson, R.G.W. 1972. The mariner’s astrolabe. Edinburgh: Royal Scottish Museum.
Anon. 1863. Antwerpsche parochiekerken, volume 2 of Verzameling der graf- en gedenkschriften van de provincie Antwerpen. Antwerpen: J.E. Buschman.
Anon. 1864. De rekening van de Stad Antwerpen 1549–1550. Antwerpsch Archievenblad 1: 17–104.
Anon. 1964. Het beleg van Hulst. Utrecht: Stichting Menno van Coehorrn.
Anon. 1985. The Planispheric astrolabe. Greenwich: National Maritime Museum.
Arrighi, G. 1960. Benedetto Saminiati e il manoscritto 2723 della Bibliotheca Governativa di Lucca. Physis 2: 325–329.
Asaert, G. 2005. Honderd huizen aan de Grote Markt van Antwerpen: vijf eeuwen bewoningsgeschiedenis. Zwolle: Waanders.
Baetens, R. 1976. De nazomer van Antwerpens welvaart; de diaspora en het handelshuis De Groote tijdens de eerste helft der zeventiende eeuw, volume 45 of Historische Uitgaven Pro Civitate. Brussel: Gemeentekrediet van België.
Baldini, U., and P.D. Napolitani (eds.). 1992. Christoph Clavius Corrispondenza. Edizione critica. V (1602–1605), vol. 5. Pisa: Dipartimento di Matematica.
Barnard, F.P. 1981. The casting counter and the counting board. Castle Cary: Fox.
Bennett, J.A. 1996. The measurers. A Flemish image of mathematics in the sixteenth century. Oxford: Museum of the History of Science.
Bennett, J.A., and S. Johnston. 1996. The geometry of war 1500–1750. Oxford: Museum of the History of Science.
Bertels, I., and P. Martens. 2006. Defunct defenses: Antwerp’s sixteenth century defences. Future Anterior III(1): 44–53.
Beterams, G. 1939. Een halve eeuw humanistisch onderwijs te Mechelen. De Grootschool van 1585 tot 1635. Ph.D. thesis, Katholieke Universiteit Leuven.
Bloemendal, J. 2003. Spiegel van het dagelijks leven? Latijnse school en Toneel in de noordelijke Nederlanden. Hilversum: Verloren.
Bockstaele, P. 1970. De visierroede. Bibliografische bijdrage tot de geschiedenis van een oud meetinstrument. In Handelingen van het XLIde Congres van de Federatie van Kringen voor Oudheidkunde en Geschiedenis in België, ed. Anon, 526–537. Mechelen.
Bockstaele, P. 1976. The correspondence of Adriaan van Roomen. Lias 3: 85–129 and 249–299.
Bockstaele, P. 1985. Gielis van den Hoecke en zijn ‘sonderlinghe boeck in dye edel conste Arithmetica’. Academia Analecta, Klasse der Wetenschappen 47: 1–29.
Bockstaele, P. 1989. Astrologie te Leuven in de zeventiende eeuw. De Zeventiende Eeuw 5: 172–181.
Bond, J.D. 1921. The development of trigonometric methods down to the close of the 15th century. ISIS 4: 295–323.
Bornhöft, E. 1985. Urkundliche Belege zum Lübecker Weinhandel. In Lübecker Weinhandel: Kultur- und Wirtschaftsgeschichtliche Studien, Kultur- und Wirtschaftsgeschichtliche Studien, 29–40. Lübeck: Amt für Kultur.
Bosmans, H. 1900. Le Traité des Sinus. Annales de la Societé Scientifique de Bruxelles 25: 91–121.
Bosmans, H. 1903. Documents inédits sur Grégoire de Saint-Vincent. Annales de las Societé Scientifique 27: 43–44.
Bosmans, H. 1908. La ’Practique om te leeren cypheren’ de Nicolas Petri de Deventer. Annales de la Societé Scientifique de Bruxelles 32: 272–301.
Bosmans, H. 1909. Sur les papiers de l’astronome Wendelin aux archives générales du royaume à Bruxelles. Annales de la Societé Scientifique de Bruxelles 33: 74–92.
Bosmans, H. 1928. Théodore Moretus de la Compagnie de Jésus, Mathématicien (1602–1667). D’après sa correspondance et ses manuscrits. De Gulden Passer 6: 57–163.
Bostoen, K. (ed.). 1999. Het album J. Rotarii: tekstuitgave van het werk van Johan Radermacher de Oude (1538–1617). Hilversum: Verloren.
Boumans, R. 1952a. De getalsterkte van katholieken en protestanten te Antwerpen in 1585. Belgisch Tijdschrift voor Philologie en Geschiedenis 6: 109–127.
Boumans, R. 1952b. Was Abraham Ortelius katholiek of protestant. Handelingen der Zuidnederlandse Maatschappij voor Taal- en Letterkunde en Geschiedenis 6: 109–127.
Boumans, R. 1965. Het Antwerpse stadsbestuur voor en tijdens de Franse overheersing. Brugge: De Tempel.
Bourland, C.R. 1951. The Guild of St-Ambrose, or Schoolmaster’s Guild of Antwerp 1529–1579. Smith College Studies in History 36. Northampton: Smith College.
Briels, J.G.C.A. 1971. Zuidnederlandse goud- en zilversmeden in Noord-Nederland omstreeks 1576–1625, Bijdrage tot de kennis van de Zuidnederlandse immigratie. Bijdragen tot de Geschiedenis 54: 87–141.
Briels, J.G.C.A. 1972a. Zuidnederlandse onderwijskrachten in Noord-Nederland 1570–1630. Archief voor de Geschiedenis van de Katholieke Kerk in Nederland 14: 89–169.
Briels, J.G.C.A. 1972b. Biografische aantekeningen betreffende Zuidnederlandse onderwijskrachten in Noord-Nederland 1570–1630. Archief voor de Geschiedenis van de Katholieke Kerk in Nederland 14: 277–298.
Briels, J.G.C.A. 1973. Biografische aantekeningen betreffende Zuidnederlandse onderwijskrachten in Noord-Nederland 1570–1630. Archief voor de Geschiedenis van de Katholieke Kerk in Nederland 15: 103–149 and 263–297.
Briels, J.G.C.A. 1980. Zuidnederlandse immigranten en onderwijs in de Republiek omstreeks 1572–1630. Spiegel Historiael 15: 649–657.
Brokken, A. 1994. Sterren in beelden. St-Niklaas: Stadsbestuur en vzw Mercator.
Brouwers, L. 1972. Brieven van Carolus Scribani. Antwerpen: Vereniging Antwerpsche Bibliophielen.
Brown, J. 1979. Guild organisation and the instrument making trade 1550–1830: The grocers. Annals of Science 36: 1–34.
Brulez, W. 1959. De firma della Faille en de internationale handel van Vlaamse firma’s in de zestiende eeuw, volume 35 of Klasse der Letteren. Brussel: Verhandelingen van de K.V.A.W.L.S.K. van België.
Brulez, W. 1960. De diaspora der Antwerpse kooplui op het einde van de 16de eeuw. Bijdragen tot de Geschiedenisis der Nederlanden 15: 279–306.
Bryden, D.J. 1992. Evidence from advertising for mathematical instrument making in London 1556–1714. Annals of Science 49(4): 301–336.
Burger, C.P. 1908. Oude Hollandse Zeevaartuitgaven, de oudste leeskaarten. Tijdschrift voor Boek- en Bibliotheekwezen 6: 245–261.
Burger, D. 1964. Galileo Galileï. Zeist; De Haan.
Cajori, F. 1993. A history of mathematical notations. New York: Dover.
Camerota, F. 2000. Il Compasso di Fabrizio Mordente, volume 37 of Biblioteca di Nuncius. Firenze: Leo S. Olschki.
Carli, A., and A. Favaro. 1896. Bibliografia Galileiana (1568–1895). Roma: Bencini.
Caullet, M.G. 1904. Une collection d’almanachs placards (1560–1786). Bulletijn van den geschied- en Oudheidkundigen Kring van Kortrijk 2: 39–95.
Chaineux, M.C. 1981. Culture de la vigne et commerce du vin dans la region de Liège au Moyen Age. Liège-Leuven: CBHR-BCLG.
Chapman, A. 1983. A study of the accuracy of scale graduations on a group of European astrolabes. Annals of Science 40: 473–488.
Chomarat, M., and J.P. Laroche. 1989. Bibliographie Nostradamus XVIe, XVIIe, XVIIIe siècles. Baden-Baden Bouxwiller: V. KOerner.
Clair, C. 1955. A secret of the laurel-tree unveiled: another “rekenboeck” comes to light. De gulden passer/Vereeniging der Antwerpsche Bibliophielen 33: 36–41.
Couvreur, W. 1985. Galle en Hoefnagels stadsplattegronden en de Antwerpse verdedigingswerken van september 1577 tot februari 1581. In Liber Amicorum L. Voet, ed. F. de Nave, 519–545. Antwerpen: Vereniging Antwerpsche Bibliophielen.
Craeybeckx, J. 1958. Un grand commerce d’importation: les vins de France aux anciens Pays-Bas (XIIIe-XVIe siècle). Paris: S.E.V.P.E.N.
Crone, E. 1953. Pedro de Medina, zijn leerboek der stuurmanskunst en zijn invloed op de cartografie in de lage landen. Tijdschrift van het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap 70: 467–471.
Crone, E. 1966. De vondst op Nova Zembla. Bulletin van het Rijksmuseum 14: 71–85.
Dacos, N. 1995. Gillis Cognget. In Fiamminghi a Roma, 157–161. Brussel: Snoeck-Ducaju.
Davids, C.A. 1986. Zeewezen en wetenschap: de wetenschap en de ontwikkeling van de navigatietechniek in Nederland tussen 1585 en 1815. Amsterdam: Bataafsche Leeuw.
De Bougnge, L. 1952. Bibliographie van kan. dr. F. Prims. Antwerpen: De Sikkel.
de Groof, B. 1995. Alexander Farnese and the origins of modern Belgium. Leuven: University of Leuven.
De Groote, H.L.V. 1960. 16de eeuwse Antwerpse boekhoudkundigen en cijfermeesters. Scientiarum Historia 2: 161–172.
De Groote, H.L.V. 1961. 16de eeuwse Antwerpse boekhoudkundigen en cijfermeesters. Scientiarum Historia 3: 142–156.
De Groote, H.L.V. 1967. De 16de eeuwse Antwerpse schoolmeesters. Bijdragen tot de Geschiedenis 19: 179–318.
De Groote, H.L.V. 1968a. Een handschrift over rekenkunde van Michiel Coignet. hoe berekende de Brusselse rekenkamer een annuïteit in 1538?. Scientiarum Historia 10: 199–207.
De Groote, H.L.V. 1968b. De 16de eeuwse Antwerpse schoolmeesters. Bijdragen tot de Geschiedenis 20: 5–52.
De Groote, H.L.V. 1968c. Michiel Coignet. In Nationaal Biografisch Woordenboek 3, 184–191. Brussel: Koninklijke Vlaamse Academie van België.
De Groote, H.L.V. 1970a. Nog een zestiende-eeuws rekenboekje teruggevonden: de ‘Cent Questions ingenieuses’ van Michiel Coignet. Scientiarum Historia 12: 159–163.
De Groote, H.L.V. 1970b. Jan de Raeymaker. In Nationaal Biografisch Woordenboek 4, 723–726. Brussel: Koninklijke Vlaamse Academie van België.
De Groote, H.L.V. 1971. De 16de-eeuwse Nederlandse drukken over boekhouden en handelsrekenen hoofdzakelijk in betrekking met Antwerpen. De Gulden Passer 49: 6–28.
de Jong, M.A.G. 2005. Staat van oorlog (1585–1621). Hilversum: Verloren.
de la Solla Price, D.J. 1955. An international checklist of astrolabes. Archives Internationalesd’Histoire des Sciences 8: 243–263 and 363–383.
de Lettenhove, K. 1909. Albert et Isabelle (1595–1632). Brussel: Van Oest.
de Maeyer, M. 1955. Albrecht en Isabella en de schilderkunst: bijdrage tot de geschiedenis van de 17e-eeuwse schilderkunst in de Zuidelijke Nederlanden, volume 8 of Verhandelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België: Klasse der Schone Kunsten. Brussel: Koninklijke Vlaamse Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België.
De Planque, P.A. 1926. Valcooch’s Regel der Duytsche Schoolmeesters. Bijdrage tot de kennis van het schoolwezen in de zestiende eeuw. Groningen: P. Noordhoff.
De Smet, A. 1975–1976. De plaats van Antwerpen in de geografische exploratie en de cartografie der zestiende eeuw. Tijdschrift van het Koninklijk Aardrijkskundig Genootschap van Antwerpen 86: 4–30.
De Vries, J. 1984. European urbanization 1500–1800. London: Methuen & Co.
Denucé, J. 1912–1913. Oud-Nederlandsche Kaartmakers in betrekking met Plantijn. Antwerpen: Maatschappij der Antwerpsche Bibliophielen.
Denucé, J. 1927. Museum Plantin Moretus, Catalogus der handschriften. Antwerpen; Veritas.
Denucé, J. 1937. Afrika in de 16de eeuw en de handel van Antwerpen. Antwerpen: De Sikkel.
Denucé, J. 1941. Koopmansleerboeken van de XVIde en XVIIde eeuwen in handschrift.
Denucé, J. s.d. Italiaansche koopmansgeslachten te Antwerpen in de XVIde-XVIIde eeuw. Mechelen/Amsterdam: Het Kompas-De Spieghel.
Denucé, J., and D. Gernez. 1936. Het zeeboek: handschrift van de Stedelijke Boekerij te Antwerpen (Nr B.29166), volume 1 of Akademie der Marine van België. Antwerpen: De Sikkel.
Depuydt, J. 1998. De brede kring van vrienden en correspondenten rond Abraham Ortelius. In Abraham Ortelius(1527–1598),cartograaf en humanist, ed. P. Cockshaw and F. de Nave, 117–140. Turnhout: Brepols.
Destombes, Marcel. 1969. Deux astrolabes nautiques inédits de J. et A. de Goes, Lisbonne, 1608, 1648. Revista de Universidade de Coimbra 24: 3–11.
Devisscher, H. (ed.). 1995. Fiamminghi a Roma 1508–1608. Brussel: Snoeck-Ducaju.
Deys, H.P. 1988. Oude vestingplattegronden van Groningen, Vlissingen en Groenlo in Spaans bezit. In Jaarboek Stichting Menno van Coehoorn, 15–26 Utrecht: Stichting Menno van Coehoorn.
D’Hollander, R. 1993. L’astrolabe. Toulouse: Musée Paul Dupuy.
Dhombres, J., and P. Radelet-de Grave. 2008. Une mécanique donnée à voir: les thèses illustrées défendues à Louvain en juillet 1624 par Grégoire de Saint-Vincent S.J., volume 82 (N.S. 45) of De diversis artibus. Turnhout: Brepols.
Dibbets, G.R.W. 1983. Peeter Heyns’ Cort Onderwys; Een schoolboek voor het onderwijs in de Franse taal uit de tweede helft van de zestiende eeuw. Tijdschrift voor Nederlandse Taal- en Letterkunde 99: 85–107.
Dibbets, G.R.W. 1994. Peeter Heyns: ‘Een ghespraecksaem man, van goede gheleertheydt’. Berichten van het Peeter Heyns Genootschap 1: 3–13.
Dijksterhuis, E.J. 1970. Simon Stevin: Science in the Netherlands around 1600. Den Haag: Martinus Nijhoff.
Drake, S. 1976. Galileo and the first mechanical computing device. Scientific American 234(4): 104–113.
Drake, S. 1978a. Galileo at work, his scientific biography. Chicago/London: University of Chicago Press.
Drake, S. 1978b. Galileo Galileï: Operations of the geometric and military compass 1606. Washington, DC: Dibner Libraru Smithsonian Institution Press.
Duffy, C. 1996. Siege warfare: The fortress in the early modern world 1494–1660. London: Routledge and Kegan Paul.
Duque de Alba, don F. 1952. Epistolaria del III Duque de Alba. Don Fernando Alvarez de Toledo, 3 vols. Madrid: Diana.
Duverger, E. 1980–1992. Zeventiende-eeuwse Antwerpse kunstinventarissen, vols. 1–6. Brussel: K.V.A.W.L.S.K. van België.
Duvosquel, J. 2009. Le tarif du tonlieu et du winage de Comines établi en 1354 et son renouvellement en 1542. Handelingen van de Koninklijke Commissie voor Geschiedenis 175: 341–370.
Elaut, L. 1960. Pieter Hasschaerts’ syfilisboekje (1564): pleidooi voor een diakritische behandeling van de venerische ziekten. Scientiarum Historia 2: 173–181.
Fabri, R. 1991. De zeventiende eeuwse kunstkast, typologische en historische aspecten. Brussel: Koninklijke Vlaamse Academie van België.
Fabri, R. 1993. De zeventiende eeuwse kunstkast, kunsthistorische aspecten. Brussel: Koninklijke Vlaamse Academie van België.
Favaro, A. 1895–1896. Amici e correspondenti di Galileo Galileï: Ottavio Pisani. Atti del reale Instituto Veneto di Scienze, Lettere e Arti 7: 411–440.
Feeman, T.G. 2002. Portraits of the Earth; a mathematician looks at maps. Providence: American Mathematical Society.
Folkerts, M. 1974. Die Entwicklung und Bedeutung der Visierkunst als Beispiel der praktischen Mathematik der frühen Neuzeit. Humanismus und Technik 18(1): 1–41.
Folkerts, M. 1977. Regiomontanus als Mathematiker. Centaurus 21: 214–245.
Folkerts, M. 1996. Johannes Regiomontanus – Algebraiker und Begründer der algebraischen Symbolik. In Zur Wirkungsgeschichte der Brotordnung von Adam Ries, volume 18 of Schriften des Adam-Ries-Bundes Annaberg Buchholz, ed. R. Gebhardt, 19–28. Annaberg-Buchholz: Adam-Ries-Bund e.V.
Folkerts, M. 2008. Die Fassmessung (Visierkunst) im späten Mittelalter und der frühen Neuzeit. In Visier- und Rechenbücher der frühen Neuzeit, volume 19 of Schriften des Adam-Ries-Bundes Annaberg Buchholz, ed. R. Gebhardt, 1–36. Annaberg-Burchholz: Adam-Ries-Bund e.V.
Fucikova, E. 1988a. Die Malerei am Hofe Rudolfs II. In Prag um 1600 I, 177–208. Freren: Luca Verlag.
Fucikova, E. 1988b. Zur Konzeption der rudolfinischen Sammlungen. In Prag um 1600 II: Beiträge zur Kunst und Kultur am Hofe Rudolfs II, 59–69. Freren: Luca Verlag.
Gascon, R. 1971. Grand commerce et vie urbaine au 16e siècle: Lyon et ses marchands (environs de 1520-environs de 1580), volume 22 of Civilisations et sociétés. Paris: Mouton.
Gatti, H. 2000. The natural philosophy of Thomas Harriot. In Thomas Harriot: An Elizabethan man of science, 64–92. Aldershot: Ashgate.
Gebhardt, R. (ed.). 2002. Verfasser und Herausgeber mathematischer Texte der frühen Neuzeit, volume 14 of Schriften des Adam-Ries-Bundes Annaberg Buchholz. Annaberg-Buchholz: Adam-Ries-Bund e.V.
Gebhardt, R. (ed.). 2005. Arithmetische unde algebraische Schriften der frühen Neuzeit, volume 17 of Schriften des Adam-Ries-Bundes Annaberg Buchholz. Annaberg-Buchholz: Adam-Ries-Bund e.V.
Gebhardt, R. (ed.). 2008. Visier- und Rechenbücher der frühen Neuzeit, volume 19 of Schriften des Adam-Ries-Bundes Annaberg Buchholz. Annaberg-Burchholz: Adam-Ries-Bund e.V.
Gebhardt, R. (ed.). 2011. Kaufmanns-Rechenbücher und mathematische Schriften der frühen Neuzeit, volume 22 of Schriften des Adam-Ries-Bundes Annaberg-Buchholz. Annaberg-Buchholz: Adam-Ries-Bund e.V.
Gebhardt, R., and H. Albrecht (eds.), 1996. Rechenmeister und Cossisten der frühen Neuzeit, Freiberger Forschungshefte 201, Freiberg.
Genard, P. 1877a. Tijdorderlijke tafel der namen van personen te Antwerpen in de XVIde eeuw voor het “feit van religie” gerechterlijk vervolgd. Antwerpsch Archievenblad 14: 1–103.
Genard, P. 1877b. Naamlijst der gouverneurs van het kasteel van Antwerpen 1567–1794. Antwerpen: De Backer.
Genard, P. 1886. Anvers à travers les âges. Brussel: Bruylant.
Gerlo, A. 1988. De onuitgegeven briefwisseling van Marnix van Sint-Aldegonde. Supplement III. Mededelingen van de Koninklijke Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België: Klasse der Letteren 50: 43–53.
Gessner, S. 2011. The conception of a mathematical instrument and its distance from the material world. Studium 4: 210–227.
Gielens, A. 1933. Brieven en bescheiden van en over Willem van Oranje. Antwerpsch Archievenblad 38: 217–239.
Gingerich, O., and R.S. Westman. 1988. The Wittich connection: conflict and priority in late sixteenth-century cosmology. Philadelphia: American Philosophical Society.
Gingerich, O., and R.S. Westman. 1988. The Wittich connection: conflict and priority in late sixteenth-century cosmology. Philadelphia: American Philosophical Society.
Goris, J.A. 1925. Étude sur les colonies marchandes méridionales (Portugais, Espagnols, Italiens) à Anvers de 1488 à 1567. Leuven: Uystpruyst.
Graff, H.J. 1983. On literacy in the Renaissance: review and reflections. History of Education 12: 69–85.
Guicciardini, L., and C. Kilianus. 1979. Antwerpen, Mechelen, Lier e.a. Deurne: Soethoudt.
Gunther, R.T. 1976. Astrolabes of the world. London: The Holland Press.
Hall, A.R. 1969. Ballistics in the seventeenth century. New York: J.&J. Harper.
Haller, R. 2008. Zur Vita des Anton Neudörfer. In Visier- und Rechenbücher der frühen Neuzeit, volume 19 of Schriften des Adam-Ries-Bundes Annaberg Buchholz, ed. R. Gebhardt, 103–120. Annaberg-Burchholz: Adam-Ries-Bund e.V.
Haller, R. Valentin Mennher, sein Leben und seine Werke. In Kaufmanns-Rechenbcher und mathematische Schriften der frhen Neuzeit, volume 22 of Schriften des Adam-Ries-Bundes Annaberg-Buchholz, ed. R. Gebhardt. Annaberg-Buchholz: Adam-Ries-Bund e.V.
Haller, R. 2011. Valentin Mennher, sein Leben und seine Werke. In Kaufmanns-Rechenbücher und mathematische Schriften der frühen Neuzeit, ed R. Gebhardt, volume 22 of Schriften des Adam-Ries-Bundes Annaberg-Buchholz, Annaberg-Buchholz. Adam-Ries-Bund e.V. Halleux, R., and A.C. Bernès. La Cour savante d’Ernest de Bavière. Archives Internationales d’Histoire des Sciences, 5:3–29, 1995.
Hamilton, A. 1981. The family of love. Cambridge: Clarke.
Hamilton, A. 1987. The family of love in Antwerp. Bijdragen tot de Geschiedenis 70: 6–23.
Hawlitschek, K. 2005. Rechenmeister und Mathematiker im Spiegel der Ulmer Ratsprotokolle 1501–1651. In Arithmetische und algebraische Schriften der frühen Neuzeit, ed. R. Gebhardt, 213–224. Annaberg-Burchholz: Adam-Ries-Bund e.V.
Heeffer, A. 2005. The rhetoric of problems in algebra textbooks from Pacioli to Euler. pdf, http://logica.ugent.be/albrecht/thesis/AlgebraRhetoric.pdf. Rretrieved 27 Aug 2011.
Heeffer, A. 2006a. Van precepten tot vergelijkingen: de conceptuele ontwikkeling van de symbolische algebra in de zestiende eeuw. Ph.D. thesis, Universiteit Gent.
Heeffer, A. 2006b. The origin of the problems in Euler’s Algebra. Bulletin of the Belgian Mathematical Society – Simon Stevin 5: 949–952.
Heijting, W. 2007. Boeken en lectuur in het Behouden Huys. In Profijtelijke boekskens: boekcultuur, geloof en gewin: historische studies, 147–166. Hilversum: Verloren.
Imhof, D. (ed.), 1994. Gerard Mercator en de geografie in de Zuidelijke Nederlanden, Antwerpen: Publikaties van het Museum Plantin Moretus en het Stedelijk Prentenkabinet 29.
Imhof, D. (ed.). 1998. Tentoonstellingscatalogus Abraham Ortelius. Antwerpen: Publikaties van het Museum Plantin Moretus en het Stedelijk Prentenkabinet.
Israel, J.I. 1989. Dutch primacy in world trade 1585–1740. Oxford: Clarendon Press.
Israel, J.I. 1998. The Dutch Republic. Oxford history of early modern Europe. Oxford: Clarendon Press.
Itard, J. 1976. Denis Henrion. In Dictionary of scientific biography VI, 271. Washington, DC: Dibner’s.
Jaeger, W. 1976. Die Illustrationen von Peter Paul Rubens zum Lehrbuch der Optik des Franciscus Aguilonius, 1613. Heidelberg: Brausdruck.
Janssens, G. 1976. Het oordeel van tijdgenoten en historici over Alva’s bestuur in de Nederlanden. Belgisch Tijdschrift voor Filologie en Geschiedenis 54: 474–488.
Janssens, G. 1981. Brabant in het verweer: Absolute monarchie of staatsbewind van Alva tot Farnese, 1567–1578. Ph.D. thesis, Katholieke Universiteit Leuven.
Janssens, G. 2009. Het “politiek testament” van de hertog van Alva. Handelingen van de Koninklijke Commissie voor Geschiedenis 175: 447–474.
Johnston, S. 1994. Making mathematical practice; gentlemen, practitioners and artisans in Elizabethan England. PhD thesis, University of Cambridge.
Jonkers, A. 2008. The pursuit of magnetic shadows: The formal-empirical dipole field of early-modern geomagnetism. Centaurus 50: 254–289.
Jorink, E. 1994. Hemelse tekenen. Nederlandse opvattingen over de komeet van 1618. Gewina 17(2): 68–82.
Kaunzner, W. 2005. Ein Weg zu den Rechenmeister im fränkischen Raum. In Arithmetische unde algebraische Schriften der frühen Neuzeit, volume 17 of Schriften des Adam-Ries-Bundes Annaberg Buchholz, ed. R. Gebhardt, 171–198. Annaberg-Buchholz: Adam-Ries-Bund e.V.
Kennerley, A., and P. Seymour. 2000. Aids to the teaching of nautical astronomy and its history from 1600. Pædagogica Historica 36: 151–175.
Keuning, J. 1950. Cornelis Anthonisz. Imago Mundi 7: 51–65.
Keuning, J. 1956. The Van Langren family. Imago Mundi 13: 101–109.
Kinget, J. 1989. De familie Kinget in Antwerpen. De Cygnet 1: 25–26.
Kline, M. 1972. Mathematical thought from ancient to modern times. New York: Oxford University Press.
Koeman, C. 1994. Gewestkaarten van de Nederlanden door Jacob van Deventer, 1536–1545: met een picturale weergave van alle kerken en kloosters. Alphen aan den Rijn: Canaletto.
Koeman, C., and J.C. Visser. 1992–. De stadsplattegronden van Jacob van Deventer. Landsmeer: Robas BV.
Kool, M. 1999. Die conste vanden getale. Uitgeverij Verloren, Hilversum.
Kronenberg, M.E. 1928. Een onbekende almanack van Dodonaeus (1540). Het Boek 17: 191–194.
Kubler, G. 1964. Francesco Pacciotto, architect. In Essays in the memory of Karl Lehman, 176–189. New York: Institute of Fine Arts, New York University.
Lach, D.F. 1977. Asia in the making of Europe: Volume II, a century of wonder. Chicago: University of Chicago Press.
Lamb, U. 1972. A navigator’s universe: The ‘Libro de Cosmographia’ of 1538 by Pedro de Medina. Chicago/London: University of Chicago Press.
Lambour, R.C. 2004. 400 jaar volgens Bartjens: Meester Willem Bartjens (1569–1638) en de zijnen in Amsterdam en Zwolle, zijn schoonfamilie Stangerus in Amsterdam en Delft en de Delftse regent Andries van Stangerlant als erflater. De Nederlandsche Leeuw 121: 76–112.
Laurent, R. 1986. De havens aan de kust en aan het Zwin. Brussel: Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën.
Lebègue, R. 1943. Les correspondants de Peiresc dans les anciens Pays-Bas. Brussel: Lebègue.
Lefrancq, J. 2008. Hémisphère nautique. In Séminaire de Tournai; Histoire-Bâtiments-Collections, ed. Monique Maillard-Luypaert, 126–127.
Leibowitz, G. 1933. Die Visierkunst im Mittelalter. Ph.D. thesis, Universität zu Heidelberg.
Leitão, H. 2007. Maritime discoveries and the discovery of science: Pedro Nunes and early modern science. In Mas allá de la leyenda negra: España y la revolución científica; Beyond the black legend: Spain and the scientific revolution, ed. V. Navarro Brotóns and W. Eamon, 89–104, Valencia. Universitat de València.
Lesger, C. 2001. Handel in Amsterdam ten tijde van de Opstand. Hilversum: Verloren.
Lloyd, T.H. 1982. Alien merchants in England in the high middle ages. Sussex: Harvester.
Lombaerde, P. 2009. Antwerpen versterkt: de Spaanse omwalling vanaf haar bouw in 1542 tot haar afbraak in 1870. Brussel: UPA.
Maclean, I. 1990. Philosophical books in European markets 1570–1630: The case of Ramus. In New perspectives on Renaissance thought: Essays in the history of science, education and philosophy, ed. J. Henry and S. Hutton, 253–263. London: Duckworth.
Maor, E. 1998. Trigonometric delights. Princeton: Princeton University Press.
Marinus, M.J. 1989. Laevinus Torrentius als tweede bisschop van Antwerpen (1587–1595). Brussel: K.A.W.L.S.K.
Marnef, G. 1992. Repressie en censuur in het Antwerps boekbedrijf 1567–1576. De Zeventiende Eeuw 8: 221–231.
Marnef, G. 1994. Prosopografie van protestanten en rebellen te Antwerpen vervolgd 1550–1577. Antwerp: UA treatise.
Marnef, G. 1996a. Antwerp in the age of reformation: Underground protestantism in a commercial metropolis. Baltimore: Johns Hopkins University Press.
Marnef, G. 1996b. Antwerpen in de tijd van de Reformatie: ondergronds protestantisme in een handelsmetropool 1550–1577. Antwerpen: Kritak.
Marnef, G. s.d. De boedelbeschrijving van W. Sylvius. unpublished ca. 1994.
Martens, P. 2009. Militaire architectuur en vestingoorlog tijdens het regentschap van Maria van Hongarije (1531–1555). De ontwikkeling van de gebastioneerde verstingbouw. Ph.D. thesis, Katholieke Universiteit Leuven, Leuven.
Masure, T. 1986. De stadsfinanciën van Antwerpen 1531–1571. een poging tot reconstructie. Master’s thesis, Rijksuniversiteit Gent.
Meeus, H. 1988–1989. Zacharias Heyns, een leerjongen van Jan Moretus. De Gulden Passer 67: 599–611.
Meeus, H. 2000. Peeter Heyns, a “French Schoolmaster”. In Grammaire et enseignement du français 1500–1700, 301–316. Leuven: Peeters.
Meeus, H. 2003. Peeter Heyns’ “Le miroir des vefves” meer dan schooltoneel?. In Mémoire en temps advenir, 115–134. Leuven: Peeters.
Meeus, H. 2009. De Spieghel der werelt als spiegel van Peter Heyns. In Ortelius’ Spieghel der Werelt. Antwerpen: Vereniging van Antwerpse Bibliofielen.
Meskens, A. 1992. Michiel Coignet’s nautical instruction. The Mariner’s Mirror 78: 257–276.
Meskens, A. 1993a. Zestiende-eeuwse wiskundige sprokkelingen vnl. uit het Antwerps stadsarchief. Scientiarum Historia 19: 23–28.
Meskens, A. 1993b. Een zestiende-eeuws Antwerps rekenschrift. Nieuw Tijdschrift van de Vrije Universiteit Brussel 6: 109–114.
Meskens, A. 1994a. Winegauging in late sixteenth and early seventeenth Century Antwerp. Historia Mathematica 21: 121–147.
Meskens, A. 1994b. Wiskunde tussen Renaissance en Barok, aspecten van wiskunde-beoefening te Antwerpen 1550–1620, volume 41–43 of Publikaties van de Stadsbibliotheek. Antwerpen: Stadsbibliotheek Antwerpen.
Meskens, A. 1994c. Zeevaartkunde ten tijde van Mercator: enkele aspecten Gerard Mercator en de geografie in de Zuidelijke Nederlanden, 42–50. Museum Plantin Moretus en Stedelijk Prentenkabinet.
Meskens, A. 1995. De prijs van de wetenschap: enkele prijzen van wiskundige en andere wetenschappelijke boeken in Plantijnse archivalia. De Gulden passer 73: 83–106.
Meskens, A. 1996a. Mathematics Education in late sixteenth Century Antwerp. Annals of Science 53: 137–155.
Meskens, A. 1996b. Peter Heyns. In Nationaal Biografisch Woordenboek 15, 338–342. Brussel: Koninklijke Vlaamse Academie van België.
Meskens, A. 1996c. Enkele biografische gegevens over Gillis i Coignet alias Gillis met de Vlek. Oud Holland 110: 142–145.
Meskens, A. 1997a. Michiel Coignet’s contribution to the development of the sector. Annals of Science 54: 143–160.
Meskens, A. 1997b. De doos van Pandora. een kaart van Michiel Coignet. Gewina 20: 32–34.
Meskens, A. 1997c. The Jesuit Mathematics School in Antwerp in the early seventeenth Century. The Seventeenth Century 12: 11–22.
Meskens, A. 1998a. Familia universalis: Coignet. Antwerpen: Koninklijk Museum voor Schone Kunsten.
Meskens, A. 1998b. De wereld op het platte vlak: wiskundige cartografie ten tijde van Abraham Ortelius. In Abraham Ortelius, 71–82. Turnhout: Brepols.
Meskens, A. 1998–1999. Liaisons dangereuses: Peter Heyns en Abraham Ortelius. De Gulden Passer 76–77: 96–108.
Meskens, A. 1999. The Portrait of Jan-Karel della Faille by Anthony Van Dijck. Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Jaarboek 39: 124–137.
Meskens, A. 2001. Een familie herenigd met haar instrument. Scientiarum Historia 27(1): 73–82.
Meskens, A. 2002. Some new biographical data about Michiel Coignet. Nuncius 17: 447–454.
Meskens, A. 2005a. Joannes della Faille s.j. Brussel/Rome: Belgisch Historisch Instituut te Rome.
Meskens, A. 2005b. Abdijen en een stukje vergeten wiskundegeschiedenis. In Abdijbibliotheken, verleden, heden, toekomst, 123–133. Antwerpen: Vereniging van Antwerpse Bibliofielen.
Meskens, A., G. Bonte, J. De Groote, M. De Jonghe, and D.A. King. 1999. Wine gauging at Damme: The evidence of a late medieval manuscript. Histoire et mesure 14: 51–77.
Meurer, P.H. 1991. Fontes cartographici Orteliani: das “Theatrum orbis terrarum” von Abraham Ortelius und seine Kartenquellen. Weinheim: VCH, Acta Humaniora.
Michel, H. 1947. Traité de l’Astrolabe. Paris: Gauthier-Villars.
Müller, J. 1959. Les ingénieurs dans les Pays-Bas espagnols (1500–1715). Revue Internationale d’Histoire Militaire 33: 467–478.
Mosley, A. 2007. Bearing the heavens. Cambridge: Cambridge University Press.
Mörzer-Bruyns, W.F.J. 1984. Leeskaarten en paskaarten uit de Nederlanden. In Lucas Jansz. Waghenaer van Enckhuysen, 11–20. Enkhuizen: Vrienden van het Zuiderzeemuseum.
Mörzer-Bruyns, W.F.J. 1994. The cross staff. History and development of a navigational instrument. Amsterdam: VNHSM.
Nauwelaerts, M.A. 1978. Drukkers en schoolboeken te Antwerpen tot 1600. Varia Historica Brabantia 6–7: 273–300.
North, J.D. 1974. The astrolabe. Scientific American 230(1): 96–106.
Page, W. 1893. Letters of Denization and acts of Naturalisation for Aliens in England 1509–1603. Lymington: The Huguenot Society.
Parker, G. 1972. The army of Flanders and the Spanish road. Cambridge: Cambridge University Press.
Parker, G. 1980. An educational revolution? The growth of literacy and schooling in modern Europe. Tijdschrift voor Geschiedenis 93: 210–220.
Parker, G. 1990. Spain and the Netherlands. Ten Studies. Glasgow: Fontana Press.
Parker, G. 2004. The army of Flanders and the Spanish road, 2nd ed. Cambridge: Cambridge University Press.
Pauly, M. 1994. Luxemburg im späten Mittelalter 2: Weinhandel und Weinconsum. Luxembourg: CLUDEM.
Penneman, T., and A. van der Gucht. 1994. Mercator en zijn boeken. St-Niklaas: Koninklijke Oudheidkundige Kring van het Land van Waas.
Pinchart, A. 1860. Archives des Arts, Sciences et Lettres, 2 vols. Gent: Hebbelynck.
Poffé, E. 1895. De gilde van de Antwerpsche schoolmeesters van bij haar ontstaan tot haar afschaffing. Antwerpen: Kennes.
Pogo, A. 1935. Gemma Frisius, his method of determining longitude. ISIS 22: 469–485.
Portet, P. 1993–1994. Le Systeme métrologique de Paris au Moyen Age. Cahiers de métrologie 11–12: 463–488.
Prims, F. 1929. Het huis van Peter Heyns in de Muntstraat. Antwerpiensia 3: 129–136.
Prims, F. 1931. Letterkundigen, geleerden en kunstenaars. Verslagen en Mededeelingen van de Koninklijke Vlaamsche Academie voor Taal- en Letterkunde, maart: 171–221.
Prims, F. 1932. Gillis Hooftman. De zondagsvriend 21: 521.
Prims, F. 1933. De Herentalsche Vaart. Antwerpiensia 6: 405–406.
Prims, F. 1938. Het altaar van de kolveniers. Antwerpiensia 12: 302–308.
Prims, F. 1941. De scholen onder de regiemen van den religionsvrede en het Calvinisme. Antwerpiensia 15: 263–272.
Prims, F. 1948a. Michiel Coignet. Antwerpiensia 19: 103–114.
Prims, F. 1948. Michiel Coignet. Antwerpiensia 19: 103–114.
Prims, F. 1951a. De scholen te Antwerpen onder de religionsvrede 1578–1581. Bijdragen tot de Geschiedenis 3: 212–226.
Puraye, J. 1968. Abraham Ortelius, Album amicorum: notes et traduction. De gulden passer/Vereeniging der Antwerpsche Bibliophielen 46: 1–99.
Put, E. 1990. De Cleijne Scholen. Het volksonderwijs in het hertogdom Brabant tussen katholieke Reformatie en Verlichting (eind 16de eeuw-1795). Leuven: Universitaire Pers.
Rasquin, V.A. 1997a. Atribuido a M. Coignet y F. Arsenius: teodolito simple. In Instrumentos cientificos del siglo XVI,La corte Española y la escuela de Lovaina, ed. J. Van Damme and K. van Cleempoel, 228–229. Madrid: Fundacion Carlos de Amberes.
Rasquin, V.A. 1986–1988. Les règles à calcul anciennes et leur utilisation en navigation: les compas de proportion, les règles de Gunther. Mededelingen van de Marine Academie 28: 53–87.
Rasquin, V.A. 1996. Dictionnaire des constructeurs belges d’instruments scientifiques. Bruxelles: Comité Nationale de Logique, d’Histoire et de Philosophie des Sciences.
Reich, U. 2005. Über hundert Auflagen: das Arithmetikbuch des Gemma Frisius (1508–1555). In Arithmetische unde algebraische Schriften der frühen Neuzeit, volume 17 of Schriften des Adam-Ries-Bundes Annaberg Buchholz, ed. R. Gebhardt. Annaberg-Buchholz: Adam-Ries-Bund e.V.
Rekers, B. 1972. Benito Arias Montano. London: Warburg Institute.
Renard, A. 1921. La tonnelerie à la portée de tous. Paris: E. Malfère.
Rochhaus, P. 1996. Adam Ries und die Annaberger Rechenmeister zwischen 1500 und 1604, in Rechenmeister und Cossisten der frühen Neuzeit, ed. Gebhardt, R., and H. Albrecht (eds.), Freiberger Forschungshefte 201, Freiberg.
Roegiers, J., and B. vander Herten (eds.). 1994. Eenheid op papier. Leuven: Davidsfonds.
Rombouts, P., and T. van Lerius. 1874. De Liggeren en andere historische archieven der Antwerpsche Sint-Lucasgilde. Antwerpen: F. Baggerman.
Rome, A. 1927. L’astrolabe et le météoroscope. Annales de la Societé Scientifique de Bruxelles, Mémoires 47: 77–102.
Roosens, B.H. 2005. Habsburgse defensiepolitiek en vestingbouw in de Nederlanden (1520–1560). Ph.D. thesis, Leiden University.
Rooses, M., and J. Denucé. 1968. Correspondance de Christophe Plantin, 10 vols. Nendeln: Klaus Reprint.
Rose, P.L. 1968. The origins of the proportional compass from Mordente to Galileo. Physis 10: 53–69.
Röttel, K. 1996. Der Beitrag des Peter Apian zur Mathematik, Astronomie, Geographie und Physik. In Rechenmeister und Cossisten der frühen Neuzeit, volume 201 of Freiberger Forschungshefte, ed. R. Gebhardt and H. Albrecht, 19–28. Freiberg: Technische Universität Bergakademie.
Rouzet, A. 1975. Dictionnaire des imprimeurs, libraires et éditeurs belges de XVe et XVIe siècle. Den Haag: Nieuwkoop-De Graaf.
Rüdiger, B. 2005. Gedruckte Rechenbücher im Besitz von Leipziger Einwohnern bis 1600. In Arithmetische und algebraische Schriften der frühen Neuzeit, ed. R. Gebhardt, 421–434. Annaberg-Buchholz: Adam-Ries-Bund e.V.
Sabbe, M. s.d. Peeter Heyns en de Nimfen uit den Lauwerboom. Antwerpen/Den Haag: De Coker-Nijhoff.
Schlugleit, D. 1936. Alphabetische naamlijst op de Goud- en Zilversmeden te Antwerpen voor 1600. Bijdragen tot de Geschiedenis 27: 6–69.
Schlugleit, D. 1969. De Antwerpse goud-en zilversmeden in het corporatief stelsel (1332–1798). Wetteren: Bracke.
Schneider, I. 1970. Der Proporzionalzirkel, ein universelles Analogrecheninstrument der Vergangenheit.
Schneider, I. 2002. Ausbildung und fachliche Kontrolle der deutschen Rechenmeister vor dem Hintergrund ihrer Herkunft und ihres sozialen Status. In Verfasser und Herausgeber mathematischer Texte der frühen Neuzeit, volume 14 of Schriften des Adam-Ries-Bundes Annaberg Buchholz, ed. R. Gebhardt, 103–112. Annaberg-Buchholz: Adam-Ries-Bund e.V.
Schoffer, I., H. van der Wee, and J.A. Bornewasser. 1988.De Lage Landen 1500–1780. Amsterdam: Agon.
Schofield, C.J. 1961. Tychonic and semi-Tychonic world systems. New York: Arno Press.
Schoups, I., and A. Wiggers (eds.). 1998. Philips van Marnix van Sint Aldegonde. Antwerpen: Pandora.
Schröder, E. Ulrich Wagner, Autor des ersten gedruckten deutschsprachigen kaufmännischen Rechenbuches von 1483, 29–36.
Serrure, C.P. 1859–1860. Vaderlandsch Museum III. Gent: H. Hoste.
Shen, Kangren et al. (Trans.). 1999. The nine chapters on the mathematical art: Companion and commentary. Oxford: Oxford University Press.
Sillem, W. 1883. Zur Geschichte der Niederländer in Hamburg von ihrer Ankunft bis zum Anschluss des Niederländischen Contracts 1605. Zeitschrift der hamburgische Geschichte 7: 481–598.
Sillem, W. 1893. Die wallonische Gemeinde in Stade. Geschichtsblätter des Deutschen Hugenotten Vereins II 6: 3–32.
Simi, A., and L. Toti-Rigatelli. 1993. Some 14th and 15th Century Texts on Practical Geometry. In Vestigia Mathematica, ed. M. Folkerts and J.P. Hogendijk, 453–470. Amsterdam: RODOPI.
Sitters, M.H. 2008. Sybrandt Hansz Cardinael; rekenmeester en wiskundige. Hilversum: Verloren.
Smeur, A.J.E.M. 1960a. De zestiende-eeuwse Nederlandse rekenboeken. Den Haag: Martinus-Nijhoff.
Smeur, A.J.E.M. 1960b. Bestaat er nog een exemplaar van de eerste uitgave van de arithmetica van Willem Raets?. Scientiarum Historia 2: 22–23.
Smith, D.E. 1959. A source book in mathematics. New York: Dover Publ.
s.n. 1863. Antwerpsche parochiekerken, volume 2 of Verzameling der graf- en gedenkschriften van de provincie Antwerpen. Antwerpen: J.E. Buschman.
s.n. 1864. De rekening van de stad antwerpen 1549–1550. Antwerpsch Archievenblad 1: 17–104.
s.n. 1964. Het beleg van Hulst. Utrecht: Stichting Menno van Coehorrn.
s.n. 1985. The Planispheric astrolabe. National Maritime Museum: Greenwich.
Sobel, D., and W.J.H. Andrewes. 1998. The illustrated longitude. New York: Walker & Co.
Soen, V. 2007. Geen pardon zonder paus!: Studie over de complementariteit van het koninklijk en pauselijk generaal pardon (1570–1574) en over inquisiteur-generaal Michael Baius (1560–1576). Brussel: KVAB.
Soly, H. 1968. De brouwerijenonderneming van Gilbert van Schoonbeke (1552–1562). Belgisch Tijdschrift voor Filologie en Geschiedneis 46: 337–392 and 1166–1204.
Soly, H. 1974. De schepenregisters als bron voor de conjunctuurgeschiedenis van Zuid- en Noordnederlandse steden in het Ancien Regime. een concreet voorbeeld: de Antwerpse immobiliënmarkt in de zestiende eeuw. Tijdschrift voor Geschiedenis 87: 521–544.
Soly, H. 1976. De bouw van de Antwerpse citadel (1567–1571). Sociaaleconomische aspecten. Belgisch Tijdschrift voor Militaire Geschiedenis 21: 548–578.
Soly, H. 1977. Urbanisme en kapitalisme te Antwerpen in de 16de eeuw: de stedebouwkundige en industriële ondernemingen van Gilbert van Schoonbeke. Brussels: Gemeentekrediet van België.
Sosson, J.P. 1990. Wijn en gemeentelijke inkomsten. In Van Rank tot Drank, ed. E. Van Driessche, 200–202.
Stimson, A. 1988. The mariner’s astrolabe. Utrecht: H&S Publishers.
Struik, D.J. 1980. Geschiedenis van de wiskunde. Amsterdam: SUA.
Struik, D.J. 1980. Geschiedenis van de wiskunde. Amsterdam: SUA.
Subacchi, P. 1995. Italians in Antwerp in the second half of the 16th century. In Minderheden in Westeuropese steden (16de-20ste eeuw), ed. H. Soly and A.K.L. Thijs, 73–90. Rome: Academia Belgica.
Swart, K.W. 1984. Wat bewoog Willem van Oranje de strijd tegen de Spaanse overheersing aan te binden?. Bijdragen en mededelingen betreffende de geschiedenis der Nederlanden 99: 554–572.
Swerdlow, H.M., and O. Neugebauer. 1984. Mathematical astronomy in Copernicus’ De Revolutionibus. New York: Springer.
Swiggers, P., and J. De Clercq. 1995. Franse grammatica en taalonderwijs in de “Lage Landen” in de zestiende en zeventiende eeuw. Meesterwerk. Berichten van het Peeter Heyns Genootschap 2: 25–35.
ter Kuile, O. 1986. Koper en Brons. Amsterdam: Rijksmuseum.
Terpstra, H. 1950. Jacob van Neck, Amsterdams admiraal en regent. Amsterdam: Van Kampen.
Thijs, A.K.L. 1987. De Contrareformatie en het economisch transformatieproces te Antwerpen na 1585. Bijdragen tot de Geschiedenis 70: 97–124.
Thijs, G. 1980. Rembert Dodoens, zijn leven, zijn tijd, zijn werken. Delft: SPD Rijperman.
Thomas, K. 1989. De ondergang van de magische wereld. Godsdienst en magie in Engeland 1500–1700. Amsterdam: Agon.
Thomas, W. 2004a. Het beleg van Oostende. In De val van het nieuwe Troje; Het beleg van Oostende, 1601–1604, 81–100. Leuven: Davidsfonds.
Thomas, W. (ed.). 2004b. De val van het nieuwe Troje; Het beleg van Oostende, 1601–1604. Leuven-Oostende: Davidsfonds.
Thomas, W. 2004c. Het beleg van Oostende. In De val van het nieuwe Troje; Het beleg van Oostende, 1601–1604, ed. W. Thomas, 81–100. Leuven/Oostende: Davidsfonds.
Thoren, V.E. 1990. The lord of Uraniborg, a biography of Tycho Brahe. Cambridge: Cambridge University Press.
Tropfke, J. 1980. Geschichte der Elementarmathematik: Arithmetik und Algebra, vol. I, 4th ed. Berlin/New York: W. De Gruyter.
Turner, G.L’E. 1983. Mathematical instrument making in London in the sixteenth century. In English map making 1500–1650, ed. S. Tyacke, 93–106. London: British Library.
Turner, G.L’E. 2006. A novel Italian-hour nocturnal by Michiel Coignet. Annals of Science 63(2): 215–219.
Van Acker, J. 1982. Het memoriaalboek van Antonio II Anselmo. Bijdragen tot de Geschiedenis 65: 79–108.
van Cauwenberghe, M. 1986. De Stadsfinanciën in Damme. Master’s thesis, Rijksuniversiteit Gent, Gent.
van Cleempoel, K. 1997a. Instrumentos cientificos en el Escorial. In Instrumentos cientificos del siglo XVI, La corte Española y la escuela de Lovaina, ed. J. Van Damme and K. van Cleempoel, 67–84. Madrid: Fundacion Carlos de Amberes.
van Cleempoel, K. 1997b. La produccion de instrumentos cientificos en Lovaina en el siglo XVI. In Instrumentos cientificos del siglo XVI, La corte Española y la escuela de Lovaina, ed. J. Van Damme and K. van Cleempoel, 87–110. Madrid: Fundacion Carlos de Amberes.
van Cleempoel, K. 2002. A Catalogue Raisonné of Scientific instruments from the Louvain School, 1530 to 1600. Turnhout: Brepols.
van Cleemput, F. 1973–1975. Michiel Coignet, een Antwerps wis- en zeevaartkundige uit de zestiende eeuw. Mededelingen Marine Academie 23: 112–148.
Van Damme, J., and K. van Cleempoel (eds.). 1997.Instrumentos cientificos del siglo XVI, La corte Española y la escuela de Lovaina. Madrid: Fundacion Carlos de Amberes.
van de Vijver, O. 1977. Lettres de Jean Charles della Faille s.j., cosmographe du roi à Madrid à M. Fl. van Langren, cosmographe du roi à Bruxelles. Archivum Historicum Societatis Iesu 46(91): 73–183.
van de Vijver, O. 1980. L’école de mathématiques des Jésuites de la province flandor-belge au xviie siècle. Archivum Historicum Societatis Iesu 49(97): 265–271.
van de Vijver, O. 1989. De wetenschappen. In Antwerpen in de 17e eeuw. Antwerpen: Genootschap voor Antwerpse Geschiedenis.
Van de Vyver, O. 1975. Jan Ciermans (Pascasio Cosmander) 1602–1648, wiskundige en vestingbouwer, volume 7 of Mededelingen uit het Seminarie voor geschiedenis van de wiskunde en de natuurwetenschappen aan de Katholieke Universiteit te Leuven. Leuven: Departement wiskunde, Katholieke Universiteit Leuven.
van de Weyer, D. 2011. Opera Mathematica: La Géometrie, S. Marolois. Master’s thesis, Vrije Universiteit Brussel, Brussel.
van den Heuvel, C. 1991. ‘Papiere Bolwercken’; De introductie van de Italiaanse stede- en vestingbouw in de Nederlanden (1540–1609) en het gebruik van tekeningen. Alphen aan den Rijn: Canaletto.
van der Krogt, P. 1994. Globi Neerlandici, the production of globes in the low countries. Utrecht: HES.
van der Stock, J. 1993. Antwerpen, verhaal van een metropool. Antwerpen: Snoeck Ducaju & zoon.
van der Wee, H. 1987. Opkomst van een wereldstad: handel en nijverheid te Antwerpen van de veertiende tot de achttiende eeuw. Academia Analecta 49(2): 3–18.
van Durme, M. 1959. Correspondance mercatorienne. Antwerpen: DNB.
van Egmond, W. 1976. The commercial revolution and the beginnings of Western mathematics in Renaissance Florence 1300–1500. Ph.D. thesis, Indiana University.
van Eysinga, W.J.M. 1959. De wording van het Twaalfjarig Bestand van 9 april 1609. Amsterdam: Noord-Hollandsche Uitgeversmij.
van Foreest, H.A. (ed.). 1980–1981. De vierde schipvaart der Nederlanders naar Oost-Indië onder Jacob Wilkens en Jacob van Neck (1599–1604), volume 81–82 of Werken uitgegeven door de Linschoten-Vereeniging. ’s-Gravenhage: Nijhoff.
van Hemeldonck, G. 1998. Repertorium der Belgische goud- en zilversmeden. unpublished.
van Looy, H. 1979. Chronologie en analyse van de mathematische handschriften van Gregorius a Sancto Vincentio. Ph.D. thesis, Katholieke Universiteit Leuven, Leuven.
van Looy, H. 1980. Chronologie et analyse des manuscrits mathématiques de Grégoire de Saint Vincent (1584–1667). Archivum Historicum Societatis Iesu 49: 279–303.
van Looy, H. 1984. A chronology and historical analysis of the mathematical manuscripts of Gregorius a Sancto Vincentio (1584–1667). Historia Mathematica 11: 57–75.
van Nouhuys, T. 1998a. The age of two-faced Janus: The comets of 1577 and 1618 and the decline of the Aristotelean world view in the Netherlands. Leiden: Brill.
van Nouhuys, T. 1998b. Copernicus als randverschijnsel: de kometen van 1577 en 1618 en het wereldbeeld in de Nederlanden. Scientiarum Historia 24: 17–38.
van Ortroy, F. ca. 1910. L’école cartographique belge au XVIe siècle. Louvain: s.n.
van Ortroy, F. 1914. L’oeuvre cartographique de Gérard et de Corneille de Jode. Gent: E. Van Goethem.
van Ortroy, F. 1920. Bio-bibliographie de Gemma Frisius et ses neveux les Arsenius. Brussel: Lametrin.
van Roey, J. 1963. De sociale structuur en de godsdienstige gezindheid van de Antwerpse bevolking op de vooravond van de Reconciliatie met Farnese (17 augustus 1585). Ph.D. thesis, Rijksuniversiteit Gent, Gent.
van Roey, J. 1968. De correlatie tussen het sociale beroepsmilieu en de godsdienstkeuze te Antwerpen op het einde der XVIde eeuw. In Bronnen voor de religieuze geschiedenis van België (Middeleeuwen en Moderne Tijden). Leuven: s.n.
van Roey, J. 1985. De “zuivering” van de Antwerpse gewapende gilden na de val van de stad (17-8-1585). Taxandria 7: 199–206.
van Roosbroeck, J. 1968. Emigranten, Nederlandse vluchtelingen in Duitsland. Leuven: Davidsfonds.
van Valkenburg, C.C. 1988. Quignet-Coignet. Jaarboek Centraal Bureau voor Genealogie 32: 71–90.
Vande Winkel, G. 2008. Leven en werk van cartograaf Jacob van Deventer. Het Land van Aalst 60: 225–242.
Vanden Broecke, S. 2000. The use of visual media in Renaissance cosmography: The Cosmography of Peter Apian and Gemma Frisius. Paedagogica Historica 36: 131–150.
Vandommele, J.J.M. 2011. Als in een spiegel. Vrede, kennis en gemeenschap op het Antwerpse Landjuweel 1561. Hilversum: Verloren.
Verlinden, C. 1987. De Nederlandse vertaling van het ‘Arte de Navegar’ van Pedro de Medina en de nautische ‘Onderwijsinghe’ van Michiel Coignet (Antwerpen, 1580). Collectanea Maritima 3: 5–20.
Vermeir, R. 2001. In staat van oorlog; Filips IV en de Zuidelijke Nederlanden 1629–1648. Maastricht: Shaker.
Vermeir, R. 2011. De (Zuid-)Nederlandse aristocratie en de vorming van een transnationale elite in de Spaans-Habsburgse samengestelde staat. In Werken aan de stad, 291–310. Brussels: VUBPress.
Voet, L. 1980–1983. The Plantin Press (1555–1589). A Bibliography of the Works printed by Christopher Plantin at Antwerp and Leiden. Amsterdam: Van Hove.
Voet, L. 1989. Christoffel Plantijn (ca. 1520–1589), drukker van het humanisme. In Christoffel Plantijn en de exacte wetenschappen in zijn tijd, ed. E. Cockx-Indestege and F. De Nave, 33–43, Brussel: Gemeentekrediet van België.
Waller-Zeper, C.M. 1937. De oudste intresttafels in Italië, Frankrijk en Nederland met een herdruk van Stevins ‘tafelen van interest’. Amsterdam: Noord-Hollandsche Uitgeversmij.
Ward, F.A.B. 1981. European scientific instruments in the Department of Medieval and later antiquities of the British Museum. London: British Museum Publications.
Waterbolk, E.H. 1974. The ‘Reception’ of Copernicus’s teachings by Gemma Frisius (1508–1555). Lias 1: 225–242.
Waters, D.W. 1978. The art of navigation in England in Elizabethan and early Stuart times.
Wauwermans, H. 1894. Les fortifications d’Anvers au XVIème siècle. Antwerpen: De Backer.
Webb, H.J. 1945. The mathematical and military works of Thomas Digges, with an account of his Life. Modern Language Quarterly 6: 389–400.
Wegg, J. 1979. The decline of Antwerp under Philip of Spain. Westport: Hyperion Press.
Westra, F. 1992. Nederlandse ingenieurs en de fortificatiewerken in het eerste tijdperk van de Tachtigjarige oorlog, 1573–1604. Uitg. Vis, Alphen aan den Rijn.
Wijnroks, E.H. 2003. Handel tussen Rusland en de Nederlanden 1560–1640. Hilversum: Verloren.
Woltjer, J.J. 1994. Tussen vrijheidsstrijd en burgeroorlog. Amsterdam/Leuven: Balans-Kritak.
Yeomans, D.K. 1991. Comets, a chronological history of observation; science, myth and folklore. New York: Wiley.
Zeller, O. 1983. Les Récensenments lyonnais de 1597 et 1636, démographie historique. Lyon: Presses universitaires de Lyon.
Zemon-Davis, N. 1960. Sixteenth century French arithmetics on the business life. Journal of the History of Ideas 21: 18–48.
Ziggelaar, A. 1983. François de Aguilon s.j. (1567–1617). Scientist and Architect, volume 44 of Bibliotheca Instituti Historici s.i. Roma: Institutum Historicum s.i.
Ziggelaar, A. 1995. Jesuit astronomy north of the Alps. four unpublished jesuit letters 1611–1620. In Christoph Clavius e attività scientifica dei gesuiti nell’eta di Galileo, ed. U. Baldini, 101–132. Roma: Bulzoni Editore.
Zinner, E. 1956. Deutsche und Niederländische astronomische Instrumente des 11. bis 18. Jahrhundert. München: C.H. Beck’sche Verlagsbuchhandlung.
Zinner, E. 1968. Leben und Wirke des Joh. Müller von Koningsberg genannt Regiomontanus. Osnabrück: Otto Zeller.
Author information
Authors and Affiliations
Rights and permissions
Copyright information
© 2013 Springer Science+Business Media Dordrecht
About this chapter
Cite this chapter
Meskens, A. (2013). Ballistics and Fortifications. In: Practical mathematics in a commercial metropolis. Archimedes, vol 31. Springer, Dordrecht. https://doi.org/10.1007/978-94-007-5721-9_11
Download citation
DOI: https://doi.org/10.1007/978-94-007-5721-9_11
Published:
Publisher Name: Springer, Dordrecht
Print ISBN: 978-94-007-5720-2
Online ISBN: 978-94-007-5721-9
eBook Packages: Humanities, Social Sciences and LawHistory (R0)