4 Gevolgen

Samenvatting

Jan: ‘Als kind was ik druk en brutaal. Door mijn moeilijke gedrag werd ik van school gestuurd en moest ik naar het speciaal onderwijs. De lesstof was geen uitdaging en ik verveelde me kapot.

4.1 Inleiding

Jan: ‘Als kind was ik druk en brutaal. Door mijn moeilijke gedrag werd ik van school gestuurd en moest ik naar het speciaal onderwijs. De lesstof was geen uitdaging en ik verveelde me kapot. Zodra ik van school mocht ben ik gestopt en ging ik zonder diploma aan de slag als timmerman, bij mijn vader. Dat ging ruim tien jaar goed en ik had het naar mijn zin. Toen mijn vader met pensioen ging, nam ik de coördinerende taken over. Ik moest personeel gaan aansturen en de planning maken. Dit leek een leuke nieuwe uitdaging, maar het werd al snel een chaos. Ik durfde niet toe te geven dat ik het overzicht kwijt was. De problemen werden steeds groter. Toen mijn beste timmerman ontslag nam zag ik het helemaal niet meer zitten. Ik voelde me somber en schuldig, had geen energie meer en kon me nergens meer toe zetten. Toen de huisarts mijn verhaal hoorde, dacht hij - behalve aan een depressie - aan ADHD.’

ADHD heeft veel invloed op het leven van de patiënt. Dit verschilt echter per persoon. Sommige mensen hebben er helemaal niet zoveel last van. Ze hebben ouders of een partner die veel regelt, zoals de administratie en de financiën. Pas als die belangrijke ander wegvalt komen ze in de problemen, doordat het afhandelen van dagelijkse taken veel overzicht en planning vergt.

Andere mensen met ADHD hebben zelf een manier gevonden om met de chaos in hun hoofd en leven om te gaan. Ze houden bijvoorbeeld allerlei lijsten bij, controleren drie keer of ze hun sleutels bij zich hebben en doen veel aan beweging om hun onrust kwijt te raken. Op deze manier voorkomen ze dat dingen echt mislopen, maar het kost veel energie.

Er zijn echter ook mensen met ADHD die al hun hele leven problemen ervaren. Ze kunnen niet stilzitten, vergeten vaak afspraken, geven impulsief geld uit, praten aan één stuk door of zijn snel verveeld in een relatie of baan. Deze patiënten worden dagelijks geconfronteerd met de gevolgen van ADHD.

4.2 Het beloop

Van de kinderen met ADHD houdt 30-50% klachten als ze volwassen zijn. Het beloop kan sterk variëren en hangt af van een aantal factoren.

Ten eerste is de omgeving heel belangrijk. Als iemand veel structuur krijgt vanuit de omgeving, bijvoorbeeld doordat de partner helpt met het maken van een planning, zal hij mogelijk weinig hinder ondervinden van de ADHD. Wanneer de omgevingsfactoren sterk veranderen of als de vaste structuur wegvalt, kan iemand opeens meer last krijgen van ADHD. Bij sommige mensen komen de symptomen van ADHD dan pas duidelijk naar voren, doordat de voorheen gestructureerde omgeving een sterke beschermende factor was. Dit verklaart waarom sommige mensen pas op volwassen leeftijd problemen krijgen en ontdekken dat ze ADHD hebben. Psychosociale omgevingsfactoren, zoals ziekte in de familie, financiële zorgen en andere stressoren, hebben ook invloed.

Daarnaast heeft het aanpassingsvermogen invloed op het beloop. Wanneer bepaalde leefregels in acht worden genomen, zoals op vaste tijden slapen en regelmatig sporten, zal de patiënt minder last hebben van bepaalde symptomen dan wanneer hij een onregelmatig en ongezond leven leidt. De manier waarop iemand omgaat met problemen in het dagelijks leven, heeft ook invloed. Wie actief op zoek gaat naar oplossingen, voelt zich minder beperkt door zijn klachten dan iemand die zich laat overspoelen door zijn problemen.

Een andere factor die invloed heeft op het beloop van ADHD is het gebruik van middelen. Langdurig en overmatig gebruik van alcohol of drugs kan concentratie- en geheugenproblemen veroorzaken en dit verergert de bestaande concentratieproblemen.

De aanwezigheid van andere psychische stoornissen bepaalt ook hoe de stoornis verloopt. Wanneer er naast ADHD sprake is van een comorbide stoornis, bijvoorbeeld een borderline persoonlijkheidsstoornis, zal het beloop anders zijn.

Ten slotte blijkt uit onderzoek dat de afwezigheid van familiaire belasting samenhangt met een gunstig beloop in de volwassenheid (Biederman e.a., in Kooij, 2006).

4.3 Disfunctioneren

De diagnose ADHD wordt vaak pas gesteld als iemand volwassen is. Dat betekent dat een grote groep mensen al jaren met ADHD leeft zonder dit te weten. Helaas betekent dat ook dat er veel tijd verloren is gegaan en dat sommige problemen voorkomen hadden kunnen worden als de diagnose ADHD eerder bekend was geweest. De gevolgen van ADHD zijn meestal te zien op alle levensgebieden van de patiënt en kunnen leiden tot grote problemen. Het is belangrijk dat deze problemen in kaart worden gebracht, omdat disfunctioneren op twee levensgebieden een voorwaarde is voor het stellen van de diagnose ADHD.

Thuissituatie

Thuis kan ADHD invloed hebben op de volgende zaken:

• Post en administratie. Er ontstaat een chaotische situatie doordat post zich opstapelt, rekeningen niet op tijd worden betaald en de administratie niet op orde is.

• Financiën. Er is een gebrek aan overzicht, waardoor het geld halverwege de maand al op is of impulsief wordt uitgegeven.

• Taken en afspraken. De patiënt maakt geen planning van taken en afspraken of houdt zich er niet aan, hij houdt geen agenda bij, maakt dubbele afspraken of komt te laat.

• Huishouden. De patiënt stelt huishoudelijke taken uit, begint aan klusjes maar maakt ze niet af, doet tien dingen tegelijk, ruimt niet op, ordent niet en raakt spullen kwijt.

Sociale omgeving

ADHD heeft ook invloed op de relaties met partner, vrienden en familie. Voor de sociale omgeving is het moeilijk om steeds begrip te hebben voor de chaos die de ADHD’er met zich meebrengt. Het is heel vervelend om als partner in de rommel thuis te komen, vaak onderbroken te worden in een verhaal of te merken dat de ander veel informatie vergeet. Dit geeft een boos en machteloos gevoel, zeker als het herhaaldelijk gebeurt.

Het is voor de omgeving ook niet gemakkelijk om met de onrust en impulsiviteit om te gaan. Het maakt zenuwachtig en geeft een opgejaagd gevoel. De ADHD’er houdt van afwisseling en raakt snel verveeld, terwijl de partner misschien veel langer van iets kan genieten. Dit kan tot onenigheid leiden.

De partner van een ADHD’er moet vaak veel geduld hebben en zal niet altijd begrijpen dat veel zaken bij de patiënt anders werken. De relatie kan uit evenwicht raken wanneer de partner te veel taken overneemt: de ADHD’er krijgt het gevoel dat hij het nooit goed doet, terwijl de partner overbelast raakt. Beiden voelen zich niet gesteund door de ander.

Veel voorkomende problemen in het contact met anderen:

• snel uitgekeken zijn op partner of vrienden;

• impulsief aangaan of verbreken van relaties;

• moeite met het onderhouden van een relatie;

• conflicten als gevolg van communicatieproblemen;

• niet attent zijn (belangrijke data vergeten);

• opvoedingsproblemen.

Werk en studie

ADHD heeft veel invloed op de school- en werkcarrière. Op school horen kinderen met ADHD vaak ‘het zit er wel in maar het komt er niet uit’. Dat kan tot veel frustraties leiden wanneer het kind wel erg zijn best doet. Ook voor volwassenen kan het frustrerend zijn om niet op het verwachte niveau te functioneren.

Veel voorkomende studieproblemen :

• aan veel verschillende studies beginnen, maar er niet één afmaken;

• lager opleidingsniveau dan verwacht op grond van de intelligentie;

• deadlines niet halen door een slechte studieplanning en uitstelgedrag;

• vertraging oplopen en daardoor langer studeren dan gebruikelijk;

• concentratieproblemen tijdens colleges en studeren;

• slecht onderscheid kunnen maken tussen de hoofd- en bijzaken van de studiestof;

• zakken voor examens, ondanks hoge intelligentie.

Veel voorkomende werkproblemen :

• snel op een werkplek uitgekeken zijn en daarom snel wisselen van baan;

• geen vast contract krijgen door disfunctioneren (concentratieproblemen, te laat komen, fouten maken);

• werk niet op tijd afkrijgen door een slechte planning en uitstelgedrag;

• moeizaam samenwerken door hyperactief en impulsief gedrag;

• werken beneden het niveau dat passend is bij de vooropleiding en intelligentie.

4.4 Invloed van behandeling op het beloop

Linda is een telefoniste die thuis en in haar baan tegen problemen aanloopt vanwege hyperactiviteit. Op haar werk kan ze niet stil blijven zitten, maakt ze anderen nerveus en praat ze te snel, waardoor mensen haar niet goed kunnen volgen. Thuis heeft ze veel conflicten met haar man en de kinderen. Haar onrust is voelbaar in het gezin. Tijdens het eten heeft ze eindeloze discussies met haar oudste zoon en staat ze steeds even op. Het huis is een chaos en ze is altijd met tien verschillende dingen tegelijk bezig.

Door groepscoaching leert Linda nieuwe vaardigheden, zodat ze thuis en op haar werk rustiger kan blijven. Ze vindt een manier om haar energie kwijt te raken, waardoor ze zich beter kan ontspannen en meer aandacht heeft voor anderen.

Wanneer ADHD op tijd herkend en behandeld wordt, kunnen veel problemen voorkomen worden. Behandeling heeft vaak een positief effect op alle levensgebieden. Medicatie vermindert de kernsymptomen aandachtstekort, hyperactiviteit en impulsiviteit. Een coach kan helpen met het aanleren van nieuwe vaardigheden, zoals het ordenen van post en het bijhouden van de administratie. Een groepsbehandeling brengt de patiënt in contact met lotgenoten en geeft erkenning en herkenning.

Mieke: ‘Ik werk als verpleegkundige in een ziekenhuis en vind mijn werk hartstikke leuk. Ik ben altijd in voor een grapje en de patiënten worden vrolijk als ik dienst heb. Ik had veel last van concentratieproblemen, waardoor ik tijdens de patiëntbesprekingen vaak belangrijke details miste. Hierdoor maakte ik fouten en dreigde ik op een gegeven moment zelfs mijn baan te verliezen. Sinds ik voor mijn ADHD de juiste medicatie gebruik, kan ik veel beter focussen en vergeet ik minder. Informatie sla ik beter op, zodat ik nu bijna geen fouten meer maak.’

Er zijn verschillende vormen van behandeling voor ADHD. Welke behandeling wordt gekozen, hangt af van de ernst van de klachten en de persoonlijke situatie van de patiënt. Nadat de diagnose is gesteld, zal de hulpverlener samen met de patiënt bepalen welke vorm van behandeling het beste aansluit.