Skip to main content
SpringerLink
Log in

Technologische interventie

  • Chapter
Medische ethiek.

  • 927 Accesses

De snelle ontwikkeling en toepassing van technologie in de gezondheidszorg hebben mede geleid tot een nieuwe oriëntatie in de medische ethiek, eerder beschreven in hoofdstuk 2. Medische technologie geeft voortdurend aanleiding tot ethische vraagstukken, met name in relatie tot doelen van zorg en keuzen in de zorg (zie hoofdstuk 5 en 6). Deze wisselwerking tussen ethiek en technologie roept de vraag op of en hoe technologische ontwikkelingen moreel beoordeeld kunnen en moeten worden. Loopt ethiek niet altijd achter technologische vorderingen aan? In dit hoofdstuk staat de evaluatie van medische technologie centraal. Daarbij wordt in het bijzonder gekeken naar voortplantingsgeneeskunde en transplantatiegeneeskunde.

This is a preview of subscription content, log in via an institution to check access.

Access this chapter

Log in via an institution

Institutional subscriptions

Preview

Unable to display preview. Download preview PDF.

Unable to display preview. Download preview PDF.

Noten en literatuur

  1. G. Debrock: ‘Techniek en natuur’. Wijsgerig Perspectief 1994/95; 35: 138–144.

    Google Scholar 

  2. S.J. Reiser: Medicine and the reign of technology. Cambridge University Press, Cambridge, 1978.

    Google Scholar 

  3. G. Rosen: The specialization of medicine, with particular reference to ophthalmology. Arno Press Inc., New York, 1972.

    Google Scholar 

  4. Ziekenfondsraad: Eindadvies inzake grenzen aan de groei van het verstrekkingenpakket. Amstelveen, 1986. Een eerste advies over dit onderwerp verscheen in 1983; een derde advies in 199l.

    Google Scholar 

  5. H.E.G.M. Hermans: ‘De Wet op bijzondere medische verrichtingen: een wet te ver?’ Tijdschrift voor Gezondheidsrecht 1997; nr. 6: 319–332; E.T.M. Olsthoorn-Heim: ‘Nieuwe medische technologie. Een verkenning aan de hand van de casus xenotransplantatie’. Tijdschrift voor Gezondheidsrecht 2001; nr. 1: 16–21.

    Google Scholar 

  6. De term ‘technology assessment’ (TA) is in een specifieke context ontstaan. Ze is voor het eerst gebruikt in een rapport van de Subcommittee on Science, Research, and Development van het Amerikaanse Congress in 1966. In 1972 werd ten behoeve van dit Congress het Office of Technology Assessment (OTA) opgericht. Aanvankelijk richtten TA-studies zich op milieuproblematiek en op de effecten van natuurwetenschappelijke technologieën (zoals kernenergie); later eist evaluatie van medische techniek een belangrijk deel van de aandacht op. Sinds 1994 bestaat de Nederlandse Vereniging voor Technology Assessment in de Gezondheidszorg (www.nvtag.nl).

  7. US Congress, Office of Technology Assessment: Strategies of medical technology assessment. Government Printing Office, Washington (DC), 1982.

    Google Scholar 

  8. J.E. Coates: ‘Technology assessment: The benefits … the costs … the consequences’. Futurist 1971; 5: 225.

    Google Scholar 

  9. OTA: o.c. (noot 7): p 3.

    Google Scholar 

  10. Zie bijvoorbeeld: US Congress, Office of Technology Assessment: Health care technology and its assessment in eight countries. OTA-BP-H-140, Government Printing Office, Washington (DC), 1995.

    Google Scholar 

  11. G.J. Bonsel: Methods of Medical Technology Assessment with an application to liver transplantation. Rotterdam: Erasmus Universiteit, 1991.

    Google Scholar 

  12. H.D. Banta en B.R. Luce: Health care technology and its assessment. An international perspective. Oxford University Press, Oxford, 1993: p. 63.

    Google Scholar 

  13. G. Haan, R. van Steen, E. Rutten: Evaluatie van in-vitrofertilisatie. Onderzoeksrapport. Rijksuniversiteit Limburg, Maastricht, 1989.

    Google Scholar 

  14. G. van Overbeeke: In-vitro-fertilisatie. De introductie van reageerbuisbevruchting in Nederland. Vrije Universiteit, Amsterdam, 1992; M. Kirejczyk: Met technologie gezegend? Gender en de omstreden invoering van in vitro fertilisatie in de Nederlandse gezondheidszorg. Uitgeverij Jan van Arkel, Utrecht, 1996.

    Google Scholar 

  15. K. Horstman: ‘De betekenis van urineonderzoek bij medische keuring voor een levensverzekering’. In: S. van der Geest, P. ten Have, G. Nyhof en P. Verbeek-Heida (red.): De macht der dingen. Medische technologie in cultureel perspectief. Het Spinhuis, Amsterdam, 1994: p. 44–60.

    Google Scholar 

  16. Zie voor een overzicht van deze discussie: A. Tellings: ‘Cochleaire implants bij dove kinderen. Het heetste hangijzer in de dovenpedagogiek in de USA’. Tijdschrift voor Orthopedagogiek 1994; 33: 459–470; S.S. Blume: ‘Making the deaf hear’. The cochlear implant as promise and as threat’. Medische Antropologie 1994; 6: 108–121; R.A. Crouch: ‘Letting the deaf be deaf. Reconsidering the use of cochlear implants in prelingually deaf children’. Hastings Center Report 1997; 27(4): 14–21; R.P.B. Reuzel: Health technology assessment and interactive evaluation: different perspectives. Nijmegen, 2001; C.C. Wever: Parenting deaf children in the era of cochlear implantation. A narrative-ethical analysis. Nijmegen, 2002.

    Google Scholar 

  17. Nationale Ziekenhuisraad: Ethisch aspectenonderzoek inzake gezondheidzorg-technologie en de rol van het instellingsmanagement. Utrecht, 199l.

    Google Scholar 

  18. Zie onder meer: R.J.C. Norg, H.A.M.J. ten Have: ‘Ethiek en medical technology assessment’. Ned Tijdschr Geneeskd 1996; 140: 990–993.

    PubMed  CAS  Google Scholar 

  19. G. Wackers: ‘Hersendood in meervoud: representatie in retorische context’. Kennis en Methode 1993; 27: 78–108.

    Google Scholar 

  20. L. Payer: Medicine & Culture. Varieties of treatment in the United States, England,West Germany, and France. New York: Henry Holt and Company, 1988.

    Google Scholar 

  21. S.J. Reiser: o.c. (noot 2); S.J. Reiser: ‘The decline of the clinical dialogue’. Journal of Medicine and Philosophy 1978; 3: 305–313.

    Google Scholar 

  22. H.A.M.J. ten Have: ‘Ethiek en geneesmiddelenonderzoek’. Wijsgerig Perspectief 1993; 33: 182–186.

    Google Scholar 

  23. Zie onder meer: S. IJsseling: ‘Verdwaald in een technische wereld’. Kultuurleven 1984; 51: 47–59.

    Google Scholar 

  24. G.M.W.R. de Wert: ‘Voortplantingstechnologie en ethiek’. In: I.D. de Beaufort, H.M. Dupuis (red.): Handboek Gezondheidsethiek. Van Gorcum, Assen/Maastricht, 1988: p. 427–456.

    Google Scholar 

  25. KNMG: ‘IVF op latere leeftijd’. Medisch Contact 1996; 51: 620–627; Leidsch Dagblad: ‘IVF voor oudere vrouwen medisch niet haalbaar’, mei 1996; De Gelderlander: ‘Kamer: geen kind meer na menopauze’ 8 mei 1996

    Google Scholar 

  26. M. Jeuken: Materie, leven, geest. Van Gorcum, Assen, 1979.

    Google Scholar 

  27. M.G. Wagner en R. Stephenson: ‘Infertility and in vitro fertilisation: Is the tail wagging the dog’. In: P. Stephenson en M.G. Wagner (eds.): Tough choices. In vitro fertilisation and the reproductive technologies. Temple University Press, Philadelphia (PA), 1993: p. 1–22.

    Google Scholar 

  28. R. Stephenson: ‘Ovulation induction during treatment of infertility: An assessment of the risks’. In: P. Stephenson and M.G. Wagner (eds.); o.c. (noot 27), p. 97–121.

    Google Scholar 

  29. B.C.J.M. Fauser: ‘Publicatie van de resultaten van alle Nederlandse centra voor in-vitro-fertilisatie: een belangrijke stap naar verbetering van de doelmatigheid van de behandeling’. Ned Tijdschr Geneeskd 2002; 146: 2335–2338; J.A.M. Kremer et al.: ‘Resultaten van in-vitrofertilisatie in Nederland, 1996-2000’. Ned Tijdschr Geneeskd 2002; 146: 2358–2363. De resultaten van de Nederlandse centra staan ook op internet: www.nvog.nl

  30. J-P. Relier, M. Couchard, C. Huon: ‘The neonatologist’s experience of in vitro fertilization risks’. In: P. Stephenson en M.G. Wagner (eds.): o.c. (noot 27), p. 135–143.

    Google Scholar 

  31. Zie: Fauser, 2002 (noot 29).

    Google Scholar 

  32. C.M. Verhaak, J.M.J. Smeenk, J.A.M. Kremer, D.D.M. Braat en F.W. Kraaimaat: ‘De emotionele belasting van kunstmatige voortplanting: meer angst en depressie na een mislukte eerste behandeling’. Ned Tijdschr Geneeskunde 2002; 146: 2363–2366.

    CAS  Google Scholar 

  33. M.G. Wagner, P. Stephenson: ‘Infertility and in vitro fertilisation: Is the tail wagging the dog’. In: P. Stephenson en M.G. Wagner (eds.): o.c. (noot 27), p. 1–22.

    Google Scholar 

  34. Zie: J.A.M. Kremer et al., 2002 (noot 29).

    Google Scholar 

  35. H.D. Banta: ‘Technology Assessment and infertility care’. In: P. Stephenson en M.G. Wagner (eds.): o.c. (noot 27), p. 53–6l.

    Google Scholar 

  36. R. Rowland: Living Laboratories. Women and reproductive technology. Cedar Press, London, l992.

    Google Scholar 

  37. J.H.A.M. Tuerlings: Genetic aspects of male factor subfertility. Nijmegen, 1999; J.H.A.M. Tuerlings, J.A.M. Kremer en E.J.H. Meuleman: ‘Genetisch onderzoek bij mannelijke infertiliteit; een noodzaak’. Ned Tijdschr Geneeskd 1997; 141: 1129–1133.

    Google Scholar 

  38. M.A.M. Pijnenburg: ‘Keuzen in de zorg: kiezen voor IVF?’. In: G.G.M. Essed (red.): Ethische en maatschappelijke aspecten van de gynaecologie en obstetrie. Medicom, Bussum, 1993: p. 47–56.

    Google Scholar 

  39. Tj. Tijmstra, M.C.M. Busch, W. Scaf-Klomp: Keuzen in de zorg: Meningen van beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg. Styx Publications, Groningen, 1991.

    Google Scholar 

  40. S. Sherwin: No longer patient. Feminist ethics and health care. Temple University Press, Philadelphia (PA), l992.

    Google Scholar 

  41. Gezondheidsraad: Commissie Herziening Planningsbesluit IVF: Het Planningsbesluit IVF. Rijswijk, 1997; publicatienr. 1997/03.

    Google Scholar 

  42. H.J.J. Leenen: Handboek Gezondheidsrecht. Deel I: Rechten van mensen in de gezondheidszorg. Samsom H.D. TjeenkWillink, Alphen aan den Rijn, 1994 (3e druk): p. 135–143.

    Google Scholar 

  43. J.S. Reinders: De bescherming van het ongeboren leven. Morele en godsdienstige overwegingen bij experimenteren met menselijke embryo’s. Ten Have, Baarn, 1993.

    Google Scholar 

  44. Zie onder andere: N. Ford: When did I begin ? Conception of the human individual in history, philosophy and science. Cambridge University Press, Cambridge (Mass.), 1989.

    Google Scholar 

  45. J.S. Reinders: o.c. (noot 43).

    Google Scholar 

  46. J.S. Reinders, E.M. Wisse: ‘Toenemende beschermwaardigheid van ongeboren leven?’ Filosofie en Praktijk 1992; 13(2): 60–78.

    Google Scholar 

  47. P. Sporken: Ethiek en gezondheidszorg. Ambo, Baarn, 1977: p. 136 e.v.; W.C.M. Klijn: Het beleid in een katholiek ziekenhuis inzake eventuele zwangerschapsafbreking. Katholieke Vereniging van Ziekeninrichtingen, Utrecht, 1982.

    Google Scholar 

  48. Sociaal en Cultureel Planbureau: Sociale en Culturele Verkenningen 1997. Rijswijk, 1997: p. 156.

    Google Scholar 

  49. G. van der Wal, J.M. Bosma, S.L. Hosman-Benjaminse: ‘Late zwangerschapsafbreking in Noord- Holland. I. Incidentie en aandoeningen’. Ned Tijdschr Geneeskd 1996; 140: 600–604; J.M. Bosma, G. van der Wal, S.L. Hosman-Benjaminse: ‘Late zwangerschapsafbreking in Noord-Holland. II. Zorgvuldigheid vooraf en toetsing achteraf’. Ned Tijdschr Geneeskd 1996; 140: 605–609.

    Google Scholar 

  50. D.B. van ‘t Hof et al.: ‘Verzoek tot late zwangerschapsafbreking bij ernstige aangeboren afwijkingen’. Ned Tijdschr Geneeskd 1996; 140: 585–587; P.E. Treffers: ‘Late zwangerschapsafbreking’. Ned Tijdschr Geneeskd 1996; 140: 590–592.

    Google Scholar 

  51. Nota late zwangerschapsafbreking. Officieel standpunt van de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie. Utrecht, 1994.

    Google Scholar 

  52. H.M. Dupuis: ‘Orgaandonatie en verkrijging van organen: “van de kant van de donor”2019;. In: H.A.MJ. ten Have e.a. (red.): Ethiek en recht in de gezondheidszorg, 1992, XXIII: p. 121–141.

    Google Scholar 

  53. H. Zwart, C. Hoffer: Orgaandonatie en lichamelijke integriteit. Damon, Best, 1998.

    Google Scholar 

  54. J. Sanders: Leven door geven. Religieuze en levensbeschouwelijke standpunten over orgaan- en weefseldonatie. Uitgeverij Meinema, Zoetermeer, 2003.

    Google Scholar 

  55. J. Jans: ‘Organen afstaan voor transplantatie. Nieuwe vorm/plicht van menselijke solidariteit?’ Streven 55,1988, p. 402–413.

    Google Scholar 

  56. In debatten over de WOD is voorgesteld om een keuze verplicht te stellen; uitblijven van een keuze zou dan opgevat moeten worden als geen-bezwaar. Dit blijkt echter contraproductief te werken. Uit onderzoek kwam naar voren dat 81% van de bevolking bereid was het donorformulier terug te sturen; als dit verplicht zou zijn, daalde het percentage naar 42.

    Google Scholar 

  57. Commissie Evaluatie regelgeving: Evaluatie Wet op de orgaandonatie. Den Haag, ZonMw, 2001.

    Google Scholar 

  58. R.A.P. Koene: ‘De Wet op de Orgaandonatie geëvalueerd: vooral tegenvallers’. Ned Tijdschr Geneeskd 2002; 146: 652–654.

    PubMed  CAS  Google Scholar 

  59. R.A.R Koene en A.J. Hoitsma: ‘Niertransplantatie zonder voorafgaande dialyse: beperkingen, maar ook mogelijkheden’. Ned Tijdschr Geneesk 1997; 141: 1469–1471.

    CAS  Google Scholar 

  60. R.A. Singer, M. Siegler, et al: ‘Ethics of liver transplantation with living donors’. New England Journal of Medicine 1989; 321: 620–622; J. Dwyer, E. Vig: ‘Rethinking transplantation between siblings’. Hastings Center Report 1995; 25(s): 7–12.

    Google Scholar 

  61. Gezondheidsraad: Commissie Xenotransplantatie: Xenotransplantatie. Rijswijk, 1998.

    Google Scholar 

  62. T. Kushner, R. Belliotti: ‘Baby Fae: a beastly business’. Journal of Medical Ethics 1985; 11: 178–183.

    Article  PubMed  CAS  Google Scholar 

  63. G. Wackers: ‘Hersendood in meervoud: representatie in retorische context’. Kennis en Methode 1993; 27: 78–108.

    Google Scholar 

  64. Gezondheidsraad: Commissie Hersendoodcriteria: Hersendoodcriteria. Rijswijk, 1996.

    Google Scholar 

  65. W.J.M. Dekkers: ‘Orgaantransplantaties in wijsgerig-ethisch perspectief’. In: V.G.H.J. Kirkels (red.): Transplantatie en mensbeeld. Ambo, Baarn, 1992: p. 68–88.

    Google Scholar 

Ter verdere lezing

  • H.D. Banta en B.R. Luce: Health care technology and its assessment. An international perspective. Oxford University Press, Oxford, 1993.

    Google Scholar 

  • S. van der Geest, R. ten Have, G. Nijhof en R. Verbeek-Heida (red.): De macht der dingen. Medische technologie in cultureel perspectief. Het Spinhuis, Amsterdam, 1994.

    Google Scholar 

  • S. de Joode (red.): Zwanger van de kinderwens. Visies, feiten&vragen over voortplantingstechnologie. Rathenau Instituut, Den Haag, 2001.

    Google Scholar 

  • E.J.O. Kompanje: Geven en nemen. De praktijk van postmortale orgaandonatie. Uitgeverij Van der Wees, Utrecht, 1999.

    Google Scholar 

  • R. Schotsmans (red.): De maakbare mens. Vruchtbaarheid in de 21ste eeuw. Davidsfonds, Leuven, 1994.

    Google Scholar 

  • J. Sanders: Leven door geven. Religieuze en levensbeschouwelijke standpunten over orgaan- en weefseldonatie. Uitgeverij Meinema, Zoetermeer, 2003.

    Google Scholar 

  • S.J. Younger, R.C. Fox en L.J. O‘Connell (eds.): Organ Transplantation. Meanings and realities. University of Wisconsin Press, Madison WI, 1996.

    Google Scholar 

  • H. Zwart en C. Hoffer: Orgaandonatie en lichamelijke integriteit. Damon, Best, 1998.

    Google Scholar 

Download references

Authors
  1. Prof.dr. H. A. M. J. ten Have
    View author publications

    You can also search for this author in PubMed Google Scholar

  2. Prof.dr. R. H. J. ter Meulen
    View author publications

    You can also search for this author in PubMed Google Scholar

  3. Prof.dr. E. van Leeuwen
    View author publications

    You can also search for this author in PubMed Google Scholar

Copyright information

© 2006 Bohn Stafleu van Loghum

About this chapter

Cite this chapter

ten Have, H.A.M.J., ter Meulen, R.H.J., van Leeuwen, E. (2006). Technologische interventie. In: Medische ethiek.. Bohn Stafleu van Loghum, Houten. https://doi.org/10.1007/978-90-313-6520-3_9

Download citation

  • DOI: https://doi.org/10.1007/978-90-313-6520-3_9

  • Publisher Name: Bohn Stafleu van Loghum, Houten

  • Print ISBN: 978-90-313-4029-3

  • Online ISBN: 978-90-313-6520-3

  • eBook Packages: Dutch language eBook collection

Publish with us

Policies and ethics

Search

Navigation