Skip to main content

15. Kapitel: Materiell-rechtliche Handhabung unvollständiger Tatsachenfeststellungen

  • Chapter
  • First Online:
Strafrecht Allgemeiner Teil

Part of the book series: Springer-Lehrbuch ((SLB))

  • 7134 Accesses

Zusammenfassung

Nicht immer kann ein Strafgericht das angeklagte Geschehen vollständig aufklären, auch in einer Fallbearbeitung ist der Sachverhalt bisweilen bewusst oder unbewusst mehrdeutig gestaltet. Betroffen sein können objektive oder subjektive Tatumstände. In diesen Non-liquet-Situationen stellt sich dann die Frage, ob die für die Strafbarkeitssubsumtion relevanten Tatsachenzweifel zum diesbzgl. Freispruch in dubio pro reo (vgl. nur Art. 6 II EMRK, § 261 StPO) bzw. zur diesbzgl. Verneinung der Strafbarkeit führen.

This is a preview of subscription content, log in via an institution to check access.

Access this chapter

eBook
USD 19.99
Price excludes VAT (USA)
  • Available as EPUB and PDF
  • Read on any device
  • Instant download
  • Own it forever
Softcover Book
USD 29.99
Price excludes VAT (USA)
  • Compact, lightweight edition
  • Dispatched in 3 to 5 business days
  • Free shipping worldwide - see info

Tax calculation will be finalised at checkout

Purchases are for personal use only

Institutional subscriptions

Notes

  1. 1.

    Hierzu Beulke/Swoboda, Strafprozessrecht, 15. Aufl. 2020 Rn. 25; näher Stuckenberg JA 2000, 568.

  2. 2.

    Zu unklaren Sachverhalten Krey/Esser, AT, 6. Aufl. 2016, Rn. 1397 ff.; näher Hruschka JuS 1982, 317; Wolter JuS 1983, 363, 602 und 769, JuS 1984, 37, 530 und 606; Noak Jura 2004, 539; Wachsmuth/Waterkamp JA 2005, 509; Norouzi JuS 2008, 17 und 113.

  3. 3.

    B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 1452.

  4. 4.

    Vgl. Hecker, in: Schönke/Schröder, StGB, 30. Aufl. 2019, nach § 1 Rn. 68.

  5. 5.

    S. nur Hecker, in: Schönke/Schröder, StGB, 30. Aufl. 2019, § 1 Rn. 5.

  6. 6.

    Kindhäuser/Hilgendorf, LPK, 8. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 62.

  7. 7.

    Hierzu zsf. B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 1474 f.

  8. 8.

    Hierzu B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 1474; aus der Rspr. vgl. BayObLG U. v. 12.05.1965 – RReg. 1 b St 501/64 – NJW 1965, 2211 (Anm. Koffka JR 1965, 430; Sax JZ 1965, 745; Fuchs NJW 1966, 1110; Fuchs DRiZ 1967, 16).

  9. 9.

    S. Lackner/Kühl, StGB, 29. Aufl. 2018, § 25 Rn. 20; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 28.05.2014 – 3 StR 206/13 – BGHSt 59, 244 = NJW 2014, 3114 = NStZ 2015, 93 = StV 2015, 433 (Anm. Kretschmer JR 2015, 276).

  10. 10.

    Hecker, in: Schönke/Schröder, StGB, 30. Aufl. 2019, § 1 Rn. 60; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 24.09.1982 – 2 StR 476/82 – NJW 1983, 405 (Anm. Kratzsch JA 1983, 338).

  11. 11.

    Eser/Sternberg-Lieben, in: Schönke/Schröder, StGB, 30. Aufl. 2019, § 211 Rn. 13; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 08.03.2012 – 4 StR 498/11 – NStZ 2012, 441 (Anm. Satzger JK 2012 StGB § 211/65; famos 8/2012).

  12. 12.

    S. nur Joecks/Jäger, StGB, 13. Aufl. 2021, § 1 Rn. 17; umstritten ist aber die Zulässigkeit der sog. unechen Wahlfeststellung, wenn mehre Taten im prozessualen Sinne vorliegen, hierzu Frister, in: NK, 5. Aufl. 2017, nach § 2 Rn. 96 ff.

  13. 13.

    Hierzu B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 1459 ff.

  14. 14.

    Hierzu Wessels/Beulke/Satzger, AT, 50. Aufl. 2020, Rn. 1315; näher Wolter GA 1974, 161; Küper FS Lange 1976, 65; Bauer wistra 1990, 218; Richter Jura 1994, 130; Walper Jura 1998, 622; aus der Rspr. vgl. zuletzt OLG Hamburg B. v. 12.01.2016 – 2 Rev 80/15 – NStZ-RR 2016, 118 = StV 2019, 688; BGH B. v. 31.05.2016 – 3 StR 54/16 – NStZ-RR 2016, 274; BGH U. v. 25.10.2017 – 2 StR 495/12 – NStZ-RR 2018, 47 (Anm. RÜ 2018, 166); BGH B. v. 09.11.2017 – 2 StR 320/17 – NStZ-RR 2018, 49 (Anm. Bosch Jura 2018, 424; LL 2018, 394; RÜ 2018, 104; RÜ2 2018, 37); BGH U. v. 09.01.2020 – 3 StR 288/19 – NStZ-RR 2020, 175.

  15. 15.

    B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 1457.

  16. 16.

    Zur sog. echten Wahlfeststellung z. B. Joecks/Jäger, StGB, 13. Aufl. 2021, vor § 1 Rn. 17 ff.; näher Zeiler ZStW 1951, 156; Schaffstein NJW 1952, 725; Nüse GA 1953, 33; Rheinen NJW 1957, 942; Zeiler ZStW 1960, 4; von Hippel NJW 1963, 1533; Schulz JuS 1964, 635; Schorn DRiZ 1964, 45; Hruschka MDR 1967, 265; Hruschka JZ 1970, 637; Jakobs GA 1971, 257; Otto FS Peters 1974, 373; Röhmel JA 1975, 371; Montenbruck GA 1988, 531; Stuckenberg JA 2001, 221; Kruse Jura 2008, 173; Wolter GA 2013, 271; Freund FS Wolter 2013, 35; Ceffinato Jura 2014, 655; Freund/Rostalski JZ 2015, 164; Stuckenberg JZ 2015, 714; Freund/Rostalski JZ 2015, 716; Kotsoglou ZStW 2015, 334; Wolter GA 2016, 316; Pohlreich ZStW 2016, 676; Baur JA 2018, 568; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 08.05.2017 – GSSt 1/17 – BGHSt 62, 164 = NJW 2017, 2842 = NStZ 2018, 41 = StV 2017, 811 (Anm. RÜ 2017, 709; famos 10/2017; Jahn NJW 2017, 2846; Stuckenberg StV 2017, 815; Zeller/Thomas jurisPR-StrafR 24/2017 Anm. 2; LL 2018, 101); BGH U. v. 25.10.2017 – 2 StR 495/12 - – NStZ-RR 2018, 47 (Anm. RÜ 2018, 166); BGH B. v. 07.02.2018 – 2 StR 545/17 – NJW 2018, 1557 = NStZ 2018, 465 = StV 2020, 234 (Anm. Kudlich JA 2018, 549; Hecker JuS 2018, 1009; RÜ 2018, 433; Krell NStZ 2018, 466); BVerfG B. v. 05.07.2019 – 2 BvR 167/18 – NJW 2019, 2837 = StV 2019, 667 (Anm. Hecker JuS 2019, 1119; RÜ 2019, 638; Ullrich jurisPR-StrafR 20/2019 Anm. 1); BGH U. v. 09.01.2020 – 3 StR 288/19 – NStZ-RR 2020, 175.

  17. 17.

    Zur Wahlfeststellung zwischen §§ 242 und 259 StGB Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 242 Rn. 62; aus der Rspr. vgl. OLG Düsseldorf B. v. 27.04.1999 – 2 Ss 31/99–14/99 III – NStZ-RR 1999, 304 (Anm. RÜ 2000, 29).

  18. 18.

    Schmitz, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2020, nach § 1 Rn. 48 f.

  19. 19.

    S. o.

  20. 20.

    S. o.

  21. 21.

    S. z. B. Kindhäuser/Hilgendorf, LPK, 8. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 55 ff.

  22. 22.

    Z. B. Frister, in: NK-StGB, 5. Aufl. 2017, nach § 2 Rn. 76 ff.

  23. 23.

    BGH B. v. 28.01.2014 – 2 StR 495/12 – NStZ 2014, 392 = NStZ-RR 2014, 307 = StV 2014, 580 (Anm. von Heintschel-Heinegg JA 2014, 710; Jahn JuS 2014, 753; Bosch JK 2014 GG Art. 103 II/6; Wagner ZJS 2014, 436; LL 2014, 740; RÜ 2014, 507; famos 9/2014; Schuhr NStZ 2014, 437; Frister StV 2014, 584; Stuckenberg ZIS 2014, 461; Bauer wistra 2014, 475; Kröpil JR 2015, 116); BGH B. v. 02.11.2016 – 2 StR 495/12 (Anm. Kratz jurisPR-StrafR 1/2017 Anm. 1).

  24. 24.

    Erster Senat: BGH B. v. 24.06.2014 – 1 ARs 14/14 – NStZ-RR 2014, 308 (Anm. RÜ 2015, 97); Dritter Senat: BGH B. v. 30.09.2014 – 3 ARs 13/14 – NStZ-RR 2015, 39 (Anm. RÜ 2015, 97); Vierter Senat: BGH B. v. 11.09.2014 – 4 ARs 12/14 – NStZ-RR 2015, 40 (Anm. RÜ 2015, 97); Fünfter Senat: BGH B. v. 16.07.2014 – 5 ARs 39/14 – NStZ-RR 2014, 307 (Anm. RÜ 2015, 97).

  25. 25.

    BGH B. v. 02.11.2016 – 2 StR 495/12 (Anm. Linder ZIS 2017, 311; LL 2017, 231; Kratz jurisPR-StrafR 1/2017 Anm. 1).

  26. 26.

    BGH B. v. 08.05.2017 – GSSt 1/17 – BGHSt 62, 164 = NJW 2017, 2842 = NStZ 2018, 41 = StV 2017, 811 (Anm. RÜ 2017, 709; famos 10/2017; Jahn NJW 2017, 2846; Stuckenberg StV 2017, 815; Zeller/Thomas jurisPR-StrafR 24/2017 Anm. 2; LL 2018, 101).

  27. 27.

    BVerfG B. v. 05.07.2019 – 2 BvR 167/18 – NJW 2019, 2837 = StV 2019, 667 (Anm. Hecker JuS 2019, 1119; RÜ 2019, 638; Ullrich jurisPR-StrafR 20/2019 Anm. 1).

  28. 28.

    „Steht fest, daß jemand gegen eines von mehreren Strafgesetzen verstoßen hat, ist aber eine Tatfeststellung nur wahlweise möglich, so ist der Täter aus dem mildesten Gesetz zu bestrafen“.

  29. 29.

    Hierzu Kindhäuser/Hilgendorf, LPK, 8. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 56 ff.

  30. 30.

    Hierzu Kindhäuser/Hilgendorf, LPK, 8. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 61.

  31. 31.

    S. obige Nachweise.

  32. 32.

    S. nur B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 1470 f.

  33. 33.

    S. z. B. Joecks/Jäger, StGB, 13. Aufl. 2021, § 259 Rn. 48; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 25.10.2017 – 2 StR 495/12 – NStZ-RR 2018, 47 (Anm. RÜ 2018, 166); BVerfG B. v. 05.07.2019 – 2 BvR 167/18 – NJW 2019, 2837 = StV 2019, 667 (Anm. Hecker JuS 2019, 1119; RÜ 2019, 638; Ullrich jurisPR-StrafR 20/2019 Anm. 1).

  34. 34.

    B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 1472; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 26.07.1961 – 2 StR 190/61 – BGHSt 16, 184 = NJW 1961, 1936 (Anm. Deubner JuS 1962, 21).

  35. 35.

    B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 1472; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 26.01.2017 – 3 StR 482/16 (Anm. RÜ 2017, 377).

  36. 36.

    H.M.; s. Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 1 Rn. 42; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 18.09.1984 – 4 StR 483/84 – NStZ 1985, 123 = StV 1985, 92 (Anm. Geppert JK 1985 StGB § 1/3).

  37. 37.

    Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 1 Rn. 42; aus der Rspr. vgl. OLG Düsseldorf U. v. 22.08.1988 – 5 Ss 231/88 – 195/88 I – NJW 1989, 115.

  38. 38.

    B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 1472; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 12.02.2008 – 4 StR 623/07 – NJW 2008, 1394 = NStZ 2008, 281 = StV 2008, 250 (Anm. Geppert JK 2008 StGB § 263a/15; von Heintschel-Heinegg JA 2008, 660; RÜ 2008, 311; RA 2008, 312); BGH U. v. 20.02.2014 – 3 StR 178/13 – NStZ 2014, 579 (Anm. LL 2014, 815; RÜ 2014, 437).

  39. 39.

    Vgl. zu §§ 250 und 259 bzw. § 246 StGB aus der Rspr. BGH U. v. 15.04.1986 – 1 StR 103/86 (Anm. Otto JK 1987 StGB § 1/4).

  40. 40.

    B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 1472; aus der Rspr. vgl. zuletzt AG Duisburg-Hamborn U. v. 28.03.2017 – 29 Ds 78/16 (Anm. Kudlich JA 2017, 788).

  41. 41.

    Kindhäuser/Hilgendorf, LPK, 8. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 59; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 07.02.2018 – 2 StR 545/17 – NJW 2018, 1557 = NStZ 2018, 465 (Anm. Kudlich JA 2018, 549; Hecker JuS 2018, 1009; RÜ 2018, 433; Krell NStZ 2018, 466).

  42. 42.

    Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 1 Rn. 44; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 12.05.2010 – 2 StR 46/10.

  43. 43.

    B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 1472; aus der Rspr. vgl. OLG Düsseldorf U. v. 28.06.1974 – 3 Ss 312/74 – NJW 1974, 1833 (Anm. Hassemer JuS 1975, 125; Oexmann NJW 1974, 2296).

  44. 44.

    Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 323a Rn. 24; näher Tröndle FS Jescheck 1985, 665; Berster ZStW 2012, 991; aus der Rspr. vgl. OLG Karlsruhe B. v. 21.09.2004 – 1 Ss 102/04 – NJW 2004, 3356 (Anm. LL 2004, 829; Geppert JK 2005 StGB § 323a/7).

  45. 45.

    Z. B. Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 1 Rn. 42 ff.

Author information

Authors and Affiliations

Authors

Rights and permissions

Reprints and permissions

Copyright information

© 2021 Springer-Verlag GmbH Deutschland, ein Teil von Springer Nature

About this chapter

Check for updates. Verify currency and authenticity via CrossMark

Cite this chapter

Bock, D. (2021). 15. Kapitel: Materiell-rechtliche Handhabung unvollständiger Tatsachenfeststellungen. In: Strafrecht Allgemeiner Teil. Springer-Lehrbuch. Springer, Berlin, Heidelberg. https://doi.org/10.1007/978-3-662-63566-7_15

Download citation

  • DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-662-63566-7_15

  • Published:

  • Publisher Name: Springer, Berlin, Heidelberg

  • Print ISBN: 978-3-662-63565-0

  • Online ISBN: 978-3-662-63566-7

  • eBook Packages: Social Science and Law (German Language)

Publish with us

Policies and ethics