Zusammenfassung
Die strafrechtlichen Sachverhalte in Theorie und Praxis zeichnen sich häufig dadurch aus, dass der Täter mehr als einen Straftatbestand verwirklicht.
Access this chapter
Tax calculation will be finalised at checkout
Purchases are for personal use only
Notes
- 1.
Zu den sog. Konkurrenzen etwa Krey/Esser, 6. Aufl. 2016, Rn. 1380 ff. näher Jescheck ZStW 1955, 529; Geerds DRiZ 1963, 429; Warda JuS 1964, 81; Kühl JA 1978, 475; Geppert Jura 1982, 358 und 418; Tiedemann JuS 1987, L17; Mitsch JuS 1993, 385; Geppert Jura 2000, 598 und 651; Seher JuS 2004, 392 und 482; Walter JA 2004, 133; Erb ZStW 2005, 37; Puppe ZIS 2007, 254; Steinberg/Bergmann Jura 2009, 905; Rückert JA 2014, 826; Kretschmer JA 2019, 581 und 666; Dorn-Haag Jura 2020, 322; Bauerkamp/Chastenier ZJS 2020, 347 und 432; Puppe ZStW 2020, 1; Rönnau/Wegner JuS 2021, 17; zu Reformüberlegungen Preiser ZStW 1959, 341; Schoreit FS Rebmann 1989, 443.
- 2.
Jäger, in: SK-StGB, 9. Aufl. 2017, vor § 52 Rn 1.
- 3.
Jäger, in: SK-StGB, 9. Aufl. 2017, vor § 52 Rn 5.
- 4.
Jäger, in: SK-StGB, 9. Aufl. 2017, vor § 52 Rn 6.
- 5.
Zur Tat im prozessualen Sinne (und dem Indizcharakter der materiell-rechtlichen Tateinheit bzw. Tatmehrheit) sowie zu deren rechtlicher Relevanz s. etwa Krey/Heinrich, Deutsches Strafverfahrensrecht, 2. Aufl. 2019, Rn. 1677 ff.; Beulke/Swoboda, Strafprozessrecht, 15. Aufl. 2020, Rn. 512 ff.
- 6.
Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, vor § 52 Rn. 34; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 06.08.2019 – 3 StR 190/19 – NStZ-RR 2019, 375 = StV 2021, 104 (Anm. Schlösser StV 2021, 107); BGH B. v. 22.08.2019 – 1 StR 267/19 – NStZ 2020, 403 (Anm. RÜ2 2020, 65); BGH B. v. 15.10.2019 – 3 StR 379/19 – NStZ-RR 2020, 64; BGH B. v. 18.12.2019 – 4 StR 582/19 – NStZ-RR 2020, 103; BGH B. v. 24.03.2020 – 6 StR 36/20 – NStZ-RR 2020, 206; BGH B. v. 14.05.2020 – 1 StR 555/19 – NStZ-RR 2020, 348 (Anm. Rolletschke wistra 2020, 465); BGH B. v. 20.05.2020 – 4 StR 23/20 – StV 2021, 35; BGH B. v. 08.07.2020 – 5 StR 144/20 – NStZ-RR 2020, 306; BGH U. v. 19.08.2020 – 5 StR 558/19 – NJW 2021, 90 (Anm. Gaede NJW 2021, 98; Leverenz HRRS 2021, 86; Hiéramente/Schwerdtfeger jurisPR-StrafR 1/2021 Anm. 2; Rettke wistra 2021, 113; Meyer NZWiSt 2021, 151).
- 7.
Freund/Rostalski, AT, 3. Aufl. 2019, § 11 Rn. 11; näher Schmidhäuser FS Dünnebier 1982, 407.
- 8.
Jäger, in: SK-StGB, 9. Aufl. 2017, vor § 52 Rn. 11.
- 9.
Vgl. die Konzeption einer Erfolgseinheit bei Puppe, in NK-StGB, 5. Aufl. 2017, vor § 52 Rn. 25 ff.
- 10.
Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 238 Rn. 39; aus der Rspr. vgl. zuletzt KG U. v. 12.08.2019 – (3) 121 Ss 89/19 (53/19).
- 11.
Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 225 Rn. 21; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 30.03.1995 – 4 StR 768/94 – BGHSt 41, 113 = NJW 1995, 2045 = NStZ 1996, 35 = StV 1995, 460 (Anm. Schmidt JuS 1995, 939; Otto JK 1996 StGB § 223b/2; Hirsch NStZ 1996, 37; Wolfslast/Schmeissner JR 1996, 338; Warda FS H. J. Hirsch 1999, 391).
- 12.
Hierzu Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 99 Rn. 10; näher Paeffgen JR 1999, 89; Lampe/Schneider GA 1999, 105.
- 13.
Hierzu Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 129 Rn. 49; näher Haberstumpf MDR 1979, 977; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 18.12.2018 – StB 52/18 – BGHSt 64, 1 = NJW 2019, 1470 = NStZ 2019, 354 = StV 2020, 149 (Anm. Arnoldi NStZ 2019, 357); BGH B. v. 31.07.2019 – AK 37/19 (LTTE) – NStZ-RR 2019, 309; BGH B. v. 21.09.2020 – StB 28/20 – NStZ-RR 2020, 351.
- 14.
Zu § 315b StGB Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 315b Rn. 23; näher Engelhardt DRiZ 1982, 106; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 12.01.1995 – 4 StR 742/94 – NJW 1995, 1766 (Anm. Geppert JK 1995 StGB § 315b/5; Sowada NZV 1995, 465).
- 15.
Kindhäuser/Hilgendorf, LPK, 8. Aufl. 2020, vor § 52 Rn. 25; näher Oske MDR 1965, 532; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 10.10.2019 – 4 StR 96/19 – NStZ-RR 2020, 183 = StV 2020, 582 und 2021, 81; BGH B. v. 08.07.2020 – 4 StR 72/20 – NStZ-RR 2020, 384.
- 16.
S. Sternberg-Lieben/Bosch, in: Schönke/Schröder, StGB, 30. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 84 ff.
- 17.
Zur Zäsurwirkung eines Unfalls Sternberg-Lieben/Bosch, in: Schönke/Schröder, StGB, 30. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 85; Krüger NJW 1966, 489; Brückner NZV 1996, 266; aus der Rspr. vgl. zuletzt KG B. v. 30.08.2016 – (3) 161 Ss 146/16 (82/16) – NStZ-RR 2017, 85 = StV 2018, 401 (Anm. Weder NZV 2017, 192); OLG Hamm B. v. 27.06.2017 – 4 RVs 75/17 (Anm. Weder NZV 2017, 493; Krumm SVR 2017, 434); OLG Hamm B. v. 22.08.2017 – 5 RVs 41/17 – NStZ-RR 2018, 26; BGH B. v. 17.10.2018 – 4 StR 149/18 – NStZ-RR 2019, 29 (Anm. Sandherr NZV 2019, 38).
- 18.
Vgl. zuletzt BGH U. v. 13.02.2019 – 2 StR 301/18 – BGHSt 64, 55 = NJW 2019, 2040 = StV 2020, 474; BGH B. v. 17.04.2019 – 5 StR 32/19 – NStZ 2019, 471; BGH U. v. 28.08.2019 – 5 StR 298/19 – NStZ-RR 2019, 345.
- 19.
S. von Heintschel-Heinegg, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2020, § 52 Rn. 36 ff.
- 20.
Von Heintschel-Heinegg, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2020, § 52 Rn. 34.
- 21.
B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 1422; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 22.07.2015 – 2 StR 389/13 – NJW 2016, 419.
- 22.
Puppe, in: NK-StGB, 5. Aufl. 2017, § 52 Rn. 28; aus der Rspr. vgl. RG U. v. 01.11.1887 – 2134/87 – RGSt 16, 290; RG U. v. 04.04.1919 – IV 986/18 – RGSt 53, 226. BGH U. v. 19.12.2019 – 1 StR 293/19 – StV 2020, 662 (Anm. RÜ 2020, 381).
- 23.
B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 1423; aus der Rspr. vgl. zuletzt.
- 24.
Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, vor § 52 Rn. 36; näher Heghmanns FS Roxin 2011, 867; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 14.05.2019 – 3 StR 65/19 – NStZ-RR 2020, 114 = StV 2020, 387; BGH B. v. 22.08.2019 – 1 StR 267/19 – NStZ 2020, 403 (Anm. RÜ2 2020, 65); BGH B. v. 15.10.2019 – 3 StR 379/19 – NStZ-RR 2020, 64; BGH B. v. 21.04.2020 – 4 StR 287/19 – NStZ 2020, 730 (Anm. Kudlich NStZ 2020, 732); BGH B. v. 20.05.2020 – 4 StR 23/20 – StV 2021, 35; BGH B. v. 06.10.2020 – 4 StR 251/20 – NStZ-RR 2020, 375; BGH B. v. 16.12.2020 – 4 StR 297/20 – NStZ-RR 2021, 78.
- 25.
Vgl. zuletzt BGH B. v. 23.08.2017 – 1 StR 173/17 – NJW 2018, 87 = NStZ 2018, 344 = StV 2018, 429 (Anm. Hoven NJW 2018, 89); BGH B. v. 24.04.2018 – 5 StR 85/18 – NStZ 2018, 468; BGH B. v. 05.09.2018 – 2 StR 400/17 – NStZ-RR 2019, 7.
- 26.
Die Lehre geht hingegen z. T. von sog. Gesetzeskonkurrenz (mitbestrafte Vor- oder Nachtat) aus, s. Hoyer, in: SK-StGB, 9. Aufl. 2019, § 267 Rn. 113 f.
- 27.
Ähnliches gilt bzgl. § 146 StGB, Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 146 Rn. 22; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 16.06.2016 – 3 StR 2/16 – NStZ-RR 2016, 276.
- 28.
S, hierzu Puppe, in NK-StGB, 5. Aufl. 2017, vor § 52 Rn. 15; näher Altenhain ZStW 1995, 382.
- 29.
Hierzu Kindhäuser/Hilgendorf, LPK, 8. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 27 f.; näher Schubath JR 1951, 341; Reinicke NJW 1953, 1004; Roth-Stielow NJW 1955, 450; Hellmer GA 1956, 65; Mann/Mann ZStW 1963, 251; Bringewat ZStW 1972, 585; Honig GS Schröder 1978, 167; Ostendorf DRiZ 1983, 426; Jung JuS 1989, 289; Jähnke GA 1989, 376; Kratzsch JR 1990, 177; Timpe JA 1991, 12; Fischer NStZ 1992, 415; Schumann StV 1992, 392; Foth FS Nirk 1992, 293; Geppert Jura 1993, 649; von Heintschel-Heinegg JA 1993, 136.
- 30.
S. BGH B. v. 03.05.1994 – GSSt 2/93, GSSt 3/93 – BGHSt 40, 138 = NJW 1994, 1663 = NStZ 1994, 383 = StV 1994, 306 (Anm. Hemmer-BGH-Classics Strafrecht, 2003, Nr. 37; von Heintschel-Heinegg JA 1994, 272 und 586; Schmidt JuS 1994, 1076; Hamm NJW 1994, 1636; Geisler Jura 1995, 74; Zschokelt JA 1997, 411); vgl. auch zuletzt OLG Frankfurt B. v. 20.12.2017 – 1 Ss 174/17 – NJW 2018, 715 = NStZ 2018, 414 (Anm. Braun NStZ 2018, 414).
- 31.
S. Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, vor § 52 Rn. 51 ff.; näher Zschockelt NStZ 1994, 361; Arzt JZ 1994, 1000; Ruppert MDR 1994, 973; Zschockelt DRiZ 1994, 250; Bittmann/Dreier NStZ 1995, 105; Zschockelt NStZ 1995, 109; Tenter DRiZ 1995, 306; Erb GA 1995, 430; Geppert NStZ 1996, 57 und 118; Zschockelt StraFo 1996, 131; Zieschang GA 1997, 457; Körner StV 1998, 626; Gubitz JR 1998, 491; Rissing-van Saan FS 50 Jahre BGH 2000, 475.
- 32.
Zur Gesetzeseinheit bzw. Gesetzeskonkurrenz z. B. Wessels/Beulke/Satzger, AT, 50. Aufl. 2020, Rn. 1265 ff.; Krey/Esser, AT, 6. Aufl. 2016, Rn. 1388 ff.; Klug ZStW 1956, 399; Vogler FS Bockelmann 1979, 715; Seier Jura 1983, 225; Mitsch JuS 1993, 471; Fahl JA 1995, 654; Walter JA 2005, 468; Puppe JuS 2016, 961.
- 33.
Fischer, StGB, 568. Aufl. 2021, vor § 52 Rn. 44 ff.; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 18.12.2019 – 3 StR 264/19 – NStZ-RR 2020, 172 = StV 2020, 475.
- 34.
Problematisch, hierzu von Heintschel-Heinegg, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2020, vor § 52 Rn. 66 ff.
- 35.
S.o.; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 06.12.1994 – 5 StR 305/94 – BGHSt 40, 374 = NJW 1995, 1166 = NStZ 1995, 203 = StV 1995, 60 (Anm. Bohnert NStZ 1995, 460).
- 36.
S. Ruhmannseder, in: BeckOK-StGB, Stand 01.02.2021, § 259 Rn. 8; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 23.04.1969 – 3 StR 51/69 – NJW 1969, 1260.
- 37.
Wegen § 46 III StGB problematisch; ferner Rechtsgedanke des § 52 II 2 StGB; ggf. aber Sperrwirkung der Privilegierung); s. Puppe, in: NK-StGB, 5. Aufl. 2017, vor § 52 Rn. 49 ff.; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 08.05.2019 – 4 StR 449/18 (Anm. Fahl JR 2020, 139); BGH B. v. 06.05.2020 – 2 StR 391/19 – NStZ-RR 2020, 252.
- 38.
Puppe, in: NK-StGB, 5. Aufl. 2017, vor § 52 Rn. 7a, 51; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 09.11.2017 – 1 StR 204/17 – NStZ-RR 2018, 50; BGH B. v. 18.04.2018 – 2 StR 1/18 – NStZ-RR 2018, 217.
- 39.
B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 1434; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 21.08.2019 – 3 StR 7/19 – NStZ-RR 2020, 176 = StV 2021, 36 (Anm. Jäger JA 2020, 310; RÜ 2020, 100; Fahl NStZ-RR 2020, 177; Kretschmer JR 2020, 491); BGH U. v. 16.01.2020 – 1 StR 113/19 – NStZ-RR 2020, 213 = StV 2020, 746 (Anm. Hecker JuS 2020, 895; Bechtel JR 2020, 570; Hagedorn HRRS 2021, 121); BGH B. v. 29.04.2020 – 3 StR 532/19 – NStZ-RR 2020, 243; BGH B. v. 11.06.2020 – 5 StR 157/20 – NJW 2020, 2347 (Anm. Bosch Jura 2020, 1144; von Heintschel-Heinegg JA 2020, 707; Singelnstein NJW 2020, 2349; Kulhanek JR 2020, 624).
- 40.
S. Sternberg-Lieben/Bosch, in: Schönke/Schröder, StGB, 30. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 143; näher Küpper GS Meurer 2002, 123.
- 41.
S. Joecks/Jäger, StGB, 13. Aufl. 2021, § 216 Rn. 25.
- 42.
B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 1437; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 31.10.2018 – 2 StR 281/18 – BGHSt 63, 228 = NJW 2019, 1311 = StV 2019, 678 (Anm. Bosch Jura 2019, 680; Eisele JuS 2019, 915; RÜ 2019, 308; Mitsch NJW 2019, 1258); BGH B. v. 11.06.2020 – 5 StR 157/20 – NJW 2020, 2347 (Anm. Bosch Jura 2020, 1144; von Heintschel-Heinegg JA 2020, 707; Singelnstein NJW 2020, 2349; Kulhanek JR 2020, 624).
- 43.
Hierzu bzgl. § 243 StGB Eisele, BT II, 5. Aufl. 2019, Rn. 166 f.; Näheres im Besonderen Teil.
- 44.
Sternberg-Lieben/Bosch, in: Schönke/Schröder, StGB, 30. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 106; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 26.02.2010 – 2 StR 510/09 – NStZ-RR 2010, 170.
- 45.
Sternberg-Lieben/Bosch, in: Schönke/Schröder, StGB, 30. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 105; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 30.03.2005 – NStZ-RR 2005, 202.
- 46.
Sternberg-Lieben/Bosch, in: Schönke/Schröder, StGB, 30. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 105; näher Widmann MDR 1966, 554; Hruschka GA 1967, 42; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 21.09.1965 – 1 StR 269/65 – BGHSt 20, 269 = NJW 1965, 2411 (Anm. Fuchs NJW 1966, 868).
- 47.
Hierzu B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 1438 ff.; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 11.06.2020 – 5 StR 157/20 – NJW 2020, 2347 (Anm. Bosch Jura 2020, 1144; von Heintschel-Heinegg JA 2020, 707; Singelnstein NJW 2020, 2349; Kulhanek JR 2020, 624).
- 48.
S. zu § 246 StGB Rengier, BT I, 20. Aufl. 2018, § 2 Rn. 12; Hohmann, in: MK-StGB, 3. Aufl. 2017, § 246 Rn. 60.
- 49.
Insbesondere bei § 246 StGB; hierzu. Joecks/Jäger, StGB, 13. Aufl. 2021, § 246 Rn. 38; Näheres s. im Besonderen Teil.
- 50.
S. etwa B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 1440.
- 51.
Puppe, in: NK, 5. Aufl. 2017, vor § 52 Rn. 21.
- 52.
Insofern ließe sich auch von mitbestraften Vortaten sprechen.
- 53.
Kindhäuser/Hilgendorf, LPK, 8. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 33; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 21.08.2019 – 3 StR 7/19 – NStZ-RR 2020, 176 = StV 2021, 36 (Anm. Jäger JA 2020, 310; RÜ 2020, 100; Fahl NStZ-RR 2020, 177; Kretschmer JR 2020, 491).
- 54.
Kindhäuser/Hilgendorf, LPK, 8. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 33; näher Fuchs GA 1964, 65; Widmann MDR 1966, 554; Mylonopoulos ZStW 1987, 685; Herzberg FG 50 Jahre BGH IV 2000, 51; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 18.03.2015 – 3 StR 634/14 – NStZ 2015, 587 = StV 2015, 634.
- 55.
Kindhäuser/Hilgendorf, LPK, 8. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 33; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 21.07.2015 – 3 StR 261/15 – StV 2016, 431; BGH U. v. 10.10.2017 – 1 StR 496/16 – NStZ 2018, 462 = StV 2018, 719 (Anm. Kudlich JA 2018, 472; RÜ 2018, 369; Drees NStZ 2018, 464).
- 56.
Kindhäuser/Hilgendorf, LPK, 8. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 33; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 23.03.2017 – 3 StR 260/16 – BGHSt 62, 96 = NJW 2017, 2134 = StV 2018, 721 (Anm. Bosch Jura 2017, 1237; Eisele JuS 2017, 891; LL 2017, 842; RÜ 2017, 509; famos 6/2017; Kudlich NJW 2017, 2136; Weißer ZJS 2018, 197).
- 57.
Daher richtigerweise Spezialität, so auch von Heintschel-Heinegg, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2020, vor § 52 f. Rn. 36.
- 58.
Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 212 Rn. 22; näher Welzel FS von Weber 1963, 242; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 23.11.2017 – 4 StR 219/17 – NStZ-RR 2018, 44.
- 59.
I.E. problematisch, s. Joecks/Jäger, StGB, 13. Aufl. 2021, § 241 Rn. 8; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 28.06.2018 – 1 StR 171/18 – NStZ-RR 2019, 10 = StV 2019, 559; BGH B. v. 08.05.2019 – 4 StR 449/18 (Anm. Fahl JR 2020, 139); BGH B. v. 29.09.2020 – 3 StR 238/20 – NStZ-RR 2021, 13.
- 60.
Sternberg-Lieben/Bosch, in: Schönke/Schröder, StGB, 30. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 114; Maatz NStZ 1995, 209; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 31.08.2004 – 1 StR 347/04 – NStZ-RR 2004, 367 = StV 2005, 88 (Anm. Kudlich JuS 2005, 276; Geppert JK 2005 StGB § 306c/1; Wolff JR 2005, 128).
- 61.
Kindhäuser/Hilgendorf, LPK, 8. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 33; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 27.09.2016 – 4 StR 391/16 – NStZ 2017, 90 = StV 2018, 745 (Anm. Puppe, AT, 4. Aufl. 2019, § 33 Rn. 19 ff.; Bosch Jura 2017, 492; Bock NStZ 2017, 91); BGH B. v. 21.08.2019 – 3 StR 7/19 – NStZ-RR 2020, 176 = StV 2021, 36 (Anm. Jäger JA 2020, 310; RÜ 2020, 100; Fahl NStZ-RR 2020, 177; Kretschmer JR 2020, 491).
- 62.
Z. B. zu § 265b StGB im Verhältnis zu § 263 StGB Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 265b Rn. 3; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 21.02.1989 – 4 StR 643/88 – BGHSt 36, 130 = NJW 1989, 1868 = NStZ 1989, 267 = StV 1989, 304 (Anm. Kindhäuser JR 1990, 520).
- 63.
S. Sternberg-Lieben, in: Schönke/Schröder, StGB, 29. Aufl. 2014, § 231 Rn. 13; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 22.01.2015 – 3 StR 233/14 – BGHSt 60, 166 = NJW 2015, 1540 = NStZ 2015, 270 (Anm. Satzger Jura 2015, 1138; LL 2015, 663; RÜ 2015, 305; Mitsch NJW 2015, 1545; Zabel JR 2015, 619; Knauer HRRS 2015, 435); BGH U. v. 28.11.2018 – 5 StR 379/18 – NStZ 2019, 206.
- 64.
Beispielsweise bzgl. § 221 StGB BGH B. v. 27.09.2016 – 4 StR 391/16 – NStZ 2017, 90 = StV 2018, 745 (Anm. Puppe, AT, 4. Aufl. 2019, § 33 Rn. 19 ff.; Bosch Jura 2017, 492; Bock NStZ 2017, 91).
- 65.
Hierzu Krey/Esser, AT, 6. Aufl. 2016, Rn. 1391 f.; näher von Heintschel-Heinegg FS Jakobs 2007, 131; Fahl GA 2019, 721; Hoven GA 2020, 724.
- 66.
Krey/Esser, AT, 6. Aufl. 2016, Rn. 1391; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 31.10.2018 – 2 StR 281/18 – BGHSt 63, 228 = NJW 2019, 1311 = StV 2019, 678 (Anm. Bosch Jura 2019, 680; Eisele JuS 2019, 915; RÜ 2019, 308; Mitsch NJW 2019, 1258); BGH B. v. 27.11.2018 – 2 StR 481/17 – BGHSt 63, 253 = NJW 2019, 1086 = NStZ 2019, 202 = StV 2020, 234 (Anm. Jäger JA 2019, 386; RÜ 2019, 174; famos 3/2019; Mitsch NJW 2019, 1091; Grosse-Wilde HRRS 2019, 160; Pschorr jurisPR-StrafR 9/2019 Anm. 3); BGH B. v. 21.08.2019 – 3 StR 7/19 – NStZ-RR 2020, 176 = StV 2021, 36 (Anm. Jäger JA 2020, 310; RÜ 2020, 100; Fahl NStZ-RR 2020, 177; Kretschmer JR 2020, 491); BGH B. v. 29.04.2020 – 3 StR 532/19 – NStZ-RR 2020, 243; BGH B. v. 11.06.2020 – 5 StR 157/20 – NJW 2020, 2347 (Anm. Bosch Jura 2020, 1144; von Heintschel-Heinegg JA 2020, 707; Singelnstein NJW 2020, 2349; Kulhanek JR 2020, 624).
- 67.
Krey/Esser, AT, 6. Aufl. 2016, Rn. 1391; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 24.08.2017 – 1 StR 625/16 – StV 2019, 49.
- 68.
S. Steinberg/Bergmann Jura 2009, 905 (909); krit. aber Kühl, AT, 8. Aufl. 2017, § 21 Rn. 61.
- 69.
Kühl, AT, 8. Aufl. 2017, § 21 Rn. 61.
- 70.
Kindhäuser/Hilgendorf, LPK, 8. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 36; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 13.07.2017 – 1 StR 536/16 (Anm. Bielefeld jurisPR-StrafR 25/2017 Anm. 3; Pflaum wistra 2018, 47; Schäfer JR 2018, 66).
- 71.
Problematisch, s. Sternberg-Lieben/Bosch, in: Schönke/Schröder, StGB, 30. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 128.
- 72.
Kindhäuser/Hilgendorf, LPK, 8. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 37; näher Baumann MDR 1959, 10; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 13.07.2017 – 1 StR 536/16 – StV 2019, 440 (Anm. Bielefeld jurisPR-StrafR 25/2017 Anm. 3; Pflaum wistra 2018, 47; Schäfer JR 2018, 66); BGH B. v. 22.05.2018 – 4 StR 598/17 (Anm. RÜ 2018, 578); BGH B. v. 20.05.2020 – 2 StR 611/19 – StV 2020, 745 (Anm. RÜ 2020, 578).
- 73.
Sternberg-Lieben/Bosch, in: Schönke/Schröder, StGB, 30. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 129; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 22.05.2018 – 4 StR 598/17 (Anm. RÜ 2018, 578).
- 74.
Hierzu Sternberg-Lieben/Bosch, in: Schönke/Schröder, StGB, 30. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 131; Sickor GA 2007, 590; Bittmann NStZ 2012, 289; Kretschmer JuS 2013, 24; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 25.07.2017 – 5 StR 46/17 – NStZ-RR 2017, 313 = StV 2018, 291 (Anm. Schumann HRRS 2017, 511; Lorenz jurisPR-StrafR 6/2018 Anm. 2; Meyer NZWiSt 2018, 79).
- 75.
Hierzu Sternberg-Lieben/Bosch, in: Schönke/Schröder, StGB, 30. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 131; Grabow NStZ 2014, 121; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 26.05.2011 – 3 StR 318/10 – NStZ 2012, 95 = StV 2011, 677 (Anm. Jäger JA 2011, 950; LL 2011, 805; RA 2011, 551; Satzger JK 2012 StGB §§ 253, 255/15; Mitsch HRRS 2012, 181).
- 76.
Sternberg-Lieben/Bosch, in: Schönke/Schröder, StGB, 30. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 132; aus der Rspr. vgl. OLG Stuttgart U. v. 14.01.1970 – 1 Ss 699/69 – NJW 1970, 672 (Anm. Hassemer JuS 1970, 360; Widmaier NJW 1970, 673).
- 77.
Hierzu Wessels/Beulke/Satzger, AT, 50. Aufl. 2020, Rn. 1280 ff.; näher Hartung SJZ 1950, 326; Kraß JuS 1991, 821; Walter JA 2004, 572; Puppe JuS 2017, 503 und 637.
- 78.
Jäger, in: SK. 9. Aufl. 2017, § 52 Rn. 2.
- 79.
Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 52 Rn. 1; näher Puppe GA 1982, 143.
- 80.
Zu unterscheiden von der prozessualen Tateinheit i.S.d. § 264 StPO, hierzu Krey/Heinrich, Deutsches Strafverfahrensrecht, 2. Aufl. 2019, Rn. 1677 ff.; Beulke/Swoboda, Strafprozessrecht, 15. Aufl. 2020, Rn. 512 ff.
- 81.
Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, vor § 52 Rn. 1; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 19.11.2014 – 4 StR 284/14 – NStZ-RR 2015, 41.
- 82.
B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 1411; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 10.07.2017 – GSSt 4/17 – BGHSt 63, 1 = NJW 2018, 2905 = NStZ 2019, 89 = StV 2019, 326 (Anm. Oğlakcıoğlu NJW 2018, 2907; Kudlich JR 2018, 659; El-Ghazi jurisPR-StrafR 20/2018 Anm. 1; Immel NStZ 2019, 92); OLG Bremen B. v. 08.09.2017 – 1 Ws 98/17 – StV 2018, 480; OLG Hamm U. v. 13.02.2018 – 1 RVs 100/17 – NStZ 2019, 695 (Anm. Wagner ZJS 2020, 288).
- 83.
Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, vor § 52 Rn. 27 f.
- 84.
Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, vor § 52 Rn. 35; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 21.11.2017 – 1 StR 491/17 – NStZ-RR 2018, 105.
- 85.
Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, vor § 52 Rn. 36; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 23.04.2019 – 2 StR 118/19 – NStZ-RR 2019, 239 = StV 2020, 662; BGH U. v. 23.05.2019 – 4 StR 601/18 – NStZ 2020, 235; BGH B. v. 25.07.2019 – 1 StR 230/19 – NStZ-RR 2019, 347 = StV 2020, 737 (Anm. Pflaum wistra 2020, 21); BGH B. v. 22.08.2019 – 1 StR 267/19 – NStZ 2020, 403 (Anm. RÜ2 2020, 65); BGH B. v. 15.10.2019 – 3 StR 379/19 – NStZ-RR 2020, 64; BGH B. v. 14.05.2020 – 1 StR 555/19 – NStZ-RR 2020, 348 (Anm. Rolletschke wistra 2020, 465); BGH B. v. 28.07.2020 – 2 StR 594/19 – NStZ-RR 2021, 48; BGH B. v. 16.12.2020 – 4 StR 297/20 – NStZ-RR 2021, 78.
- 86.
Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, vor § 52 Rn. 35; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 06.08.2019 – 3 StR 190/19 – NStZ-RR 2019, 375 = StV 2021, 104 (Anm. Schlösser StV 2021, 107); BGH B. v. 15.08.2019 – 5 StR 205/19 – NJW 2019, 3799 = NStZ-RR 2019, 381; BGH B. v. 05.09.2019 – 4 StR 611/18 – NStZ-RR 2019, 377; BGH B. v. 27.11.2019 – 2 StR 609/18 – NStZ-RR 2020, 204 = StV 2021, 91; BGH B. v. 10.12.2019 – 3 StR 529/19 – NStZ-RR 2020, 80 = StV 2020, 661; BGH B. v. 18.12.2019 – 4 StR 582/19 – NStZ-RR 2020, 103; BGH B. v. 19.05.2020 – 2 StR 398/19 – NStZ-RR 2020, 373; BGH U. v. 19.08.2020 – 5 StR 558/19 – NJW 2021, 90 (Anm. Gaede NJW 2021, 98; Leverenz HRRS 2021, 86; Hiéramente/Schwerdtfeger jurisPR-StrafR 1/2021 Anm. 2; Rettke wistra 2021, 113; Meyer NZWiSt 2021, 151).
- 87.
Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, vor § 52 Rn. 35; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 27.06.2018 – 1 StR 282/17 – NStZ 2019, 158 = StV 2020, 737 (Anm. Weidemann wistra 2019, 285); BGH B. v. 05.03.2020 – 1 StR 530/19 – NStZ-RR 2020, 206 (Anm. Abersfelder NZWiSt 2020, 408); BGH B. v. 16.09.2020 – 1 StR 275/20 (Anm. Gehm NZWiSt 2021, 113).
- 88.
Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 30 Rn. 16; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 17.02.2011 – 3 StR 419/10 – BGHSt 56, 170 = NJW 2011, 2375 = NStZ-RR 2011, 368 (Anm. Satzger JK 2012 StGB § 25 II/18; Duttge NStZ 2012, 438).
- 89.
S. – aber mit abweichendem Inhalt – Krey/Esser, AT, 6. Aufl. 2016, Rn. 1384; Kindhäuser/Hilgendorf, LPK, 8. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 16.
- 90.
Hierzu B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 1417; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 06.08.2020 – 1 StR 198/20 – NStZ 2021, 295; BGH U. v. 26.08.2020 – 6 StR 115/20 – NStZ 2020, 691 (Anm. Stuckenberg JR 2021, 229); BGH B. v. 10.02.2021 – 6 StR 453/20 – NStZ-RR 2021, 110.
- 91.
Lackner/Kühl, StGB, 29. Aufl. 2018, § 52 Rn. 3 f.; näher Bitzilekis ZStW 1987, 723.
- 92.
Zur Tateinheit bei Dauerdelikten von Heintschel-Heinegg, in: BeckOK-StGB, Stand 01.02.2021, § 52 Rn. 42; näher Oske MDR 1965, 532; Zieschang FS Rissing-van Saan 2011, 787; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 31.10.2018 – 2 StR 281/18 – BGHSt 63, 228 = NJW 2019, 1311 = StV 2019, 678 (Anm. Bosch Jura 2019, 680; Eisele JuS 2019, 915; RÜ 2019, 308; Mitsch NJW 2019, 1258); BGH B. v. 08.07.2020 – 4 StR 72/20 – NStZ-RR 2020, 384.
- 93.
Hierzu z. B. Wessels/Beulke/Satzger, AT, 50. Aufl. 2020, Rn. 1284 f.; näher Wahle GA 1968, 97; Geppert Jura 1997, 214.; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 01.08.2018 – 3 StR 651/17 – NStZ 2019, 511 (Anm. Jäger JA 2019, 467; Eisele JuS 2019, 495; Heuser ZJS 2019, 529; RÜ 2019, 170; Rückert HRRS 2019, 245); BGH U. v. 20.09.2018 – 3 StR 195/18 – NStZ-RR 2019, 190 = StV 2020, 149 (Anm. Eisele JuS 2019, 721; RÜ 2019, 369; RÜ2 2019, 138); KG U. v. 12.08.2019 – (3) 121 Ss 89/19 (53/19); BGH B. v. 15.10.2019 – 3 StR 379/19 – NStZ-RR 2020, 64; BGH B. v. 18.12.2019 – 3 StR 264/19 – NStZ-RR 2020, 172 = StV 2020, 475; BGH B. v. 20.05.2020 – 2 StR 611/19 – StV 2020, 745 (Anm. RÜ 2020, 578).
- 94.
Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, vor § 52 Rn. 30; aus der Rspr. vgl.
BGH B. v. 14.06.2018 – 3 StR 180/18 – NStZ-RR 2018, 313; BGH B. v. 15.10.2019 – 3 StR 379/19 – NStZ-RR 2020, 64; BGH B. v. 18.12.2019 – 3 StR 264/19 – NStZ-RR 2020, 172 = StV 2020, 475; BGH B. v. 20.05.2020 – 2 StR 611/19 – StV 2020, 745 (Anm. RÜ 2020, 578).
- 95.
Von Heintschel-Heinegg, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2020, § 52 Rn. 90 ff.; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 14.03.2012 – 2 StR 561/11 – NStZ-RR 2013, 10.
- 96.
Zsf. Lackner/Kühl, StGB, 29. Aufl. 2018, § 52 Rn. 6; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 13.12.2012 – 4 StR 99/12 – NStZ-RR 2013, 147.
- 97.
Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, vor § 52 Rn. 30a; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 22.11.2012 – 4 StR 302/12 – NStZ-RR 2013, 82.
- 98.
Hierzu Krey/Esser, AT, 6. Aufl. 2016, Rn. 1386; näher Hellmer GA 1956, 65; Blei JA 1972, 711, JA 1973, 95; Schroeder Jura 1980, 240; Warda FS Oehler 1985, 241; Sowada Jura 1995, 245; Wagemann Jura 2006, 580; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 24.01.2019 – 5 StR 480/18 – NStZ 2020, 345 = StV 2019, 448; BGH U. v. 13.02.2019 – 2 StR 301/18 – BGHSt 64, 55 = NJW 2019, 2040 = StV 2020, 474; BGH B. v. 16.04.2019 – 3 StR 48/19 – NStZ-RR 2019, 211; BGH U. v. 11.07.2019 – 1 StR 683/18 – NStZ-RR 2019, 310; BGH U. v. 19.09.2019 – 3 StR 180/19 – NJW 2020, 1751 = NStZ-RR 2020, 136; BGH B. v. 14.11.2019 – 5 StR 76/19 – NStZ-RR 2020, 45 = StV 2020, 738; BGH B. v. 08.07.2020 – 5 StR 144/20 – NStZ-RR 2020, 306; BGH U. v. 15.07.2020 – 6 StR 43/20 – NStZ 2020, 618; BGH U. v. 26.08.2020 – 6 StR 115/20 – NStZ 2020, 691 (Anm. Stuckenberg JR 2021, 229); BGH B. v. 01.09.2020 – 2 StR 264/20 – NStZ-RR 2021, 13; BGH U. v. 14.01.2021 – 4 StR 95/20 – NJW 2021, 795 (Anm. Bosch Jura 2021, 588; Kudlich JA 2021, 339; Eisele JuS 2021, 366; RÜ 2021, 165; RÜ2 2021, 63; Mitsch NJW 2021, 798; Schultheis jurisPR-StrafR 6/2021 Anm. 2).
- 99.
Joecks/Jäger, StGB, 13. Aufl. 2021, vor § 52 Rn. 7.
- 100.
Kritik bei von Heintschel-Heinegg, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2020, § 52 Rn. 52, 59.
- 101.
S. Kindhäuser/Hilgendorf, LPK, 8. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 18.
- 102.
Sternberg-Lieben/Bosch, in: Schönke/Schröder, StGB, 30. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 85; näher Krüger NJW 1966, 489; Brückner NZV 1996, 266; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 17.10.2018 – 4 StR 149/18 – NStZ-RR 2019, 29 = StV 2019, 449 (Anm. Sandherr NZV 2019, 38); BGH B. v. 10.10.2019 – 4 StR 96/19 – NStZ-RR 2020, 183 = StV 2020, 582 und 2021, 81.
- 103.
Hierzu Wessels/Beulke/Satzger, AT, 50. Aufl. 2020, Rn. 1288 ff.; näher Wilhelm NStZ 2008, 425; zu Reformüberlegungen Rebmann FS Bengl 1984, 99.
Author information
Authors and Affiliations
Rights and permissions
Copyright information
© 2021 Springer-Verlag GmbH Deutschland, ein Teil von Springer Nature
About this chapter
Cite this chapter
Bock, D. (2021). 14. Kapitel: „Mehrere Gesetzesverletzungen“ (sog. Konkurrenzen), §§ 52 ff. StGB. In: Strafrecht Allgemeiner Teil. Springer-Lehrbuch. Springer, Berlin, Heidelberg. https://doi.org/10.1007/978-3-662-63566-7_14
Download citation
DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-662-63566-7_14
Published:
Publisher Name: Springer, Berlin, Heidelberg
Print ISBN: 978-3-662-63565-0
Online ISBN: 978-3-662-63566-7
eBook Packages: Social Science and Law (German Language)