Skip to main content

14. Kapitel: „Mehrere Gesetzesverletzungen“ (sog. Konkurrenzen), §§ 52 ff. StGB

  • Chapter
  • First Online:
Strafrecht Allgemeiner Teil

Part of the book series: Springer-Lehrbuch ((SLB))

  • 7218 Accesses

Zusammenfassung

Die strafrechtlichen Sachverhalte in Theorie und Praxis zeichnen sich häufig dadurch aus, dass der Täter mehr als einen Straftatbestand verwirklicht.

This is a preview of subscription content, log in via an institution to check access.

Access this chapter

eBook
USD 19.99
Price excludes VAT (USA)
  • Available as EPUB and PDF
  • Read on any device
  • Instant download
  • Own it forever
Softcover Book
USD 29.99
Price excludes VAT (USA)
  • Compact, lightweight edition
  • Dispatched in 3 to 5 business days
  • Free shipping worldwide - see info

Tax calculation will be finalised at checkout

Purchases are for personal use only

Institutional subscriptions

Notes

  1. 1.

    Zu den sog. Konkurrenzen etwa Krey/Esser, 6. Aufl. 2016, Rn. 1380 ff. näher Jescheck ZStW 1955, 529; Geerds DRiZ 1963, 429; Warda JuS 1964, 81; Kühl JA 1978, 475; Geppert Jura 1982, 358 und 418; Tiedemann JuS 1987, L17; Mitsch JuS 1993, 385; Geppert Jura 2000, 598 und 651; Seher JuS 2004, 392 und 482; Walter JA 2004, 133; Erb ZStW 2005, 37; Puppe ZIS 2007, 254; Steinberg/Bergmann Jura 2009, 905; Rückert JA 2014, 826; Kretschmer JA 2019, 581 und 666; Dorn-Haag Jura 2020, 322; Bauerkamp/Chastenier ZJS 2020, 347 und 432; Puppe ZStW 2020, 1; Rönnau/Wegner JuS 2021, 17; zu Reformüberlegungen Preiser ZStW 1959, 341; Schoreit FS Rebmann 1989, 443.

  2. 2.

    Jäger, in: SK-StGB, 9. Aufl. 2017, vor § 52 Rn 1.

  3. 3.

    Jäger, in: SK-StGB, 9. Aufl. 2017, vor § 52 Rn 5.

  4. 4.

    Jäger, in: SK-StGB, 9. Aufl. 2017, vor § 52 Rn 6.

  5. 5.

    Zur Tat im prozessualen Sinne (und dem Indizcharakter der materiell-rechtlichen Tateinheit bzw. Tatmehrheit) sowie zu deren rechtlicher Relevanz s. etwa Krey/Heinrich, Deutsches Strafverfahrensrecht, 2. Aufl. 2019, Rn. 1677 ff.; Beulke/Swoboda, Strafprozessrecht, 15. Aufl. 2020, Rn. 512 ff.

  6. 6.

    Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, vor § 52 Rn. 34; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 06.08.2019 – 3 StR 190/19 – NStZ-RR 2019, 375 = StV 2021, 104 (Anm. Schlösser StV 2021, 107); BGH B. v. 22.08.2019 – 1 StR 267/19 – NStZ 2020, 403 (Anm. RÜ2 2020, 65); BGH B. v. 15.10.2019 – 3 StR 379/19 – NStZ-RR 2020, 64; BGH B. v. 18.12.2019 – 4 StR 582/19 – NStZ-RR 2020, 103; BGH B. v. 24.03.2020 – 6 StR 36/20 – NStZ-RR 2020, 206; BGH B. v. 14.05.2020 – 1 StR 555/19 – NStZ-RR 2020, 348 (Anm. Rolletschke wistra 2020, 465); BGH B. v. 20.05.2020 – 4 StR 23/20 – StV 2021, 35; BGH B. v. 08.07.2020 – 5 StR 144/20 – NStZ-RR 2020, 306; BGH U. v. 19.08.2020 – 5 StR 558/19 – NJW 2021, 90 (Anm. Gaede NJW 2021, 98; Leverenz HRRS 2021, 86; Hiéramente/Schwerdtfeger jurisPR-StrafR 1/2021 Anm. 2; Rettke wistra 2021, 113; Meyer NZWiSt 2021, 151).

  7. 7.

    Freund/Rostalski, AT, 3. Aufl. 2019, § 11 Rn. 11; näher Schmidhäuser FS Dünnebier 1982, 407.

  8. 8.

    Jäger, in: SK-StGB, 9. Aufl. 2017, vor § 52 Rn. 11.

  9. 9.

    Vgl. die Konzeption einer Erfolgseinheit bei Puppe, in NK-StGB, 5. Aufl. 2017, vor § 52 Rn. 25 ff.

  10. 10.

    Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 238 Rn. 39; aus der Rspr. vgl. zuletzt KG U. v. 12.08.2019 – (3) 121 Ss 89/19 (53/19).

  11. 11.

    Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 225 Rn. 21; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 30.03.1995 – 4 StR 768/94 – BGHSt 41, 113 = NJW 1995, 2045 = NStZ 1996, 35 = StV 1995, 460 (Anm. Schmidt JuS 1995, 939; Otto JK 1996 StGB § 223b/2; Hirsch NStZ 1996, 37; Wolfslast/Schmeissner JR 1996, 338; Warda FS H. J. Hirsch 1999, 391).

  12. 12.

    Hierzu Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 99 Rn. 10; näher Paeffgen JR 1999, 89; Lampe/Schneider GA 1999, 105.

  13. 13.

    Hierzu Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 129 Rn. 49; näher Haberstumpf MDR 1979, 977; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 18.12.2018 – StB 52/18 – BGHSt 64, 1 = NJW 2019, 1470 = NStZ 2019, 354 = StV 2020, 149 (Anm. Arnoldi NStZ 2019, 357); BGH B. v. 31.07.2019 – AK 37/19 (LTTE) – NStZ-RR 2019, 309; BGH B. v. 21.09.2020 – StB 28/20 – NStZ-RR 2020, 351.

  14. 14.

    Zu § 315b StGB Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 315b Rn. 23; näher Engelhardt DRiZ 1982, 106; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 12.01.1995 – 4 StR 742/94 – NJW 1995, 1766 (Anm. Geppert JK 1995 StGB § 315b/5; Sowada NZV 1995, 465).

  15. 15.

    Kindhäuser/Hilgendorf, LPK, 8. Aufl. 2020, vor § 52 Rn. 25; näher Oske MDR 1965, 532; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 10.10.2019 – 4 StR 96/19 – NStZ-RR 2020, 183 = StV 2020, 582 und 2021, 81; BGH B. v. 08.07.2020 – 4 StR 72/20 – NStZ-RR 2020, 384.

  16. 16.

    S. Sternberg-Lieben/Bosch, in: Schönke/Schröder, StGB, 30. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 84 ff.

  17. 17.

    Zur Zäsurwirkung eines Unfalls Sternberg-Lieben/Bosch, in: Schönke/Schröder, StGB, 30. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 85; Krüger NJW 1966, 489; Brückner NZV 1996, 266; aus der Rspr. vgl. zuletzt KG B. v. 30.08.2016 – (3) 161 Ss 146/16 (82/16) – NStZ-RR 2017, 85 = StV 2018, 401 (Anm. Weder NZV 2017, 192); OLG Hamm B. v. 27.06.2017 – 4 RVs 75/17 (Anm. Weder NZV 2017, 493; Krumm SVR 2017, 434); OLG Hamm B. v. 22.08.2017 – 5 RVs 41/17 – NStZ-RR 2018, 26; BGH B. v. 17.10.2018 – 4 StR 149/18 – NStZ-RR 2019, 29 (Anm. Sandherr NZV 2019, 38).

  18. 18.

    Vgl. zuletzt BGH U. v. 13.02.2019 – 2 StR 301/18 – BGHSt 64, 55 = NJW 2019, 2040 = StV 2020, 474; BGH B. v. 17.04.2019 – 5 StR 32/19 – NStZ 2019, 471; BGH U. v. 28.08.2019 – 5 StR 298/19 – NStZ-RR 2019, 345.

  19. 19.

    S. von Heintschel-Heinegg, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2020, § 52 Rn. 36 ff.

  20. 20.

    Von Heintschel-Heinegg, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2020, § 52 Rn. 34.

  21. 21.

    B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 1422; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 22.07.2015 – 2 StR 389/13 – NJW 2016, 419.

  22. 22.

    Puppe, in: NK-StGB, 5. Aufl. 2017, § 52 Rn. 28; aus der Rspr. vgl. RG U. v. 01.11.1887 – 2134/87 – RGSt 16, 290; RG U. v. 04.04.1919 – IV 986/18 – RGSt 53, 226. BGH U. v. 19.12.2019 – 1 StR 293/19 – StV 2020, 662 (Anm. RÜ 2020, 381).

  23. 23.

    B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 1423; aus der Rspr. vgl. zuletzt.

  24. 24.

    Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, vor § 52 Rn. 36; näher Heghmanns FS Roxin 2011, 867; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 14.05.2019 – 3 StR 65/19 – NStZ-RR 2020, 114 = StV 2020, 387; BGH B. v. 22.08.2019 – 1 StR 267/19 – NStZ 2020, 403 (Anm. RÜ2 2020, 65); BGH B. v. 15.10.2019 – 3 StR 379/19 – NStZ-RR 2020, 64; BGH B. v. 21.04.2020 – 4 StR 287/19 – NStZ 2020, 730 (Anm. Kudlich NStZ 2020, 732); BGH B. v. 20.05.2020 – 4 StR 23/20 – StV 2021, 35; BGH B. v. 06.10.2020 – 4 StR 251/20 – NStZ-RR 2020, 375; BGH B. v. 16.12.2020 – 4 StR 297/20 – NStZ-RR 2021, 78.

  25. 25.

    Vgl. zuletzt BGH B. v. 23.08.2017 – 1 StR 173/17 – NJW 2018, 87 = NStZ 2018, 344 = StV 2018, 429 (Anm. Hoven NJW 2018, 89); BGH B. v. 24.04.2018 – 5 StR 85/18 – NStZ 2018, 468; BGH B. v. 05.09.2018 – 2 StR 400/17 – NStZ-RR 2019, 7.

  26. 26.

    Die Lehre geht hingegen z. T. von sog. Gesetzeskonkurrenz (mitbestrafte Vor- oder Nachtat) aus, s. Hoyer, in: SK-StGB, 9. Aufl. 2019, § 267 Rn. 113 f.

  27. 27.

    Ähnliches gilt bzgl. § 146 StGB, Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 146 Rn. 22; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 16.06.2016 – 3 StR 2/16 – NStZ-RR 2016, 276.

  28. 28.

    S, hierzu Puppe, in NK-StGB, 5. Aufl. 2017, vor § 52 Rn. 15; näher Altenhain ZStW 1995, 382.

  29. 29.

    Hierzu Kindhäuser/Hilgendorf, LPK, 8. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 27 f.; näher Schubath JR 1951, 341; Reinicke NJW 1953, 1004; Roth-Stielow NJW 1955, 450; Hellmer GA 1956, 65; Mann/Mann ZStW 1963, 251; Bringewat ZStW 1972, 585; Honig GS Schröder 1978, 167; Ostendorf DRiZ 1983, 426; Jung JuS 1989, 289; Jähnke GA 1989, 376; Kratzsch JR 1990, 177; Timpe JA 1991, 12; Fischer NStZ 1992, 415; Schumann StV 1992, 392; Foth FS Nirk 1992, 293; Geppert Jura 1993, 649; von Heintschel-Heinegg JA 1993, 136.

  30. 30.

    S. BGH B. v. 03.05.1994 – GSSt 2/93, GSSt 3/93 – BGHSt 40, 138 = NJW 1994, 1663 = NStZ 1994, 383 = StV 1994, 306 (Anm. Hemmer-BGH-Classics Strafrecht, 2003, Nr. 37; von Heintschel-Heinegg JA 1994, 272 und 586; Schmidt JuS 1994, 1076; Hamm NJW 1994, 1636; Geisler Jura 1995, 74; Zschokelt JA 1997, 411); vgl. auch zuletzt OLG Frankfurt B. v. 20.12.2017 – 1 Ss 174/17 – NJW 2018, 715 = NStZ 2018, 414 (Anm. Braun NStZ 2018, 414).

  31. 31.

    S. Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, vor § 52 Rn. 51 ff.; näher Zschockelt NStZ 1994, 361; Arzt JZ 1994, 1000; Ruppert MDR 1994, 973; Zschockelt DRiZ 1994, 250; Bittmann/Dreier NStZ 1995, 105; Zschockelt NStZ 1995, 109; Tenter DRiZ 1995, 306; Erb GA 1995, 430; Geppert NStZ 1996, 57 und 118; Zschockelt StraFo 1996, 131; Zieschang GA 1997, 457; Körner StV 1998, 626; Gubitz JR 1998, 491; Rissing-van Saan FS 50 Jahre BGH 2000, 475.

  32. 32.

    Zur Gesetzeseinheit bzw. Gesetzeskonkurrenz z. B. Wessels/Beulke/Satzger, AT, 50. Aufl. 2020, Rn. 1265 ff.; Krey/Esser, AT, 6. Aufl. 2016, Rn. 1388 ff.; Klug ZStW 1956, 399; Vogler FS Bockelmann 1979, 715; Seier Jura 1983, 225; Mitsch JuS 1993, 471; Fahl JA 1995, 654; Walter JA 2005, 468; Puppe JuS 2016, 961.

  33. 33.

    Fischer, StGB, 568. Aufl. 2021, vor § 52 Rn. 44 ff.; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 18.12.2019 – 3 StR 264/19 – NStZ-RR 2020, 172 = StV 2020, 475.

  34. 34.

    Problematisch, hierzu von Heintschel-Heinegg, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2020, vor § 52 Rn. 66 ff.

  35. 35.

    S.o.; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 06.12.1994 – 5 StR 305/94 – BGHSt 40, 374 = NJW 1995, 1166 = NStZ 1995, 203 = StV 1995, 60 (Anm. Bohnert NStZ 1995, 460).

  36. 36.

    S. Ruhmannseder, in: BeckOK-StGB, Stand 01.02.2021, § 259 Rn. 8; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 23.04.1969 – 3 StR 51/69 – NJW 1969, 1260.

  37. 37.

    Wegen § 46 III StGB problematisch; ferner Rechtsgedanke des § 52 II 2 StGB; ggf. aber Sperrwirkung der Privilegierung); s. Puppe, in: NK-StGB, 5. Aufl. 2017, vor § 52 Rn. 49 ff.; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 08.05.2019 – 4 StR 449/18 (Anm. Fahl JR 2020, 139); BGH B. v. 06.05.2020 – 2 StR 391/19 – NStZ-RR 2020, 252.

  38. 38.

    Puppe, in: NK-StGB, 5. Aufl. 2017, vor § 52 Rn. 7a, 51; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 09.11.2017 – 1 StR 204/17 – NStZ-RR 2018, 50; BGH B. v. 18.04.2018 – 2 StR 1/18 – NStZ-RR 2018, 217.

  39. 39.

    B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 1434; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 21.08.2019 – 3 StR 7/19 – NStZ-RR 2020, 176 = StV 2021, 36 (Anm. Jäger JA 2020, 310; RÜ 2020, 100; Fahl NStZ-RR 2020, 177; Kretschmer JR 2020, 491); BGH U. v. 16.01.2020 – 1 StR 113/19 – NStZ-RR 2020, 213 = StV 2020, 746 (Anm. Hecker JuS 2020, 895; Bechtel JR 2020, 570; Hagedorn HRRS 2021, 121); BGH B. v. 29.04.2020 – 3 StR 532/19 – NStZ-RR 2020, 243; BGH B. v. 11.06.2020 – 5 StR 157/20 – NJW 2020, 2347 (Anm. Bosch Jura 2020, 1144; von Heintschel-Heinegg JA 2020, 707; Singelnstein NJW 2020, 2349; Kulhanek JR 2020, 624).

  40. 40.

    S. Sternberg-Lieben/Bosch, in: Schönke/Schröder, StGB, 30. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 143; näher Küpper GS Meurer 2002, 123.

  41. 41.

    S. Joecks/Jäger, StGB, 13. Aufl. 2021, § 216 Rn. 25.

  42. 42.

    B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 1437; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 31.10.2018 – 2 StR 281/18 – BGHSt 63, 228 = NJW 2019, 1311 = StV 2019, 678 (Anm. Bosch Jura 2019, 680; Eisele JuS 2019, 915; RÜ 2019, 308; Mitsch NJW 2019, 1258); BGH B. v. 11.06.2020 – 5 StR 157/20 – NJW 2020, 2347 (Anm. Bosch Jura 2020, 1144; von Heintschel-Heinegg JA 2020, 707; Singelnstein NJW 2020, 2349; Kulhanek JR 2020, 624).

  43. 43.

    Hierzu bzgl. § 243 StGB Eisele, BT II, 5. Aufl. 2019, Rn. 166 f.; Näheres im Besonderen Teil.

  44. 44.

    Sternberg-Lieben/Bosch, in: Schönke/Schröder, StGB, 30. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 106; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 26.02.2010 – 2 StR 510/09 – NStZ-RR 2010, 170.

  45. 45.

    Sternberg-Lieben/Bosch, in: Schönke/Schröder, StGB, 30. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 105; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 30.03.2005 – NStZ-RR 2005, 202.

  46. 46.

    Sternberg-Lieben/Bosch, in: Schönke/Schröder, StGB, 30. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 105; näher Widmann MDR 1966, 554; Hruschka GA 1967, 42; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 21.09.1965 – 1 StR 269/65 – BGHSt 20, 269 = NJW 1965, 2411 (Anm. Fuchs NJW 1966, 868).

  47. 47.

    Hierzu B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 1438 ff.; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 11.06.2020 – 5 StR 157/20 – NJW 2020, 2347 (Anm. Bosch Jura 2020, 1144; von Heintschel-Heinegg JA 2020, 707; Singelnstein NJW 2020, 2349; Kulhanek JR 2020, 624).

  48. 48.

    S. zu § 246 StGB Rengier, BT I, 20. Aufl. 2018, § 2 Rn. 12; Hohmann, in: MK-StGB, 3. Aufl. 2017, § 246 Rn. 60.

  49. 49.

    Insbesondere bei § 246 StGB; hierzu. Joecks/Jäger, StGB, 13. Aufl. 2021, § 246 Rn. 38; Näheres s. im Besonderen Teil.

  50. 50.

    S. etwa B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 1440.

  51. 51.

    Puppe, in: NK, 5. Aufl. 2017, vor § 52 Rn. 21.

  52. 52.

    Insofern ließe sich auch von mitbestraften Vortaten sprechen.

  53. 53.

    Kindhäuser/Hilgendorf, LPK, 8. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 33; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 21.08.2019 – 3 StR 7/19 – NStZ-RR 2020, 176 = StV 2021, 36 (Anm. Jäger JA 2020, 310; RÜ 2020, 100; Fahl NStZ-RR 2020, 177; Kretschmer JR 2020, 491).

  54. 54.

    Kindhäuser/Hilgendorf, LPK, 8. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 33; näher Fuchs GA 1964, 65; Widmann MDR 1966, 554; Mylonopoulos ZStW 1987, 685; Herzberg FG 50 Jahre BGH IV 2000, 51; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 18.03.2015 – 3 StR 634/14 – NStZ 2015, 587 = StV 2015, 634.

  55. 55.

    Kindhäuser/Hilgendorf, LPK, 8. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 33; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 21.07.2015 – 3 StR 261/15 – StV 2016, 431; BGH U. v. 10.10.2017 – 1 StR 496/16 – NStZ 2018, 462 = StV 2018, 719 (Anm. Kudlich JA 2018, 472; RÜ 2018, 369; Drees NStZ 2018, 464).

  56. 56.

    Kindhäuser/Hilgendorf, LPK, 8. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 33; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 23.03.2017 – 3 StR 260/16 – BGHSt 62, 96 = NJW 2017, 2134 = StV 2018, 721 (Anm. Bosch Jura 2017, 1237; Eisele JuS 2017, 891; LL 2017, 842; RÜ 2017, 509; famos 6/2017; Kudlich NJW 2017, 2136; Weißer ZJS 2018, 197).

  57. 57.

    Daher richtigerweise Spezialität, so auch von Heintschel-Heinegg, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2020, vor § 52 f. Rn. 36.

  58. 58.

    Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 212 Rn. 22; näher Welzel FS von Weber 1963, 242; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 23.11.2017 – 4 StR 219/17 – NStZ-RR 2018, 44.

  59. 59.

    I.E. problematisch, s. Joecks/Jäger, StGB, 13. Aufl. 2021, § 241 Rn. 8; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 28.06.2018 – 1 StR 171/18 – NStZ-RR 2019, 10 = StV 2019, 559; BGH B. v. 08.05.2019 – 4 StR 449/18 (Anm. Fahl JR 2020, 139); BGH B. v. 29.09.2020 – 3 StR 238/20 – NStZ-RR 2021, 13.

  60. 60.

    Sternberg-Lieben/Bosch, in: Schönke/Schröder, StGB, 30. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 114; Maatz NStZ 1995, 209; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 31.08.2004 – 1 StR 347/04 – NStZ-RR 2004, 367 = StV 2005, 88 (Anm. Kudlich JuS 2005, 276; Geppert JK 2005 StGB § 306c/1; Wolff JR 2005, 128).

  61. 61.

    Kindhäuser/Hilgendorf, LPK, 8. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 33; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 27.09.2016 – 4 StR 391/16 – NStZ 2017, 90 = StV 2018, 745 (Anm. Puppe, AT, 4. Aufl. 2019, § 33 Rn. 19 ff.; Bosch Jura 2017, 492; Bock NStZ 2017, 91); BGH B. v. 21.08.2019 – 3 StR 7/19 – NStZ-RR 2020, 176 = StV 2021, 36 (Anm. Jäger JA 2020, 310; RÜ 2020, 100; Fahl NStZ-RR 2020, 177; Kretschmer JR 2020, 491).

  62. 62.

    Z. B. zu § 265b StGB im Verhältnis zu § 263 StGB Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 265b Rn. 3; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 21.02.1989 – 4 StR 643/88 – BGHSt 36, 130 = NJW 1989, 1868 = NStZ 1989, 267 = StV 1989, 304 (Anm. Kindhäuser JR 1990, 520).

  63. 63.

    S. Sternberg-Lieben, in: Schönke/Schröder, StGB, 29. Aufl. 2014, § 231 Rn. 13; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 22.01.2015 – 3 StR 233/14 – BGHSt 60, 166 = NJW 2015, 1540 = NStZ 2015, 270 (Anm. Satzger Jura 2015, 1138; LL 2015, 663; RÜ 2015, 305; Mitsch NJW 2015, 1545; Zabel JR 2015, 619; Knauer HRRS 2015, 435); BGH U. v. 28.11.2018 – 5 StR 379/18 – NStZ 2019, 206.

  64. 64.

    Beispielsweise bzgl. § 221 StGB BGH B. v. 27.09.2016 – 4 StR 391/16 – NStZ 2017, 90 = StV 2018, 745 (Anm. Puppe, AT, 4. Aufl. 2019, § 33 Rn. 19 ff.; Bosch Jura 2017, 492; Bock NStZ 2017, 91).

  65. 65.

    Hierzu Krey/Esser, AT, 6. Aufl. 2016, Rn. 1391 f.; näher von Heintschel-Heinegg FS Jakobs 2007, 131; Fahl GA 2019, 721; Hoven GA 2020, 724.

  66. 66.

    Krey/Esser, AT, 6. Aufl. 2016, Rn. 1391; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 31.10.2018 – 2 StR 281/18 – BGHSt 63, 228 = NJW 2019, 1311 = StV 2019, 678 (Anm. Bosch Jura 2019, 680; Eisele JuS 2019, 915; RÜ 2019, 308; Mitsch NJW 2019, 1258); BGH B. v. 27.11.2018 – 2 StR 481/17 – BGHSt 63, 253 = NJW 2019, 1086 = NStZ 2019, 202 = StV 2020, 234 (Anm. Jäger JA 2019, 386; RÜ 2019, 174; famos 3/2019; Mitsch NJW 2019, 1091; Grosse-Wilde HRRS 2019, 160; Pschorr jurisPR-StrafR 9/2019 Anm. 3); BGH B. v. 21.08.2019 – 3 StR 7/19 – NStZ-RR 2020, 176 = StV 2021, 36 (Anm. Jäger JA 2020, 310; RÜ 2020, 100; Fahl NStZ-RR 2020, 177; Kretschmer JR 2020, 491); BGH B. v. 29.04.2020 – 3 StR 532/19 – NStZ-RR 2020, 243; BGH B. v. 11.06.2020 – 5 StR 157/20 – NJW 2020, 2347 (Anm. Bosch Jura 2020, 1144; von Heintschel-Heinegg JA 2020, 707; Singelnstein NJW 2020, 2349; Kulhanek JR 2020, 624).

  67. 67.

    Krey/Esser, AT, 6. Aufl. 2016, Rn. 1391; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 24.08.2017 – 1 StR 625/16 – StV 2019, 49.

  68. 68.

    S. Steinberg/Bergmann Jura 2009, 905 (909); krit. aber Kühl, AT, 8. Aufl. 2017, § 21 Rn. 61.

  69. 69.

    Kühl, AT, 8. Aufl. 2017, § 21 Rn. 61.

  70. 70.

    Kindhäuser/Hilgendorf, LPK, 8. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 36; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 13.07.2017 – 1 StR 536/16 (Anm. Bielefeld jurisPR-StrafR 25/2017 Anm. 3; Pflaum wistra 2018, 47; Schäfer JR 2018, 66).

  71. 71.

    Problematisch, s. Sternberg-Lieben/Bosch, in: Schönke/Schröder, StGB, 30. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 128.

  72. 72.

    Kindhäuser/Hilgendorf, LPK, 8. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 37; näher Baumann MDR 1959, 10; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 13.07.2017 – 1 StR 536/16 – StV 2019, 440 (Anm. Bielefeld jurisPR-StrafR 25/2017 Anm. 3; Pflaum wistra 2018, 47; Schäfer JR 2018, 66); BGH B. v. 22.05.2018 – 4 StR 598/17 (Anm. RÜ 2018, 578); BGH B. v. 20.05.2020 – 2 StR 611/19 – StV 2020, 745 (Anm. RÜ 2020, 578).

  73. 73.

    Sternberg-Lieben/Bosch, in: Schönke/Schröder, StGB, 30. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 129; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 22.05.2018 – 4 StR 598/17 (Anm. RÜ 2018, 578).

  74. 74.

    Hierzu Sternberg-Lieben/Bosch, in: Schönke/Schröder, StGB, 30. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 131; Sickor GA 2007, 590; Bittmann NStZ 2012, 289; Kretschmer JuS 2013, 24; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 25.07.2017 – 5 StR 46/17 – NStZ-RR 2017, 313 = StV 2018, 291 (Anm. Schumann HRRS 2017, 511; Lorenz jurisPR-StrafR 6/2018 Anm. 2; Meyer NZWiSt 2018, 79).

  75. 75.

    Hierzu Sternberg-Lieben/Bosch, in: Schönke/Schröder, StGB, 30. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 131; Grabow NStZ 2014, 121; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 26.05.2011 – 3 StR 318/10 – NStZ 2012, 95 = StV 2011, 677 (Anm. Jäger JA 2011, 950; LL 2011, 805; RA 2011, 551; Satzger JK 2012 StGB §§ 253, 255/15; Mitsch HRRS 2012, 181).

  76. 76.

    Sternberg-Lieben/Bosch, in: Schönke/Schröder, StGB, 30. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 132; aus der Rspr. vgl. OLG Stuttgart U. v. 14.01.1970 – 1 Ss 699/69 – NJW 1970, 672 (Anm. Hassemer JuS 1970, 360; Widmaier NJW 1970, 673).

  77. 77.

    Hierzu Wessels/Beulke/Satzger, AT, 50. Aufl. 2020, Rn. 1280 ff.; näher Hartung SJZ 1950, 326; Kraß JuS 1991, 821; Walter JA 2004, 572; Puppe JuS 2017, 503 und 637.

  78. 78.

    Jäger, in: SK. 9. Aufl. 2017, § 52 Rn. 2.

  79. 79.

    Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 52 Rn. 1; näher Puppe GA 1982, 143.

  80. 80.

    Zu unterscheiden von der prozessualen Tateinheit i.S.d. § 264 StPO, hierzu Krey/Heinrich, Deutsches Strafverfahrensrecht, 2. Aufl. 2019, Rn. 1677 ff.; Beulke/Swoboda, Strafprozessrecht, 15. Aufl. 2020, Rn. 512 ff.

  81. 81.

    Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, vor § 52 Rn. 1; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 19.11.2014 – 4 StR 284/14 – NStZ-RR 2015, 41.

  82. 82.

    B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 1411; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 10.07.2017 – GSSt 4/17 – BGHSt 63, 1 = NJW 2018, 2905 = NStZ 2019, 89 = StV 2019, 326 (Anm. Oğlakcıoğlu NJW 2018, 2907; Kudlich JR 2018, 659; El-Ghazi jurisPR-StrafR 20/2018 Anm. 1; Immel NStZ 2019, 92); OLG Bremen B. v. 08.09.2017 – 1 Ws 98/17 – StV 2018, 480; OLG Hamm U. v. 13.02.2018 – 1 RVs 100/17 – NStZ 2019, 695 (Anm. Wagner ZJS 2020, 288).

  83. 83.

    Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, vor § 52 Rn. 27 f.

  84. 84.

    Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, vor § 52 Rn. 35; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 21.11.2017 – 1 StR 491/17 – NStZ-RR 2018, 105.

  85. 85.

    Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, vor § 52 Rn. 36; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 23.04.2019 – 2 StR 118/19 – NStZ-RR 2019, 239 = StV 2020, 662; BGH U. v. 23.05.2019 – 4 StR 601/18 – NStZ 2020, 235; BGH B. v. 25.07.2019 – 1 StR 230/19 – NStZ-RR 2019, 347 = StV 2020, 737 (Anm. Pflaum wistra 2020, 21); BGH B. v. 22.08.2019 – 1 StR 267/19 – NStZ 2020, 403 (Anm. RÜ2 2020, 65); BGH B. v. 15.10.2019 – 3 StR 379/19 – NStZ-RR 2020, 64; BGH B. v. 14.05.2020 – 1 StR 555/19 – NStZ-RR 2020, 348 (Anm. Rolletschke wistra 2020, 465); BGH B. v. 28.07.2020 – 2 StR 594/19 – NStZ-RR 2021, 48; BGH B. v. 16.12.2020 – 4 StR 297/20 – NStZ-RR 2021, 78.

  86. 86.

    Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, vor § 52 Rn. 35; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 06.08.2019 – 3 StR 190/19 – NStZ-RR 2019, 375 = StV 2021, 104 (Anm. Schlösser StV 2021, 107); BGH B. v. 15.08.2019 – 5 StR 205/19 – NJW 2019, 3799 = NStZ-RR 2019, 381; BGH B. v. 05.09.2019 – 4 StR 611/18 – NStZ-RR 2019, 377; BGH B. v. 27.11.2019 – 2 StR 609/18 – NStZ-RR 2020, 204 = StV 2021, 91; BGH B. v. 10.12.2019 – 3 StR 529/19 – NStZ-RR 2020, 80 = StV 2020, 661; BGH B. v. 18.12.2019 – 4 StR 582/19 – NStZ-RR 2020, 103; BGH B. v. 19.05.2020 – 2 StR 398/19 – NStZ-RR 2020, 373; BGH U. v. 19.08.2020 – 5 StR 558/19 – NJW 2021, 90 (Anm. Gaede NJW 2021, 98; Leverenz HRRS 2021, 86; Hiéramente/Schwerdtfeger jurisPR-StrafR 1/2021 Anm. 2; Rettke wistra 2021, 113; Meyer NZWiSt 2021, 151).

  87. 87.

    Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, vor § 52 Rn. 35; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 27.06.2018 – 1 StR 282/17 – NStZ 2019, 158 = StV 2020, 737 (Anm. Weidemann wistra 2019, 285); BGH B. v. 05.03.2020 – 1 StR 530/19 – NStZ-RR 2020, 206 (Anm. Abersfelder NZWiSt 2020, 408); BGH B. v. 16.09.2020 – 1 StR 275/20 (Anm. Gehm NZWiSt 2021, 113).

  88. 88.

    Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, § 30 Rn. 16; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 17.02.2011 – 3 StR 419/10 – BGHSt 56, 170 = NJW 2011, 2375 = NStZ-RR 2011, 368 (Anm. Satzger JK 2012 StGB § 25 II/18; Duttge NStZ 2012, 438).

  89. 89.

    S. – aber mit abweichendem Inhalt – Krey/Esser, AT, 6. Aufl. 2016, Rn. 1384; Kindhäuser/Hilgendorf, LPK, 8. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 16.

  90. 90.

    Hierzu B. Heinrich, AT, 6. Aufl. 2019, Rn. 1417; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 06.08.2020 – 1 StR 198/20 – NStZ 2021, 295; BGH U. v. 26.08.2020 – 6 StR 115/20 – NStZ 2020, 691 (Anm. Stuckenberg JR 2021, 229); BGH B. v. 10.02.2021 – 6 StR 453/20 – NStZ-RR 2021, 110.

  91. 91.

    Lackner/Kühl, StGB, 29. Aufl. 2018, § 52 Rn. 3 f.; näher Bitzilekis ZStW 1987, 723.

  92. 92.

    Zur Tateinheit bei Dauerdelikten von Heintschel-Heinegg, in: BeckOK-StGB, Stand 01.02.2021, § 52 Rn. 42; näher Oske MDR 1965, 532; Zieschang FS Rissing-van Saan 2011, 787; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 31.10.2018 – 2 StR 281/18 – BGHSt 63, 228 = NJW 2019, 1311 = StV 2019, 678 (Anm. Bosch Jura 2019, 680; Eisele JuS 2019, 915; RÜ 2019, 308; Mitsch NJW 2019, 1258); BGH B. v. 08.07.2020 – 4 StR 72/20 – NStZ-RR 2020, 384.

  93. 93.

    Hierzu z. B. Wessels/Beulke/Satzger, AT, 50. Aufl. 2020, Rn. 1284 f.; näher Wahle GA 1968, 97; Geppert Jura 1997, 214.; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 01.08.2018 – 3 StR 651/17 – NStZ 2019, 511 (Anm. Jäger JA 2019, 467; Eisele JuS 2019, 495; Heuser ZJS 2019, 529; RÜ 2019, 170; Rückert HRRS 2019, 245); BGH U. v. 20.09.2018 – 3 StR 195/18 – NStZ-RR 2019, 190 = StV 2020, 149 (Anm. Eisele JuS 2019, 721; RÜ 2019, 369; RÜ2 2019, 138); KG U. v. 12.08.2019 – (3) 121 Ss 89/19 (53/19); BGH B. v. 15.10.2019 – 3 StR 379/19 – NStZ-RR 2020, 64; BGH B. v. 18.12.2019 – 3 StR 264/19 – NStZ-RR 2020, 172 = StV 2020, 475; BGH B. v. 20.05.2020 – 2 StR 611/19 – StV 2020, 745 (Anm. RÜ 2020, 578).

  94. 94.

    Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, vor § 52 Rn. 30; aus der Rspr. vgl.

    BGH B. v. 14.06.2018 – 3 StR 180/18 – NStZ-RR 2018, 313; BGH B. v. 15.10.2019 – 3 StR 379/19 – NStZ-RR 2020, 64; BGH B. v. 18.12.2019 – 3 StR 264/19 – NStZ-RR 2020, 172 = StV 2020, 475; BGH B. v. 20.05.2020 – 2 StR 611/19 – StV 2020, 745 (Anm. RÜ 2020, 578).

  95. 95.

    Von Heintschel-Heinegg, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2020, § 52 Rn. 90 ff.; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 14.03.2012 – 2 StR 561/11 – NStZ-RR 2013, 10.

  96. 96.

    Zsf. Lackner/Kühl, StGB, 29. Aufl. 2018, § 52 Rn. 6; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 13.12.2012 – 4 StR 99/12 – NStZ-RR 2013, 147.

  97. 97.

    Fischer, StGB, 68. Aufl. 2021, vor § 52 Rn. 30a; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 22.11.2012 – 4 StR 302/12 – NStZ-RR 2013, 82.

  98. 98.

    Hierzu Krey/Esser, AT, 6. Aufl. 2016, Rn. 1386; näher Hellmer GA 1956, 65; Blei JA 1972, 711, JA 1973, 95; Schroeder Jura 1980, 240; Warda FS Oehler 1985, 241; Sowada Jura 1995, 245; Wagemann Jura 2006, 580; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 24.01.2019 – 5 StR 480/18 – NStZ 2020, 345 = StV 2019, 448; BGH U. v. 13.02.2019 – 2 StR 301/18 – BGHSt 64, 55 = NJW 2019, 2040 = StV 2020, 474; BGH B. v. 16.04.2019 – 3 StR 48/19 – NStZ-RR 2019, 211; BGH U. v. 11.07.2019 – 1 StR 683/18 – NStZ-RR 2019, 310; BGH U. v. 19.09.2019 – 3 StR 180/19 – NJW 2020, 1751 = NStZ-RR 2020, 136; BGH B. v. 14.11.2019 – 5 StR 76/19 – NStZ-RR 2020, 45 = StV 2020, 738; BGH B. v. 08.07.2020 – 5 StR 144/20 – NStZ-RR 2020, 306; BGH U. v. 15.07.2020 – 6 StR 43/20 – NStZ 2020, 618; BGH U. v. 26.08.2020 – 6 StR 115/20 – NStZ 2020, 691 (Anm. Stuckenberg JR 2021, 229); BGH B. v. 01.09.2020 – 2 StR 264/20 – NStZ-RR 2021, 13; BGH U. v. 14.01.2021 – 4 StR 95/20 – NJW 2021, 795 (Anm. Bosch Jura 2021, 588; Kudlich JA 2021, 339; Eisele JuS 2021, 366; RÜ 2021, 165; RÜ2 2021, 63; Mitsch NJW 2021, 798; Schultheis jurisPR-StrafR 6/2021 Anm. 2).

  99. 99.

    Joecks/Jäger, StGB, 13. Aufl. 2021, vor § 52 Rn. 7.

  100. 100.

    Kritik bei von Heintschel-Heinegg, in: MK-StGB, 4. Aufl. 2020, § 52 Rn. 52, 59.

  101. 101.

    S. Kindhäuser/Hilgendorf, LPK, 8. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 18.

  102. 102.

    Sternberg-Lieben/Bosch, in: Schönke/Schröder, StGB, 30. Aufl. 2019, vor § 52 Rn. 85; näher Krüger NJW 1966, 489; Brückner NZV 1996, 266; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 17.10.2018 – 4 StR 149/18 – NStZ-RR 2019, 29 = StV 2019, 449 (Anm. Sandherr NZV 2019, 38); BGH B. v. 10.10.2019 – 4 StR 96/19 – NStZ-RR 2020, 183 = StV 2020, 582 und 2021, 81.

  103. 103.

    Hierzu Wessels/Beulke/Satzger, AT, 50. Aufl. 2020, Rn. 1288 ff.; näher Wilhelm NStZ 2008, 425; zu Reformüberlegungen Rebmann FS Bengl 1984, 99.

Author information

Authors and Affiliations

Authors

Rights and permissions

Reprints and permissions

Copyright information

© 2021 Springer-Verlag GmbH Deutschland, ein Teil von Springer Nature

About this chapter

Check for updates. Verify currency and authenticity via CrossMark

Cite this chapter

Bock, D. (2021). 14. Kapitel: „Mehrere Gesetzesverletzungen“ (sog. Konkurrenzen), §§ 52 ff. StGB. In: Strafrecht Allgemeiner Teil. Springer-Lehrbuch. Springer, Berlin, Heidelberg. https://doi.org/10.1007/978-3-662-63566-7_14

Download citation

  • DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-662-63566-7_14

  • Published:

  • Publisher Name: Springer, Berlin, Heidelberg

  • Print ISBN: 978-3-662-63565-0

  • Online ISBN: 978-3-662-63566-7

  • eBook Packages: Social Science and Law (German Language)

Publish with us

Policies and ethics