Skip to main content

16. Kapitel: Unechtes Unterlassungsdelikt (Begehen durch Unterlassen), § 13 StGB

  • Chapter
  • First Online:
  • 12k Accesses

Part of the book series: Springer-Lehrbuch ((SLB))

Zusammenfassung

Didaktische Aufsätze:

  • Kaufmann, Methodische Probleme der Gleichstellung des Unterlassens mit der Begehung, JuS 1961, 173

  • Böhm, Methodische Probleme der Gleichstellung des Unterlassens mit der Begehung, JuS 1961, 177

  • Maiwald, Grundlagenprobleme der Unterlassungsdelikte, JuS 1981, 473

  • Otto/Brammsen, Die Grundlagen der strafrechtlichen Haftung des Garanten wegen Unterlassens, Jura 1985, 530, 592 und 646, Jura 1986, 37

  • Fahl/Scheurmann-Kettner, Unterlassungsdelikte, JA 1998, 658

  • Ransiek, Das unechte Unterlassungsdelikt, JuS 2010, 490, 585 und 678

  • Kühl, Das Unterlassungsdelikt, JA 2014, 507

This is a preview of subscription content, log in via an institution.

Notes

  1. 1.

    Hierzu Vogt ZStW 1951, 381; Zimmermann NJW 1952, 1321; Grünwald ZStW 1958, 412; Schmitt JZ 1959, 432; Busch FS von Weber 1963, 192; Maiwald JuS 1981, 473; Schünemann ZStW 1984, 287; Gössel ZStW 1984, 321; Otto/Brammsen Jura 1985, 530, 592 und 646, Jura 1986, 37; Fahl/Scheurmann-Kettner JA 1998, 658; Gimbernat Ordeig ZStW 1999, 307; Schmidhäuser FS Müller-Dietz 2001, 761; Perdomo-Torres FS Jakobs 2007, 497; Ransiek JuS 2010, 490, 585 und 678; Kühl JA 2014, 507; Schünemann GA 2016, 301.

  2. 2.

    Näher Fischer, StGB, 64. Aufl. 2017, § 13 Rn. 99ff.; Bruns FS Tröndle 1989, 125; Lerman GA 2008, 78; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 04.08.2015 - 1 StR 624/14 - NJW 2015, 3047 = NStZ 2016, 95 = StV 2016, 435 (Anm. Engländer NJW 2015, 3049; Momsen-Pflanz StV 2016, 440).

  3. 3.

    S. Kaufmann JuS 1961, 173; Böhm JuS 1961, 177; Seebode FS Spendel 1992, 317; Kühl FS Herzberg 2008, 177

  4. 4.

    S. BVerfG B. v. 10.06.1997 - 2 BvR 1516/96 - BVerfGE 96, 68 = NJW 1998, 50 = NStZ 1998, 144 (Anm. Fassbender NStZ 1998, 144); BVerfG B. v. 21.11.2002 - 2 BvR 2202//01 - NJW 2003, 1030 (Anm. Seebode JZ 2004, 305).

  5. 5.

    Hierzu Spendel FS Schmidt 1961, 183; Ranft JuS 1963, 340; Lampe ZStW 1967, 476; Roxin FS Engisch 1969, 380; Engisch FS Gallas 1973, 163; Samson FS Welzel 1974, 579; Hruschka FS Bockelmann 1979, 421; Seelmann JuS 1987, L33; Volk FS Tröndle 1989, 219; Stoffers JuS 1993, 23; Stoffers GA 1993, 262; Struensee FS Stree/Wessels 1993, 133; Röhl JuS 1999, 895; Kargl GA 1999, 459; Brammsen GA 2002, 193; Walter ZStW 2004, 555; Führ Jura 2006, 265; Merkel FS Herzberg 2008, 193; Freund FS Herzberg 2008, 225; Streng ZStW 2010, 1; Loos FS Samson 2010, 81; Kuhlen FS Puppe 2011, 669; Ast ZStW 2012, 612; aus der umfangreichen Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 04.09.2014 - 4 StR 473/13 (Jalloh) - BGHSt 59, 292 = NJW 2015, 96 (Anm. Puppe, AT, 3. Aufl. 2016, § 11 Rn. 25ff. und § 29 Rn. 23ff.; RÜ 2014, 777; Satzger Jura 2015, 882; Jäger JA 2015, 72; Jahn JuS 2015, 180; LL 2015, 179; famos 1/2015; Schiemann NJW 2015, 20; Rostalski JR 2015, 306; Zimmermann/Linder ZStW 2016, 713; Dehne-Niemann HRRS 2017, 174); KG B. v. 12.12.2016 - 3 Ws 637/16, 3 Ws 637/16 - 161 AR 160/16 (Anm. Ambrosy, jurisPR-StrafR 5/2017 Anm. 3).

  6. 6.

    B. Heinrich, AT, 5. Aufl. 2016, Rn. 867.

  7. 7.

    B. Heinrich, AT, 5. Aufl. 2016, Rn. 868.

  8. 8.

    Hierzu B. Heinrich, AT, 5. Aufl. 2016, Rn. 873; aus der Rspr. vgl. KG B. v. 12.12.2016 - 3 Ws 637/16, 3 Ws 637/16 - 161 AR 160/16 (Anm. Ambrosy jurisPR-StrafR 5/2017 Anm. 3).

  9. 9.

    Vgl. nur Joecks, StGB, 11. Aufl. 2014, § 13 Rn. 17.

  10. 10.

    Hierzu Bertel JZ 1965, 53; Baier GA 1999, 272; Satzger Jura 2006, 513; Otto FS Frisch 2013, 589; aus der Rspr. vgl. zuletzt KG B. v. 09.02.2016 - (4) 121 Ss 231/15 (5/16) - NStZ-RR 2016, 208 = StV 2016, 478.

  11. 11.

    Vgl. etwa Kindhäuser, LPK, 6. Aufl. 2015, § 13 Rn. 84.

  12. 12.

    Hierzu Lackner/Kühl, StGB, 28. Aufl. 2014, § 13 Rn. 5; Schmidt-Salzer JA 1988, 465; Schmidt-Salzer NJW 1988, 1937; Vogel GA 1990, 241; Kuhlen JZ 1994, 1142; Schmidt-Salzer NJW 1996, 1; Hoyer GA 1996, 160; Deutscher/Körner wistra 1996, 292 und 327; Kühne NJW 1997, 1951; Hilgendorf FS Lenckner 1998, 699; Otto FS H. J. Hirsch 1999, 291; Tiedemann FS H. J. Hirsch 1999, 765; Bode FS 50 Jahre BGH 2000, 515; Kuhlen FG 50 Jahre BGH IV 2000, 647; Kellermann FS Kreuzer 2003, 265; Hilgendorf FS Weber 2004, 33; Kuhlen FS Eser 2005, 359; Bloy FS Maiwald 2010, 35.

  13. 13.

    Hierzu Tenckhoff FS Spendel 1992, 347; aus der Rspr. vgl. BayObLG U. v. 18.08.1978 - RReg. 1 St 147/77 (Anm. Horn JR 1979, 291).

  14. 14.

    Heine, in: Sch/Sch, 29. Aufl. 2014, vor § 25 Rn. 105; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 27.07.1962 - 4 StR 215/62 - BGHSt 18, 6 = NJW 1962, 2069.

  15. 15.

    Hierzu B. Heinrich, AT, 5. Aufl. 2016, Rn. 894ff.

  16. 16.

    Fischer, StGB, 64. Aufl. 2017, § 13 Rn. 77ff.; Joecks, StGB, 11. Aufl. 2014, § 13 Rn. 26; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 07.08.1984 - 1 StR 200/84 (Stechapfeltee) - NStZ 1985, 25 (Anm. Fahl JA 1998, 105).

  17. 17.

    B. Heinrich, AT, 5. Aufl. 2016, Rn. 900.

  18. 18.

    B. Heinrich, AT, 5. Aufl. 2016, Rn. 901f.; aus der Rspr. vgl. jüngst OLG Hamburg B. v. 08.06.2016 - 1 Ws 131/16 - NStZ 2016, 530 (Anm. RÜ 2016, 640; Miebach NStZ 2016, 536; Wilhelm HRRS 2017, 68).

  19. 19.

    Hierzu Hall GS Grünhut 1967, 213; Herzberg MDR 1971, 881; Wachsmuth/Schreiber NJW 1982, 2094; Ranft ZStW 1985, 268; Kaufmann FS Jescheck 1985, 273; Maiwald FS Küper 2007, 329; Spendel FS Herzberg 2008, 247; Marinucci FS Maiwald 2010, 485; Greco ZIS 2011, 674; Dehne-Niemann GA 2012, 89; aus der umfangreichen Rspr. vgl. BGH B. v. 08.07.1987 - 2 StR 269/87 - NJW 1987, 2940 = NStZ 1987, 505 (Anm. Puppe, AT, 3. Aufl. 2016, § 2 Rn. 18ff.; Otto JK 1988 StGB § 13/14; Brammsen MDR 1989, 123); zuletzt BGH U. v. 04.09.2014 - 4 StR 473/13 (Jalloh) - BGHSt 59, 292 = NJW 2015, 96 (Anm. Puppe, AT, 3. Aufl. 2016, § 11 Rn. 25ff. und § 29 Rn. 23ff.; RÜ 2014, 777; Satzger Jura 2015, 882; Jäger JA 2015, 72; Jahn JuS 2015, 180; LL 2015, 179; famos 1/2015; Schiemann NJW 2015, 20; Rostalski JR 2015, 306; Zimmermann/Linder ZStW 2016, 713; Dehne-Niemann HRRS 2017, 174); OLG Hamburg B. v. 08.06.2016 - 1 Ws 131/16 - NStZ 2016, 530 (Anm. RÜ 2016, 640; Miebach NStZ 2016, 536; Wilhelm HRRS 2017, 68).

  20. 20.

    S. obige Nachweise.

  21. 21.

    Z.B. BGH U. v. 06.07.1990 - 2 StR 549/89 (Lederspray) - BGHSt 37, 106.

  22. 22.

    Vgl. nur B. Heinrich, AT, 5. Aufl. 2016, Rn. 888f.

  23. 23.

    Z.B. Otto, AT, 7. Aufl. 2004, § 9 Rn. 99ff.; Puppe ZJS 2008, 600 (601).

  24. 24.

    Hierzu Stree/Bosch, in: Sch/Sch, 29. Aufl. 2014, § 13 Rn. 62; Greco ZIS 2011, 674; Bosch FS Puppe 2011, 373.

  25. 25.

    S. nur Lindemann ZJS 2008, 404 (407f.) m.w.N.; ausf. Puppe, AT, 3. Aufl. 2016, § 30 Rn. 1ff.

  26. 26.

    S. Stree/Bosch, in: Sch/Sch, 29. Aufl. 2014, § 13 Rn. 61ff.; Greco ZIS 2011, 674; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 06.11.2002 - 5 StR 281/01 (Politbüro des ZK der SED) - BGHSt 48, 77 = NJW 2003, 522 = NStZ 2003, 141 (Anm. Puppe, AT, 3. Aufl. 2016, § 30 Rn.1ff.; Otto JK 2003 StGB vor § 13/15 und § 13/34; RÜ 2003, 71; RA 2003, 102; Ranft JZ 2003, 582; Dreher JuS 2004, 17).

  27. 27.

    Speziell zur objektiven Zurechnung beim Unterlassungsdelikt Kölbel JuS 2006, 309.

  28. 28.

    Zu den Garantenstellungen und -pflichten Blei FS Mayer 1966, 119; Arzt JA 1980, 553, 647 und 712; Seelmann GA 1989, 241; Kühl JuS 2007, 497; Schünemann FS Amelung 2009, 303; Pawlik FS Roxin 2011, 931.

  29. 29.

    Fischer, StGB, 64. Aufl. 2017, § 13 Rn. 8; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 25.09.2014 - 4 StR 586/13 - BGHSt 59, 318 = NJW 2014, 3669 = NStZ 2015, 150 = StV 2015, 420 (Anm. Hecker JuS 2014, 1133; Johnigk NJW 2014, 3671; Bosch Jura 2015, 221; Kudlich JA 2015, 74; Wohlers JR 2015, 397; Bringewat StV 2016, 462).

  30. 30.

    Dazu, dass auch aus § 138 StGB keine Garantenstellung folgt, Kindhäuser, LPK, 6. Aufl. 2015, § 13 Rn. 32; aus der Rspr. vgl. LG Itzehoe B. v. 20.07.2009 - 1 Qs 63/09 - NStZ-RR 2010, 10 (Anm. Hecker JuS 2010, 549).

  31. 31.

    Kindhäuser, LPK, 6. Aufl. 2015, § 13 Rn. 32; näher Meister MDR 1953, 649.

  32. 32.

    Kindhäuser, LPK, 6. Aufl. 2015, § 13 Rn. 32; aus der Rspr. vgl. BayObLG U. v. 05.02.1987 - RReg. 3 St 174/86 - NJW 1987, 1654 = StV 1987, 397 (Anm. Hassemer JuS 1987, 830; Otto JZ 1987, 628; Hillenkamp JR 1988, 301; Rengier JuS 1989, 802).

  33. 33.

    Stree/Bosch, in: Sch/Sch, 29. Aaufl. 2014, § 13 Rn. 8f.; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 06.07.1990 - 2 StR 549/89 (Lederspray) - BGHSt 37, 106 = NJW 1990, 2560 = NStZ 1990, 587 = StV 1990, 446 (Anm. Roxin, Höchstrichterliche Rspr. AT, 1998, Nr. 92; Puppe, AT, 3. Aufl. 2016, § 2 Rn. 9ff. und 27ff.; Hemmer-BGH-Classics Strafrecht, 2003, Nr. 1; Schmidt-Salzer NJW 1990, 2966; Kuhlen NStZ 1990, 566; Brammsen Jura 1991, 533; Hassemer JuS 1991, 253; Samson StV 1991, 182; Beulke/Bachmann JuS 1992, 737; Meier NJW 1992, 3193; Puppe JR 1992, 30; Hirte JZ 1992, 257; Brammsen GA 1993, 97; Hilgendorf NStZ 1994, 561; Jähnke Jura 2010, 582).

  34. 34.

    Wohlers/Gaede, in: NK, 4. Aufl. 2013, § 13 Rn. 34; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 25.09.2014 - 4 StR 586/13 - BGHSt 59, 318 = NJW 2014, 3669 = NStZ 2015, 150 = StV 2015, 420 (Anm. Hecker JuS 2014, 1133; Johnigk NJW 2014, 3671; Bosch Jura 2015, 221; Kudlich JA 2015, 74; Wohlers JR 2015, 397; Bringewat StV 2016, 462).

  35. 35.

    S. nur Kindhäuser, LPK, 6. Aufl. 2015, § 13 Rn. 18ff.

  36. 36.

    Fischer, StGB, 64. Aufl. 2017, § 13 Rn. 14.

  37. 37.

    B. Heinrich, AT, 5. Aufl. 2016, Rn. 931; Kretschmer Jura 2006, 898; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 28.07.1970 - 1 StR 175/70 (Anm. Ulsenheimer JuS 1972, 252; Spendel JZ 1973, 137).

  38. 38.

    B. Heinrich, AT, 5. Aufl. 2016, Rn. 931; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 29.11.1963 - 4 StR 390/63 - BGHSt 19, 167 = NJW 1964, 731 (Anm. Willms JuS 1964, 330; Schröder JR 1964, 227).

  39. 39.

    Stree/Bosch, in: Sch/Sch, 29. Aufl. 2014, § 13 Rn. 18ff.

  40. 40.

    Lackner/Kühl, StGB, 28. Aufl. 2014, § 13 Rn. 8; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 12.11.2009 - 4 StR 227/09 - NStZ 2010, 214 (Anm. Satzger JK 2010 StGB § 13/43; Hecker JuS 2010, 453; LL 2010, 315; RA 2010, 115; Stam HRRS 2011, 79).

  41. 41.

    Kindhäuser, LPK, 6. Aufl. 2015, § 13 Rn. 58.

  42. 42.

    Hierzu Joecks, StGB, 11. Aufl. 2014, § 13 Rn. 33f.; Bülte GA 2013, 389.

  43. 43.

    Hierzu B. Heinrich, AT, 5. Aufl. 2016, Rn. 931; Kretschmer Jura 2006, 898; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 12.02.1952 - 1 StR 59/50 - BGHSt 2, 150 = NJW 1952, 552 (Anm. Roxin, Höchstrichterliche Rspr. AT, 1998, Nr. 86; Gallas JZ 1952, 371; Dreher MDR 1952, 711; Meister GA 1953, 166); zuletzt BGH U. v. 24.11.2016 - 4 StR 289/16 - NStZ 2017, 219 (Anm. Jäger NStZ 2017, 222).

  44. 44.

    Hierzu Krey/Esser, AT, 6. Aufl. 2016, Rn. 1131; Nikolaus JA 2005, 605.

  45. 45.

    Jakobs, AT, 2. Aufl. 1993, 29/64.

  46. 46.

    Rudolphi/Stein, in: SK-StGB, 119. Lfg. 2009, § 13 Rn. 50f.

  47. 47.

    BGH U. v. 24.07.2003 - 3 StR 153/03 - BGHSt 48, 301.

  48. 48.

    Vgl. Joecks, StGB, 11. Aufl. 2014, 3 13 Rn. 35f.

  49. 49.

    S. Rudolphi/Stein, in: SK-StGB, 119. Lfg. 2009, § 13 Rn. 50.

  50. 50.

    Heuchemer, in: BeckOK-StGB, Stand 01.12.2016, § 13 Rn. 38.

  51. 51.

    B. Heinrich, AT, 5. Aufl. 2016, Rn. 931.

  52. 52.

    Hierzu Nikolaus JA 2005, 605.

  53. 53.

    S. Kindhäuser, LPK, 6. Aufl. 2015, § 13 Rn. 58; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 05.07.1960 - 5 StR 131/60 - NJW 1960, 1821 (Anm. Heinitz JR 1961, 29).

  54. 54.

    Näher Lilie JZ 1991, 541; Otto FS Herzberg 2008, 255.

  55. 55.

    Hierzu Wohlers/Gaede, in: NK, 4. Aufl. 2013, § 13 Rn. 57; Kretschmer JR 2008, 51.

  56. 56.

    Vgl. B. Heinrich, AT, 5. Aufl. 2016, Rn. 936; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 25.05.2011 - 5 StR 565/10 - NStZ 2012, 29 (Anm. Mandla NStZ 2012, 30).

  57. 57.

    Näher Honig FS Schaffstein 1975, 89; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 07.11.1986 - 2 StR 494/86 - NJW 1987, 850 = NStZ 1987, 171 (Anm. Otto JK 1987 StGB § 13/13; Sonnen JA 1987, 334; Ranft JZ 1987, 859); LG Kiel B. v. 02.06.2003 - VIII Ks 2/03 - NStZ 2004, 157 (Anm. Otto JK 2004 StGB § 13/39; RÜ 2004, 194; RA 2004, 272).

  58. 58.

    B. Heinrich, AT, 5. Aufl. 2016, Rn. 937f.

  59. 59.

    B. Heinrich, AT, 5. Aufl. 2016, Rn. 938; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 13.11.1962 - 4 StR 267/63 - BGHSt 19, 152 = NJW 1964, 412 (Anm. Roxin, Höchstrichterliche Rspr. AT, 1998, Nr. 90; Willms JuS 1964, 208; Geilen JZ 1965, 469); OLG Stuttgart B. v. 17.09.1980 - 3 Ss (23) 697/80 - NJW 1981, 182 (Anm. Geilen JK 1981 StGB § 13/1; Hassemer JuS 1981, 381).

  60. 60.

    Hierzu Stree/Bosch, in: Sch/Sch, 29. Aufl. 2014, § 13 Rn. 24; Kretschmer StraFo 2009, 189; BGH B. v. 14.11.2007 - 2 StR 458/07 - NStZ 2008, 276 = StV 2008, 182 (Anm. Satzger JK 2008 StGB § 13/40; RA 2008, 159; Kühl HRRS 2008, 359; Wilhelm NStZ 2009, 15).

  61. 61.

    Hierzu B. Heinrich, AT, 5. Aufl. 2016, Rn. 940ff.; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 01.03.1955 - 5 StR 583/54 - BGHSt 7, 211 (Bereitschaftsarzt) = NJW 1955, 718 (Anm. Roxin, Höchstrichterliche Rspr. AT, 1998, Nr. 88; Schmidt JR 1955, 270); zuletzt OLG Hamburg B. v. 08.06.2016 - 1 Ws 131/16 - NStZ 2016, 530 (Anm. RÜ 2016, 640; Miebach NStZ 2016, 536; Wilhelm HRRS 2017, 68).

  62. 62.

    B. Heinrich, AT, 5. Aufl. 2016, Rn. 945; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 05.12.1974 - 4 StR 529/74 - BGHSt 26, 35 = NJW 1975, 1175 (Anm. Roxin, Höchstrichterliche Rspr. AT, 1998, Nr. 91; Hassemer JuS 1975, 466); BGH U. v. 22.06.1993 - 1 StR 264/93 - NJW 1993, 2628 = NStZ 1994, 84 (Anm. Hemmer-BGH-Classics Strafrecht, 2003, Nr. 57; Otto JK 1994 StGB § 13/24; Jung JuS 1994, 262; Mitsch JuS 1994, 555; Hoyer NStZ 1994, 85).

  63. 63.

    Zur Täuschung durch Unterlassen z.B. Fischer, StGB, 64. Aufl. 2017, § 263 Rn. 38ff.

  64. 64.

    Hierzu Fischer, StGB, 64. Aufl. 2017, § 13 Rn. 28; Bringewat NStZ 2011, 131; Klose StraFo 2013, 192; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 22.03. 2016 - 3 StR 517/15 - NJW 2016, 2968 = NStZ 2016, 412 = StV 2017, 97 (Anm. Hoven NStZ 2016, 413); OLG Naumburg B. v. 13.05.2016 - 2 Rv 31/16 - StV 2017, 117.

  65. 65.

    Kindhäuser, in: NK, 4. Aufl. 2013, § 263 Rn. 158; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 23.01.1985 - 1 StR 691/84 - NJW 1985, 1563 = StV 1985, 368 (Anm. Sonnen JA 1985, 663; Seelmann JR 1986, 346).

  66. 66.

    Hierzu B. Heinrich, AT, 5. Aufl. 2016, Rn. 947ff.

  67. 67.

    S. Fischer, StGB, 64. Aufl. 2017, § 13 Rn. 30ff.; Geerds GS Schröder 1978, 389; Pawlik ZStW 1999, 335; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 04.09.2014 - 4 StR 473/13 (Jalloh) - BGHSt 59, 292 = NJW 2015, 96 (Anm. Puppe, AT, 3. Aufl. 2016, § 11 Rn. 25ff. und § 29 Rn. 23ff.; RÜ 2014, 777; Satzger Jura 2015, 882; Jäger JA 2015, 72; Jahn JuS 2015, 180; LL 2015, 179; famos 1/2015; Schiemann NJW 2015, 20; Rostalski JR 2015, 306; Zimmermann/Linder ZStW 2016, 713; Dehne-Niemann HRRS 2017, 174).

  68. 68.

    Hierzu Rössner/Safferling, 30 Probleme aus dem Strafprozessrecht, 3. Aufl. 2017, 2. P.; Krause GA 1964, 110; Geerds GS Schröder 1978, 389; Krause JZ 1984, 548; Laubenthal JuS 1993, 907; Laubenthal FS Weber 2004, 109; aus der Rspr. vgl. OLG Köln U. v. 18.03.1981 - 3 Ss 1111/80 - NJW 1981, 1794 (Anm. Geppert JK 1982 StGB § 258a/1); BGH U. v. 29.10.1992 - 4 StR 358/92 - BGHSt 38, 388 = NJW 1993, 544 = NStZ 1993, 383 = StV 1993, 126 (Anm. Hemmer-BGH-Classics Strafrecht, 2003, Nr. 92; Otto JK 1993 StGB § 13/22; Laubenthal JuS 1993, 907; Mitsch NStZ 1993, 384; Bergmann StV 1993, 518; Rudolphi JR 1995, 167); BVerfG B. v. 21.11.2002 - 2 BvR 2202//01 - NJW 2003, 1030 (Anm. Seebode JZ 2004, 305).

  69. 69.

    OLG Stuttgart U. v. 18.11.1949 - Ss 133/49 - NJW 1950, 198.

  70. 70.

    Etwa Hoyer, in: SK-StGB, 140. Lfg. 2013, § 258a Rn. 6.

  71. 71.

    Vgl. schon BGH U. v. 16.12.1958 - 1 StR 456/58 - BGHSt 12, 277 = NJW 1959, 494.

  72. 72.

    Beulke, Strafprozessrecht, 13. Aufl. 2016, Rn. 91; Stree/Hecker, in: Sch/Sch, 29. Aufl. 2014, § 258a Rn. 11.

  73. 73.

    Hierzu Beulke, Strafprozessrecht, 13. Aufl. 2016, Rn. 91.

  74. 74.

    Joecks, StGB, 11. Aufl. 2014, § 13 Rn. 42; Pfohl NJW 1994, 418; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 19.08.1992 - 2 StR 86/92 - BGHSt 38, 325 = NJW 1992, 3247 = NStZ 1993, 285 (Anm. Puppe, AT, 3. Aufl. 2016, § 29 Rn. 19ff.; Otto JK 1993 StGB § 13/21; Jung JuS 1993, 346; Schall JuS 1993, 719; Schwarz NStZ 1993, 285; Michalke NJW 1994, 1693; Nestler GA 1994, 514).

  75. 75.

    Fischer, StGB, 64. Aufl. 2017, § 13 Rn. 33; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 15.07.1986 - 4 StR 301/86 - NJW 1987, 199 = NStZ 1986, 503 (Anm. Winkelbauer JZ 1986, 1119; Otto JK 1987 StGB § 13/12; Rudolphi JR 1987, 336).

  76. 76.

    Hierzu Horn NJW 1981, 1; Geisler NJW 1982, 11; Rudolphi FS Dünnebier 1982, 561; Scheu NJW 1983, 1707; Meinberg NJW 1986, 2220; Winkelbauer NStZ 1986, 149; Schünemann wistra 1986, 235; Papier NJW 1988, 1113; Keller FS Rebmann 1989, 241; Pfohl NJW 1994, 418.

  77. 77.

    Hierzu Fischer, StGB, 64. Aufl. 2017, § 13 Rn. 34f.; Grunst StV 2005, 453; aus der Rspr. vgl. OLG Hamburg U. v. 04.08.1995 - 2 Ss 113/94 - NStZ 1996, 102 = StV 1996, 606 (Anm. Geppert JK 1996 StGB § 258/9; Klesczewski NStZ 1996, 103; Volckart StV 1996, 608; Küpper JR 1996, 524); BGH U. v. 30.04.1997 - 2 StR 670/96 - BGHSt 43, 82 = NJW 1997, 2059 = NStZ 1997, 597 = StV 1997, 526 (Anm. Sonnen JA 1997, 837; Martin JuS 1997, 1047; Rudolphi NStZ 1997, 599; Geppert JK 1998 StGB § 258/110; Seebode JR 1998, 338; Klesczewski JZ 1998, 313).

  78. 78.

    Fischer, StGB, 64. Aufl. 2017, § 13 Rn. 33; Bringewat NJW 1998, 944; Kunkel StV 2002, 333; Beulke/Swoboda FS Gössel 2002, 73; Hassemer FS Hassemer 2010, 729; aus der Rspr. vgl. OLG Oldenburg U. v. 02.09.1996 - Ss 249/96 - NStZ 1997, 238 = StV 1997, 133 (Anm. Otto JK 1997 StGB § 13/26; Bringewat StV 1997, 135).

  79. 79.

    Heuchemer, in: BeckOK-StGB, Stand 01.12.2016, § 13 Rn. 52; Schneider wistra 2004, 1; Dusch/Rommel NStZ 2014, 188.

  80. 80.

    Fischer, StGB, 64. Aufl. 2017, § 13 Rn. 28a; Esser/Bettendorf NStZ 2012, 233; Fahl JA 2012, 161.

  81. 81.

    Heuchemer, in: BeckOK-StGB, Stand 01.12.2016, § 13 Rn. 36; aus der Rspr. vgl. OLG Köln U. v. 29.10.1985 - Ss 301/85 - NJW 1986, 1947.

  82. 82.

    Fischer, StGB, 64. Aufl. 2017, § 13 Rn. 33; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 26.07.2007 - 4 StR 240/07 - NStZ-RR 2008, 9 (Anm. Geppert JK 2008 StGB § 157/5; Kudlich JA 2008, 233).

  83. 83.

    Fischer, StGB, 64. Aufl. 2017, § 13 Rn. 15.

  84. 84.

    Hierzu B. Heinrich, AT, 5. Aufl. 2016, Rn. 969ff.

  85. 85.

    Wohlers/Gaede, in: NK, 4. Aufl. 2013, § 13 Rn. 52; Wagner FS StA SH 1992, 511; zum Anstaltsleiter Verrel GA 2003, 595; zu Mitarbeitern im Jugendstrafvollzug Walter NStZ 2010, 57; zum Personal im Maßregelvollzug StA Paderborn NStZ 1999, 51 (Vollzugslockerung) (Anm. Pollähne NStZ 1999, 53).

  86. 86.

    Hierzu Wohlers/Gaede, in: NK, 4. Aufl. 2013, § 13 Rn. 52; Rudolphi NStZ 1991, 361.

  87. 87.

    Joecks, StGB, 11. Aufl. 2014, § 13 Rn. 50; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 17.02.1954 - GSSt 3/53 - BGHSt 6, 46 = NJW 1954, 766 (Anm. Bockelmann JR 1954, 361; Sax JZ 1954, 474).

  88. 88.

    Stree/Bosch, in: Sch/Sch, 29. Aufl. 2014, § 13 Rn. 52; aus der Rspr. vgl. OLG Celle U. v. 21.11.2007 - 32 Ss 99/07 - NJW 2008, 1012 (Anm. Bosch JA 2008, 471).

  89. 89.

    Hierzu Joecks, StGB, 11. Aufl. 2014, § 13 Rn. 51; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 05.05.1964 - 1 StR 26/64 - BGHSt 19, 295 = NJW 1964, 1330 (Anm. Willms JuS 1964, 370; Geilen JuS 1965, 426); OLG Stuttgart U. v. 25.07.1985 - 1 Ss 394/85 - NJW 1986, 1767 (Anm. Otto JK 1986 StGB § 13/9; Ranft JZ 1987, 909).

  90. 90.

    RG U. v. 16.09.1940 - 3 D 510/40 - RGSt 74, 283.

  91. 91.

    Z.B. B. Heinrich, AT, 5. Aufl. 2016, Rn. 970.

  92. 92.

    S. OLG Stuttgart NJW 1986, 1767.

  93. 93.

    Hierzu vgl. aus der Rspr. OLG Düsseldorf B. v. 11.08.1993 - 2 Ss 241/93 - 87/93 II - NJW 1994, 272 = StV 1995, 256 (Anm. Otto JK 1994 StGB § 154/3).

  94. 94.

    Wohlers/Gaede, in: NK, 4. Aufl. 2013, § 13 Rn. 40; aus der Rspr. vgl. zu Trinkgenossen BGH U. v. 23.05.2007 - 5 StR 97/07; zum Fahrgast bzgl. Fahrzeugführer OLG Oldenburg U. v. 22.08.1961 - 1 Ss 179/61 - NJW 1961, 1938.

  95. 95.

    Hierzu Fischer, StGB, 64. Aufl. 2017, § 13 Rn. 67ff.; Bock, Criminal Compliance, 2. Aufl. 2013, S. 317ff.; Göhler FS Dreher 1977, 611; Schünemann wistra 1982, 41; Otto Jura 1998, 409; Schünemann FG 50 Jahre BGH IV 2000, 621; Gimbernat Ordeig FS Roxin 2001, 651; Schall FS Rudolphi 2004, 267; Otto FS Schroeder 2006, 339; Nietsch CCZ 2013, 192; Hernández Baualto FS Frisch 2013, 333; Lindemann/Sommer JuS 2015, 1057; Roxin FS Beulke 2015, 239; Timpe StraFo 2016, 237; Geneuss ZIS 2016, 259.

  96. 96.

    Vgl. B. Heinrich, AT, 5. Aufl. 2016, Rn. 970.

  97. 97.

    Bock, Criminal Compliance, 2. Aufl. 2013, S. 325ff.; Rudolphi/Stein, in: SK-StGB, 119. Lfg. 2009, § 13 Rn. 35a.

  98. 98.

    Hierzu Fischer, StGB, 64. Aufl. 2017, § 13 Rn. 39; aus der Rspr. vgl. (obiter dictum) BGH U. v. 17.07.2009 - 5 StR 394/08 (BSR) - BGHSt 54, 44 = NJW 2009, 3173 = NStZ 2009, 686 = StV 2009, 687 (Anm. Jahn JuS 2009, 1142; Rotsch ZJS 2009, 712; RÜ 2009, 636; RA 2009, 589; Stoffers NJW 2009, 3176; Berndt StV 2009, 689; Kretschmer JR 2009, 474; Mosiek HRRS 2009, 565; Barton jurisPR-StrafR 22/2009 Anm. 1 und jurisPR-StrafR 23/2009 Anm. 1; Thomas CCZ 2009, 239; Satzger JK 2010 StGB § 13/42; Mosbacher/Dierlamm NStZ 2010, 268; Warneke NStZ 2010, 312; Dannecker/Dannecker JZ 2010, 981; Spring GA 2010, 222; Kraft wistra 2010, 81; Fecker/Kinzl CCZ 2010, 13; Krüger ZIS 2011, 1; Schneider/Gottschaldt ZIS 2011, 573; Geiger CCZ 2011, 170; Brozat CCZ 2011, 227; Schwarz wistra 2012, 13; Raum CCZ 2012, 197; Schmid JA 2013, 835).

  99. 99.

    B. Heinrich, AT, 5. Aufl. 2016, Rn. 964.

  100. 100.

    Fischer, StGB, 64. Aufl. 2017, § 13 Rn. 64.

  101. 101.

    B. Heinrich, AT, 5. Aufl. 2016, Rn. 964.

  102. 102.

    B. Heinrich, AT, 5. Aufl. 2016, Rn. 964; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 13.11.2008 - 4 StR 252/08 (Abbrucharbeiten) - BGHSt 53, 38 = NJW 2009, 240 = NStZ 2009, 146 = StV 2009, 406 (Anm. Satzger JK 2009 StGB § 222/8; RÜ 2009, 96; RA 2009, 113; Bußmann NStZ 2009, 386; Renzikowski StV 2009, 443; Kraatz JR 2009, 182; Duttge HRRS 2009, 145; Wegner HRRS 2009, 381).

  103. 103.

    Fischer, StGB, 64. Aufl. 2017, § 13 Rn. 65.

  104. 104.

    B. Heinrich, AT, 5. Aufl. 2016, Rn. 964.

  105. 105.

    VglB. Heinrich, AT, 5. Aufl. 2016, Rn. 968; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 19.07.1995 - 2 StR 758/94 (Glykol) - NJW 1995, 2933 = NStZ 1995, 605 = StV 1996, 73 (Anm. Geppert JK 1996 StPO § 136a/8; Fezer StV 1996, 77; Samson StV 1996, 93).

  106. 106.

    Hierzu Tenckhoff JuS 1978, 308; Reus/Vogel MDR 1990, 869; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 17.11.2011 - 2 StR 348/11 - NStZ-RR 2012, 58 (Anm. Bosch JK 2012 StGB § 13 I/45; RA 2012, 169).

  107. 107.

    B. Heinrich, AT, 5. Aufl. 2016, Rn. 966.

  108. 108.

    Zur Ingerenz Lampe ZStW 1960, 93; Herzberg JuS 1971, 74; Bringewat MDR 1971, 716; Schünemann GA 1974, 231; Herzberg JZ 1986, 986; Dencker FS Stree/Wessels 1993, 159; Jakobs FG 50 Jahre BGH IV 2000, 29; Otto FS Gössel 2002, 99; Roxin FS Trechsel 2002, 551; Sowada Jura 2003, 236; Jasch NStZ 2005, 8; Walther FS Herzberg 2008, 503; Kretschmer JA 2015, 589; aus der Rspr. vgl. zuletzt OLG Hamburg B. v. 08.06.2016 - 1 Ws 131/16 - NStZ 2016, 530 (Anm. RÜ 2016, 640; Miebach NStZ 2016, 536; Wilhelm HRRS 2017, 68); BGH B. v. 20.09.2016 - 3 StR 174/16 - NStZ 2017, 92 (Anm. RÜ 2017, 103); BGH U. v. 24.11.2016 - 4 StR 289/16 - NStZ 2017, 219 (Anm. Jäger NStZ 2017, 222).

  109. 109.

    S. nur Fischer, StGB, 64. Aufl. 2017, § 13 Rn. 47ff.; krit. aber z.B. Seebode NStZ 1993, 83 (84).

  110. 110.

    Hierzu Hillenkamp/Cornelius, 32 Probleme aus dem Strafrecht AT, 15. Aufl. 2017, 29. P.; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 25.09.1952 - 4 StR 41/52 - BGHSt 3, 203; BGH U. v. 29.07.1970 - 2 StR 221/70 (Notwehr) - BGHSt 23, 327 = NJW 1970, 2252 (Anm. Roxin, Höchstrichterliche Rspr. AT, 1998, Nr. 93; Herzberg JuS 1971, 74; Hassemer JuS 1971, 105; Welp JZ 1971, 433).

  111. 111.

    Vgl. BGH U. v. 25.09.1952 - 4 StR 41/52 - BGHSt 3, 203 (204).

  112. 112.

    Z.B. Lackner/Kühl, StGB, 28. Aufl. 2014, § 13 Rn. 13.

  113. 113.

    Vgl. BGH U. v. 29.07.1970 - 2 StR 221/70 - BGHSt 23, 327.

  114. 114.

    Vgl. nur Fischer, StGB, 64. Aufl. 2017, § 13 Rn. 52.

  115. 115.

    Hierzu Joecks, StGB, 11. Aufl. 2014, § 13 Rn. 55; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 20.09.2016 - 3 StR 174/16 - NStZ 2017, 92 (Anm. RÜ 2017, 103).

  116. 116.

    S. Fischer, StGB, 64. Aufl. 2017, § 13 Rn. 49; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 05.09.2012 - 2 StR 242/12 - NStZ 2013, 280 (Anm. Bosch JK 2013 StGB § 227/9; Jäger JA 2013, 312; LL 2013, 164; LL 2013, 423; famos 6/2013; Murmann HRRS 2014, 442).

  117. 117.

    Hierzu Grünewald GA 2005, 502; Theile JuS 2006, 110; Hillenkamp FS Otto 2007, 287; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 11.10.2005 - 1 StR 250/05 - NStZ-RR 2006, 10 (Anm. Satzger JK 2006 StGB § 227/2).

  118. 118.

    BGH U. v. 24.10.1995 - 1 StR 465/95 - NStZ-RR 1996, 131 = StV 1996, 131 (Anm. Otto JK 1996 StGB § 221/4; Stein JR 1999, 265).

  119. 119.

    Tag JR 1995, 133 (136).

  120. 120.

    Etwa BGH U. v. 11.07.2003 - 2 StR 531/02 - NStZ 2004, 89 (Anm. RA 2003, 639; Schneider NStZ 2004, 91).

  121. 121.

    Wohlers, in: NK, 4. Aufl. 2013, § 13 Rn. 44 m.w.N.

  122. 122.

    Fischer, StGB, 64. Aufl. 2017, § 323c Rn. 15.

  123. 123.

    Näher Henkel FS Mezger 1954, 249; Dallinger JR 1968, 6; Stree FS Lenckner 1998, 393.

  124. 124.

    Vgl. B. Heinrich, AT, 5. Aufl. 2016, Rn. 903ff.; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH B. v. 05.08.2015 - 1 StR 328/15 - BGHSt 61, 21 = NJW 2016, 176 = NStZ 2016, 406 = StV 2016, 426 (Anm. Bosch Jura 2016, 450; Jäger JA 2016, 392; Eisele JuS 2016, 276; RÜ 2016, 167; famos 3/2016; Schiemann NJW 2016, 178; Roxin StV 2016, 428; Herbertz JR 2016, 548).

  125. 125.

    Fischer, StGB, 64. Aufl. 2017, § 13 Rn. 80ff.

  126. 126.

    Näher Ulsenheimer GA 1972, 1; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 12.09.1984 - 3 StR 245/84 - NStZ 1985, 24 = StV 1985, 100 (Anm. Otto JK 1985 StGB § 13/7; Sonnen JA 1985, 365).

  127. 127.

    Hierzu Eser/Sternerg-Lieben, in: Sch/Sch, 29. Aufl. 2014, vor § 211 Rn. 39ff.; Kohlhaas NJW 1973, 548; Schmidhäuser FS Welzel 1974, 801; Geilen JZ 1975, 145; Bringewat ZStW 1975, 623; Roxin FS Dreher 1977, 331; Klinkenberg JR 1978, 441; Wellmann JR 1979, 182; Klinkenberg JR 1979, 183; Spann/Liebhardt/Braun FS Bockelmann 1979, 487; Bottke GA 1982, 346; Herzberg JA 1985, 131, 177, 265 und 336; Herzberg NJW 1986, 1635; Herzberg JZ 1986, 1021; Neumann JA 1987, 244; Baumann JZ 1987, 131; Herzberg JZ 1987, 132; Schreiber FS Jakobs 2007, 615; Kutzer FS Schöch 2010, 481; Kutzer ZRP 2012, 135; Henking JZ 2015, 174; Herzberg ZIS 2016, 440.

  128. 128.

    S. nur BGH U. v. 12.02.1952 - 1 StR 59/50 - BGHSt 2, 150.

  129. 129.

    So B. Heinrich, AT, 5. Aufl. 2016, Rn. 891.

  130. 130.

    Zur Unterlassensstrafbarkeit aufgrund nicht verhinderten Suizids Eisele, BT I, 4. Aufl. 2017, Rn. 186ff.; Kindhäuser, LPK, 6. Aufl. 2015, vor §§ 211ff. Rn. 31.

  131. 131.

    Hierzu Roxin FS Lüderssen 2002, 577; Satzger Jura 2011, 749; Fahl JA 2013, 674; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 04.08.2015 - 1 StR 624/14 - NJW 2015, 3047 = NStZ 2016, 95 = StV 2016, 435 (Anm. Engländer NJW 2015, 3049; Momsen-Pflanz StV 2016, 440).

  132. 132.

    Fischer, StGB, 64. Aufl. 2017, § 13 Rn. 83, 84.

  133. 133.

    Hierzu Fischer, StGB, 64. Aufl. 2017, § 13 Rn. 85; Kargl ZStW 2007, 250.

  134. 134.

    Hierzu Hardwig ZStW 1962, 27; Kaufmann FS von Weber 1963, 207; Grünwald FS Mayer 1966, 281.

  135. 135.

    Fischer, StGB, 64. Aufl. 2017, § 13 Rn. 87; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 11.04.2001 - 3 StR 456/00 - BGHSt 46, 373 = NJW 2001, 2484 = NStZ 2001, 600 (Anm. Lemme NStZ 2001, 602).

  136. 136.

    B. Heinrich, AT, 5. Aufl. 2016, Rn. 911; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 28.07.1970 - 1 StR 175/70 (Anm. Ulsenheimer JuS 1972, 252; Spendel JZ 1973, 137).

  137. 137.

    Hierzu Fischer, StGB, 64. Aufl. 2017, § 13 Rn. 87f.; Busch FS Mezger 1954, 165; Börker JR 1956, 87; Satzger Jura 2011, 432.; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 12.02.1952 - 1 StR 59/50 - BGHSt 2, 150 = NJW 1952, 552 (Anm. Roxin, Höchstrichterliche Rspr. AT, 1998, Nr. 86; Gallas JZ 1952, 371; Dreher MDR 1952, 711; Meister GA 1953, 166).

  138. 138.

    S. nur Joecks, StGB, 11. Aufl. 2014, § 13 Rn. 74ff.

  139. 139.

    Hierzu Gallas FS Mezger 1954, 311; Mangakis ZStW 1972, 447; Dingeldey Jura 1979, 478; Hruschka JuS 1979, 385; Hruschka FS Larenz 1983, 257; Lampe FS Lenckner 1998, 159; Gropp FS H. J. Hirsch 1999, 207; Neumann FS Roxin 2001, 421; Otto Jura 2005, 470; Rönnau JuS 2013, 113; Kretschmer JA 2015, 589; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 28.07.1970 - 1 StR 175/70 (Anm. Ulsenheimer JuS 1972, 252; Spendel JZ 1973, 137); BGH B. v. 30.07.2003 - 5 StR 221/03 (§ 266a StGB) - BGHSt 48, 307 = NJW 2003, 3787 = NStZ 2004, 283 = StV 2004, 208 (Anm. Martin JuS 2004, 254; Radtke NStZ 2004, 562).

  140. 140.

    Freund, in: MK-StGB, 3. Aufl. 2017, § 13 Rn. 193ff.

  141. 141.

    Fischer, StGB, 64. Aufl. 2017, vor § 32 Rn. 11a.

  142. 142.

    S. B. Heinrich, AT, 5. Aufl. 2016, Rn. 516.

  143. 143.

    Näher Börker JR 1956, 87; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 29.05.1961 - GSSt 1/61 - BGHSt 16, 155 = NJW 1961, 1682 (Anm. Roxin, Höchstrichterliche Rspr. AT, 1998, Nr. 96; Puppe, AT, 3. Aufl. 2016, § 31 Rn. 1ff.; Hemmer-BGH-Classics Strafrecht, 2003, Nr. 16; Bähr JuS 1961, 368; Fuhrmann GA 1962, 161; Kaufmann JZ 1963, 504).

  144. 144.

    Fischer, StGB, 64. Aufl. 2017, § 13 Rn. 88; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 16.07.1993 - 2 StR 294/93 - NJW 1994, 1357 = NStZ 1994, 29 (Anm. Puppe, AT, 3. Aufl. 2016, § 20 Rn. 14ff.; Loos JR 1994, 511; Otto JK 1995 StGB § 13/25).

  145. 145.

    Vgl. Fischer, StGB, 64. Aufl. 2017, § 13 Rn. 89, 90; näher Maihofer GA 1958, 289; Rudolphi MDR 1967, 1; Herzberg MDR 1973, 89.

  146. 146.

    Z.B. Spendel NJW 1965, 1881.

  147. 147.

    Hierzu Hillenkamp/Cornelius, 32 Probleme aus dem Strafrecht AT, 15. Aufl. 2017, 1. P.; Maihofer GA 1958, 289; Grünwald JZ 1959, 46; Herzberg MDR 1973, 89; Rönnau JuS 2014, 109; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 22.09.1992 - 5 StR 379/92 (Bahngleis) - BGHSt 38, 356 = NJW 1992, 3309 = NStZ 1993, 32 = StV 1993, 24 (Anm. Puppe, AT, 3. Aufl. 2016, § 32 Rn. 1ff. und 12ff.; Otto JK 1993 StGB § 22/16; Niepoth JA 1994, 337); zuletzt OLG Hamburg B. v. 08.06.2016 - 1 Ws 131/16 - NStZ 2016, 530 (Anm. RÜ 2016, 640; Miebach NStZ 2016, 536; Wilhelm HRRS 2017, 68).

  148. 148.

    Etwa Armin Kaufmann, Die Dogmatik der Unterlassungsdelikte, 1959, S. 210ff.

  149. 149.

    Etwa Herzberg MDR 1973, 89 (96); RG U. v. 07.07.1927 - II 504/27 - RGSt 61, 360 (361f.).

  150. 150.

    S. nur Kindhäuser, LPK, 6. Aufl. 2015, § 22 Rn. 26 m.w.N.

  151. 151.

    I.E. problematisch; zum Rücktritt vom Versuch des Unterlassungsdelikts Grünwald JZ 1959, 46; Lönnies NJW 1962, 1950; Stein GA 2010, 129; Engländer JZ 2012, 130; Murmann GA 2012, 711; aus der Rspr. vgl. BGH B. v. 20.12.2002 - 2 StR 251/02 (Gashahn) - BGHSt 48, 147 = NJW 2003, 1058 = NStZ 2003, 308 = StV 2003, 214 (Anm. Puppe, AT, 3. Aufl. 2016, § 21 Rn. 38ff.; famos 12/2002; Trüg JA 2003, 836; Martin JuS 2003, 619; Engländer JuS 2003, 641; RA 2003, 246; Puppe NStZ 2003, 309; Neubacher NStZ 2003, 576; Zwiehoff StV 2003, 631; Jakobs JZ 2003, 743; Seelmann JR 2004, 162).

  152. 152.

    Hierzu Kielwein GA 1955, 225; Grünwald GA 1959, 110; Stree GA 1963, 1; Ranft ZStW 1982, 815; Schultz JuS 1985, 270; Sowada Jura 1986, 399; Bottke Coimbra-Symposium Roxin 1995, 235; Bottke FS Rudolphi 2004, 15; Hoffmann-Holland ZStW 2006, 620; Ranft FS Otto 2007, 403; Bachmann/Eichinger JA 2011, 105 und 509; Krüger ZIS 2011, 1; Haas ZIS 2011, 392; Satzger Jura 2015, 1055; Murmann FS Beulke FS 2015, 181; Otto JuS 2017, 289; aus der Rspr. vgl. BGH U. v. 17.07.2009 - 5 StR 394/08 (BSR) - BGHSt 54, 44 = NJW 2009, 3173 = NStZ 2009, 686 = StV 2009, 687 (Anm. Jahn JuS 2009, 1142; Rotsch ZJS 2009, 712; RÜ 2009, 636; RA 2009, 589; Stoffers NJW 2009, 3176; Berndt StV 2009, 689; Kretschmer JR 2009, 474; Mosiek HRRS 2009, 565; Barton jurisPR-StrafR 22/2009 Anm. 1 und jurisPR-StrafR 23/2009 Anm. 1; Thomas CCZ 2009, 239; Satzger JK 2010 StGB § 13/42; Mosbacher/Dierlamm NStZ 2010, 268; Warneke NStZ 2010, 312; Dannecker/Dannecker JZ 2010, 981; Spring GA 2010, 222; Kraft wistra 2010, 81; Fecker/Kinzl CCZ 2010, 13; Krüger ZIS 2011, 1; Schneider/Gottschaldt ZIS 2011, 573; Geiger CCZ 2011, 170; Brozat CCZ 2011, 227; Schwarz wistra 2012, 13; Raum CCZ 2012, 197; Schmid JA 2013, 835).

  153. 153.

    Vgl. schon RG U. v. 16.06.1930 - II 419/30 - RGSt 64, 273 (275).

  154. 154.

    Z.B. Lackner/Kühl, StGB, 28. Aufl. 2014, § 27 Rn. 5.

  155. 155.

    Bosch JA 2007, 418 (21); Krüger ZIS 2011, 1 (6ff.).

  156. 156.

    Wohlers/Gaede, in: NK, 4. Aufl. 2013, § 13 Rn. 26.

  157. 157.

    S. nur B. Heinrich, AT, 5. Aufl. 2016, Rn. 1214 m.w.N.

  158. 158.

    Näher Schöne JZ 1977, 150; Struensee JZ 1977, 217; Kaltenhäuser JA 2017, 268.

  159. 159.

    S. z.B. zu § 227 StGB Kindhäuser, LPK, 6. Aufl. 2015, § 227 Rn. 2; Ingelfinger GA 1997, 573; aus der Rspr. vgl. zuletzt BGH U. v. 22.11.2016 - 1 StR 354/16 - NJW 2017, 418 = NStZ 2017, 223 (Anm. Kudlich JA 2017, 229; Berster NJW 2017, 420; Lorenz NStZ 2017, 226; Jansen jurisPR-StrafR 2/2017 Anm. 1).

Author information

Authors and Affiliations

Authors

Corresponding author

Correspondence to Dennis Bock .

Rights and permissions

Reprints and permissions

Copyright information

© 2018 Springer-Verlag GmbH Deutschland, ein Teil von Springer Nature

About this chapter

Cite this chapter

Bock, D. (2018). 16. Kapitel: Unechtes Unterlassungsdelikt (Begehen durch Unterlassen), § 13 StGB. In: Strafrecht Allgemeiner Teil. Springer-Lehrbuch. Springer, Berlin, Heidelberg. https://doi.org/10.1007/978-3-662-54789-2_16

Download citation

  • DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-662-54789-2_16

  • Published:

  • Publisher Name: Springer, Berlin, Heidelberg

  • Print ISBN: 978-3-662-54788-5

  • Online ISBN: 978-3-662-54789-2

  • eBook Packages: Social Science and Law (German Language)

Publish with us

Policies and ethics