Zusammenfassung
Im Traktat De motu, der vermutlich zwischen 1187 und 1260 entstanden ist1), scheint Gerhard von Brüssel als erster im Abendland eine rein kinematische Analyse der Bewegung in Angriff genommen zu haben. Dieser Traktat wurde später der Ausgangspunkt für den kinematischen Teil des Tractatus de Proportionibus von Bradwardine aus dem Jahre 13282), worin in expliziter Form die Dynamik von der Kinematik unterschieden wird. Beim Dynamischen wird nach den Ursachen der Bewegungen und Bewegungsänderungen (tanquam penes causam) gefragt, d. h. nach den Kräften, die Bewegung hervorrufen, denWiderständen und ihrenWirkungen, beim Kinematischen werden die Bewegungen als solche beschrieben und verglichen (tanquam penes effectum). Hier bezieht man sich auf alle drei Kategorien, in denen Bewegung in strengem Sinn möglich ist: Quantität, Qualität und Ort, d. h. auf augmentatio und diminutio, alteratio und motus localis. Im ersten Fall wurde die Geschwindigkeit vermittels der Bradwardineschen Funktion gefunden, die Geschwindigkeit im zweiten Fall durch das Quantum der in einer gegebenen Zeitspanne erworbenen „Vollkommenheit“, in der sich die Bewegung vollzieht. So die velocitas augmentationis bzw. diminutionis durch die erworbene bzw. verlorene Quantität, die velocitas alterationis durch die gewonnene oder verlorene Qualität, die velocitas motus localis durch den zurückgelegten Weg.3)
Ein Auszug wurde am 21. Oktober 1968 vorgetragen im mathematikgeschichtlichen Kolloquium im Mathematischen Forschungsinstitut Oberwolfach (Schwarzwald).
Access this chapter
Tax calculation will be finalised at checkout
Purchases are for personal use only
Preview
Unable to display preview. Download preview PDF.
Literatur
M. Clagett (1), The Liber de Motu of Gerard of Brussels and the Origins of Kinematics in the West,in: Osiris, Vol. 12 (1956), S. 73–175; M. Clagett (2), The Science of Mechanics in the Middle Ages, Madison (1959), S. 185.
Thomas of Bradwardine, His Tractatus de proportionibus, edited and translated by H. Lamar Crosby Jr., Madison (1955); M. Clagett 1 (2), S. 199.
M. Clagett 1 (2), S. 163, 205; A. Maier (1), Die Vorläufer Galileis im 14.Jahrhundert, Rome (1949), S. 111–112.
G. Heidingsfelder, Albert von Sachsen. Sein Lebensgang und sein Kommentar zur Nikosnachischen Ethik des Aristoteles, in: Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters, Vol. 22, Heft 3–4, Münster i.W. (1921), S. 5. Siehe auch für sein Leben undWirken P. Duhem (1), Études sur Léonard de Vinci, Paris (1955), Vol. 1, S. 319–338.
Siehe explicit Ms. Biblioteca Vaticana, Pal. lat. 1207; A. Maier 3 (1), S. 103.
B. Boncompagni, Intorno al Tractatus proportionum, in: Bullettino di Bibliografia e di Storia, Vol. IV (1871), S. 498–511.
P. Duhem 4 (1), Vol. 1, S. 22; Vol. 3, S. 92–93. Siehe auch M. Clagett 1 (2), S. 661.
A. Maier 3 (1), S. 109; M. Clagett (3), Giovanni Marliani and Late Medieval Physics, New York (1941), S. 138.
H. Crosby 2, S. 19, 66, 67.
Campanus gibt diese Defmitionen als X, 1 und X, 2; in der modernen Ausgabe von CL. Tiiaer, Die Elemente Euklids, Darmstadt (1962), S. 213, werden sie in einer Definition zusammengefaßt X, Def. 1.: Kornmensurabel heißen Größen, die von demselben Maß gemessen werden, und inkommensurabel solche, für die es kein gemeinsames Maß gibt.
H. Crosby 2, S. 66, 67; H. L. L. Busard, Nicole Oresme, Quaestiones super Geometriam Euclidis, Leiden (1961), S. 93.
E. Grant (1), Nicole Oresme, De proportionibus proportionum and Ad pauca respicientes, Madison (1966), S. 34–35; J. E. Murdoch, The Medieval Language of Proportions: Elements of the Interaction with Greek Foundations and the Development of New Mathematical Techniques, in: Scientific Change. Symposium on the History of Science, University of Oxford (1961), S. 258–259.
H. Crosby 2, S. 66, 67; H. Busard 11, S. 101.
Siehe hierüber Näheres bei H. Crosby 2, S. 22–27; E. Grant 12 (1), S. 347–349.
A. Maier S (1), S. 84, 99; H. Crosby 2, S. 114–115; M. Clagett’ (2), S. 437.
M. Clagett 1 (2), S. 176–178; E. Grant 12 (1), S. 370; H. Busard 11, S.129; M. Clagett 8 (3), S.107.
H. Crosby 2, S. 94–105; A. Maier 3 (1), S. 88–89; A Maier (2), Ausgehendes Mittelalter, Rome (1964), S. 443; E. Grant 12 (1), S. 16–21, 43–47, 368–370; M. Clagett 1 (2), S. 474.
H. Crosby 2, S. 32–34, 86–93; M. Clagett 1 (2), S. 472–473; A. Maier (3), Zwischen Philosophie und Mechanik, Rome (1958), S. 242; A. MArER3 (1), S. 103.
E. Grant’12 (1), S. 308; E. Grant (2), Aristotle’s restriction on his law of motion, in: Mélanges Alexandre Koyré: L’Aventure de la Science, Paris (1964), S. 197.
A. Maier 3 (1), S. 147; A Maier 18 (3), S. 192; E. Grant 12 (1), S. 53; M. Clagett I (2), S. 525, 536.
Siehe hierüber Näheres bei A. Maier 18 (3), Kap. IV: Himmelsmechanik und allgemeine Bewegungsgesetze; A Maier 17 (2), S. 371; A. Maier (4), Metaphysische Hintergründe der spätscholastischen Naturphilosophie, Rome (1955), S. 279.
A. Maier 18 (3), S. 172.
Siehe für den Terminus applicatio A. Maier 18 (3), S. 171–172; A. Maier 17 (2), S. 367.
A. Maier 3 (1), S. 136.
Siehe für die scholastische Impetustheorie A. Maier 3 (1), S.139; A. Maier 17 (2), S. 353–379; A. Mater 18 (3), S. 341–373; A. Maier 21 (4), S. 363; A. Maier (5), Zwei Grundprobleme der scholastischen Naturphilosophie, Rome (1951), S. 259–270; A. Maier (6), An der Grenze von Scholastik und Naturwissenschaft, Rome (1952), S. 175, 206–208; M. Clagett 1 (2), S. 566; E. Borchert, Die Lehre von der Bewegung bei Nicolaus Oresme, in: Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters, Band Xxxi, Heft 3, Münster i.W. (1934), S. 43–45; P. Duhem 4 (1), Vol. 3, S. 92, 104; P. Duhem (2) Le Système du Monde, Paris (1958), Vol. Viii, S. 290, Vol. X, S. 432.
A. Maier 17 (2), S. 367; A. Maier 25 (6), S. 207, 326; H. Bud 11, S. 110, 115.
A. Maier 3 (1), S. 94; A. MAiER18 (3), S. 241; H. BusArd 11, S. 110, 115.
A. Maier 3 (1), S. 73–78; M. Clagett 8 (3), S. 46.
Tertia pars, Capituli primi Bradwardines, H. Crosby 2, S. 76–85.
H. Crosby 2, S. 28–30; 76–77; A. Maier 3 (1), S. 90–91; A. Maier 25 (6), S. 263; M. Clagett l (2), S. 468.
E. Grant 12 (1), S. 21–22.
E. Grant 12 (1), S. 23; M. Clagett I (2), S. 468; M. Clagett 8 (3), S. 132.
E. Grant 12 (1), S. 262.
H. Crosby 2, S. 29, 78–81; E. Grant“ (1), S. 364; M. Clagett 8 (3), S. 134.
E. Granti 2 (1), S. 268–271.
E. Grant 13 (1), S. 268–271.
A. Maier (1), S. 102; E. Grant 13 (1), S. 274–275.
H. Crosby 2, S. 112–113; M. Clagett I (2), S. 491.
H. Crosby 2, S. 112–113; M. Clagett I (2), S. 490.
Die Hinzufügung im Text: Das Verhältnis zwischen Kraft und Widerstand muß 2: 1 sein, ist überflüssig.
H. Crosby 2, S. 112–113; M. Clagett I (2), S. 491.
H. Crosby 2, S. 112–113; M. Clagett 1 (2), S. 492.
H. Crosby 2, S. 112–113; M. Clagett l (2), S. 491.
H. Crosby 2, S. 112–113; M. Clagett l (2), S. 491.
Diese Konklusion wird in dem Physikkommentar Alberts als eine aristotelische Regel gegeben (P. Du eM25 (2), Vol. Viii, S. 109).
A. Maier 25 (6), S. 151.
M. Clagett l (2), S. 176–178; E. Grant 12 (1), S. 370; H. Busard 11, S. 129.
H. Crosby 2, S. 46, 128–129; M. Clagett l (2), S. 220.
H. Crosby 2, S. 128–129; M. Clagett 1 (2), S. 220.
H. Crosby 2, S. 130–131; M. Clagett 1 (2), S. 221.
M. Clagett 1 (2), S. 447; P. Duhem 4 (1), Vol. 3, S. 212.
C. Wilson, William Heytesbury: Medieval Logic and the Rise of Mathematical Physics, Madison (1956), S. 121.
M. Clagett 1 (2), S. 442; A. Maier 25 (6), S. 284; C.Wilson 52, S. 117; H. Busard 11, S. 129, 137.
P. Duhem 4 (1), Vol. 3, S. 304; P. Duhem 25 (2), Vol. Vii, S. 476.
Dies wird in der B. Konklusion näher erklärt.
Derselbe Unterschied zwischen movere und descendere wurde auch von Oresme im Tractatus De configurationibus qualitatum gemacht: A. Maier 25 (6), S. 318; M. Clagett 1 (2), S. 356.
P. Duhem 4 (1), Vol. 3, S. 305.
P. Duhem 4 (1), Vol. 3, S. 305.
P. Duhem 25 (2), Vol. Vii, S. 285; P. Duhem 4 (1), Vol. 3, S. 454, 487.
M. Clagett 1 (2), S. 223–229; 365.
Auch diese Konklusion finden wir im Tractatus De configurationibus qualitatum von Oresme: M. Clagett 1 (2), S. 355; 376.
Im letzteren Beispiel spricht Oresme von Mars und der Sonne: M. Clagett 1 (2), S. 356; E. Granti 12 (1), S. 89–90; P. Duhem 4 (1), Vol. 3, S. 305; P. Duhem 25 (2), Vol. Vii, S. 477.
M. Clagett 1 (2), S. 203.
C. WusoN52, S. 129–130.
)H. Crosby2, S. 80–81; M. Clagett1 (2), S. 497, 502; E. Grant12 (1), S. 311; C.Wilson 52, S. 200; M. Clagett8 (3), S. 132. Siehe auch für die Konklusionen 1 und 2 A. Maier3 (1), S. 112.
C. Wilson 52, S. 128; A. Maier 3 (1), S. 9; E. A. Moody, Iohannis Buridani, Quaestiones super Libris quattuor De Caelo et Mundo, Cambridge (1942), S. 46.
)A. Maier 21 (4), S. 219–221.
A. Maier25 (5), S. 8; H. Busardll , S. 138.
Oresme sagt in den Quaestiones super Geometriam Euclidis, daß das sich ereignet, wenn die alteratio von innen her stattfmdet, z. B. wenn jemand Fieber bekommt: H. Busard11, S. 138, 139. Siehe auch C.Wilson 52, S. 141.
Siehe hierüber auch den Tractatus De configurationibus qualitatum von Oresme: A. Maier25 (6), S. 314, 327; M. Clagett1 (2), S. 349.
A. Maier 25 (5) S. 12; H. BusAxn11, S. 131.
C. Wilson 52 S. 142; P. Duhem 4 (1), Vol. 3, S. 345; P. Duhem 25 (2), Vol. Vii, S. 531.
Nach dem Explicit folgt noch folgende Bemerkung: Secundum Henthisberum in regulis suis est dicendum: velocitas motus localis attenditur penes spacium lineale descriptum vel ymaginatum describi a puncto extremo fixo vel ymaginato velocissime moto ipsius motoris mori in tanto vel in tanto tempore. Nicolaus Desialia.
Auf Folio 445rb steht folgendes Explicit: Finis consequentiarum Rodulfi Strodi per me Ludovicum Ser. Angeli de Auximo 1466, cum essem ferraris studens artibus. Man muß also annehmen, daß diese Abschrift um 1466 entstanden ist.
Das Manuskript Erfurt Q 313, ff. 142r-147r: Anfang Omnis proportio vel est propria dicta… Ende:… movebitur in c,ergo Iota conclusio vera et sic est finis huius operis Deo et matri sue graciarum etc. Expliciunt proporciones breves et utiles ad physicam, enthält den Tractatus brevis proportionem: abbreviatus ex libro de proportionibus, der eine verkürzte Fassung des Traktats von Bradwardine ist, dessen Text und Übersetzung M. Clagett 1 (2) (S. 465–494) veröffentlicht hat.
Rights and permissions
Copyright information
© 1971 Springer-Verlag Wien
About this chapter
Cite this chapter
Busard, H.L.L. (1971). Der „Tractatus Proportionum“ von Albert von Sachsen. In: Der Tractatus Proportionum von Albert von Sachsen. Springer, Berlin, Heidelberg. https://doi.org/10.1007/978-3-662-26404-1_1
Download citation
DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-662-26404-1_1
Publisher Name: Springer, Berlin, Heidelberg
Print ISBN: 978-3-662-24290-2
Online ISBN: 978-3-662-26404-1
eBook Packages: Springer Book Archive