Skip to main content
SpringerLink
Log in

Anthropogenic Landforms in the Upper Silesian Coal Basin

  • Chapter
  • First Online:
The Impact of Mining on the Landscape

Part of the book series: Environmental Science and Engineering ((ESE))

  • 598 Accesses

Abstract

The chapter characterizes direct and indirect anthropogenic landforms . It presents their origins, morphometric characteristics, age, and location in the Upper Silesian Coal Basin . The most distinctive elements of the landscape are stowing sandpits—over 100 of them—with a total area of more than 76 km2 and a volume of more than 1 billion m3, with the Szczakowa sandpit being one of the largest in Europe. Important elements of the landscape are spoil tips of various shapes and sizes, which constitute a total of more than 300 forms that accumulate approximately 974 million tonnes of waste, mainly from mining but also from the energy and steel industries. The largest area (1,125 km2) is occupied by subsidence troughs. They were characterized in relation to the distinct geological zones—Carboniferous, Triassic, and Miocene. The volume of subsidence troughs exceeds 4.1 billion m3, with several forms being the largest in Europe and reaching a depth of approximately 35 m. The chapter also provides a detailed description of sinkholes associated with the former shallow exploitation of coal and zinc and lead ores.

This is a preview of subscription content, log in via an institution to check access.

Access this chapter

Log in via an institution
Chapter
USD 29.95
Price excludes VAT (USA)
  • Available as PDF
  • Read on any device
  • Instant download
  • Own it forever
eBook
USD 119.00
Price excludes VAT (USA)
  • Available as EPUB and PDF
  • Read on any device
  • Instant download
  • Own it forever
Softcover Book
USD 159.99
Price excludes VAT (USA)
  • Compact, lightweight edition
  • Dispatched in 3 to 5 business days
  • Free shipping worldwide - see info
Hardcover Book
USD 159.99
Price excludes VAT (USA)
  • Durable hardcover edition
  • Dispatched in 3 to 5 business days
  • Free shipping worldwide - see info

Tax calculation will be finalised at checkout

Purchases are for personal use only

Institutional subscriptions

References

  • Atlas geologiczno-inżynierski aglomeracji katowickiej 1:10 000. Katowice, Warszawa, Wrocław 2005

    Google Scholar 

  • Białek J, Mielimąka R (1999) Skutki szybkiej eksploatacji prowadzonej w jednej z kopalń ROW dla zabudowy jednorodzinnej. Zesz Nauk Politech Śląskiej, Górnictwo 239:65–75

    Google Scholar 

  • Bukowski P, Augustyniak I (2005) Analiza zjawisk związanych z zaprzestaniem odwadniania wyrobisk górniczych na przykładzie byłej kopalni Maria. Bezp Pracy Ochr Środ Górn 1(125):13–20

    Google Scholar 

  • Chudek M, Arkuszewski J (1980) Identyfikacja deformacji zapadliskowych w obszarach dawnej i płytkiej eksploatacji górniczej na terenie Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Projekty – Problemy Budownictwa Węglowego 4:9–16

    Google Scholar 

  • Chudek M, Chudek MD, Moj H (1998) Zagrożenie deformacjami nieciągłymi w rejonach pokrywających się obszarów górniczych ZGH “Orzeł Biały” i KWK “Rozbark”. Mat VIII Międzynar Symp Geotechnika’98, Gliwice-Ustroń, pp 107–120

    Google Scholar 

  • Chudek M, Olaszowski W (1976) Określenie rodzaju i wielkości deformacji nieciągłych powierzchni. Ochr Teren Górn, p 38

    Google Scholar 

  • Ciepiela B (2003) Najstarsze i ostatnie kopalnie węgla w Zagłębiu Dąbrowskim, czyli końcowa synteza zagłębiowskiego górnictwa. Stow. Autorów Polskich, Sosnowiec

    Google Scholar 

  • Dulias R (2008) Płytka eksploatacja węgla kamiennego na Płaskowzgórzach Dańdówki. Acta Geogr Silesiana 3:13–17

    Google Scholar 

  • Dulias R (2010) Landscape planning in areas of sand extraction in the, Poland. Landscape Urban Plan 95(3):91–104

    Article  Google Scholar 

  • Dulias R (2011) Impact of mining subsidence on the relief of the, Poland. Zt Geomorph 55, Suppl 1, Stuttgart, Januar, pp 25–36

    Google Scholar 

  • Dulias R (2013) Denudacja antropogeniczna na obszarach górniczych na przykładzie Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Wyd Uniw Śląskiego, Katowice

    Google Scholar 

  • Duży S, Kleta H, Plewa F (2000) Zagrożenie powierzchni ze strony starych zrobów w obszarze likwidowanej kopalni. Zesz Nauk Politech Śląskiej, Górnictwo 246:111–117

    Google Scholar 

  • Foryś T, Surowiec Z (1983) Metody geofizyczne i ich przydatność w ocenie zagrożenia powierzchni przez pustki poeksploatacyjne na terenie Sosnowca. Mat Konf - Ochrona środowiska na terenie miasta Sosnowca. PTPNoZ Oddz Górnośląski, Warszawa-Sosnowiec, pp 95–111

    Google Scholar 

  • Foryś T, Surowiec Z (1985) Możliwość wykorzystania metod geofizycznych do oceny zagrożenia powierzchni przez pustki i inne nieciągłości górotworu na przykładach prac wykonanych w Rudzie Śląskiej. In: Konstantynowicz E (ed) Ochrona środowiska naturalnego na terenie aglomeracji miejskiej Rudy Śląskiej. PTPNoZ, Oddz Górnośląski, Sosnowiec, pp 93–104

    Google Scholar 

  • Gawor Ł, Szmatłoch A (2010) Koncepcja waloryzacji zwałowisk po górnictwie węgla kamiennego na przykładzie Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Acta Geogr Silesiana 7:23–29

    Google Scholar 

  • Głogowska M (2007) Walory edukacyjne odsłonięć geologicznych i obiektów górniczych w okolicach Trzebini. AGH, Kraków (dissertation)

    Google Scholar 

  • Goszcz A (1996) Powstawanie zapadlisk i innych deformacji nieciągłych powierzchni na obszarach płytkiej eksploatacji górniczej. Szkoła Ekspl Podziem, Szczyrk, pp 119–137

    Google Scholar 

  • Goszcz A, Surowiec Z, Kotyrba A, Foryś T (1991) Analiza metod i możliwości oceny oraz sposoby zwalczania zagrożenia powierzchni ze strony płytko zalegających pustek. Prace GIG 763, Katowice

    Google Scholar 

  • Górecki J, Szwed E (2005) Pozostałości dawnego górnictwa kruszcowego na ziemi krzeszowickiej. Prace Nauk Inst Górn Politech Wrocł 111, Konferencje 43

    Google Scholar 

  • Greszta J (1957) Z frontu walki z nieużytkami poprzemysłowymi. Chroń Przyr Ojczystą 5:3–12

    Google Scholar 

  • Hejmanowski R, Malinowska A (2009) Evaluation of reliability of subsidence prediction based on spatial statistical analysis. Int J Rock Mech Min Sci 46:432–438

    Article  Google Scholar 

  • Helios-Rybicka E, Rybicki S (2002) Environmental impacts of coal mining in Poland. In Puura E, Marmo L, D’Alessandro M (eds) Mine and quarry waste—the burden from de past. Inst Environ Sustain, Orta Italy, pp 35–37

    Google Scholar 

  • Hornig A (1968) Wpływ działalności gospodarczej człowieka na środowisko geograficzne GOP. Czas Geogr 39(1):13–26

    Google Scholar 

  • Jania J (1983) Antropogeniczne zmiany rzeźby terenu wschodniej części Wyżyny Śląskiej. Dokum teledet. Prace Nauk Uniw Śląskiego 575:69–91

    Google Scholar 

  • Jankowski AT (1986) Antropogeniczne zmiany stosunków wodnych na obszarze uprzemysłowionym i zurbanizowanym (na przykładzie ROW). Uniw. Śląski, Katowice

    Google Scholar 

  • Janusz W, Palki J (1980) Propozycje klasyfikacji nieciągłych deformacji powierzchni terenu w obszarach eksploatacji górniczej. Ochr Teren Górn 52

    Google Scholar 

  • Janusz W, Palki J, Zygmunt J, Węgrzyk A (1982) Występowanie deformacji nieciągłych przy dużych głębokościach eksploatacji w Rybnickim Okręgu Węglowym. Mat. Konf. Zagadnienie ochrony powierzchni w ROW, Jastrzębie Zdrój

    Google Scholar 

  • Jarczyk MJ (2007) Przywracanie wartości użytkowych terenu metodami wiertniczymi w otoczeniu likwidowanych kopalń. AGH, Kraków (doctoral dissertation)

    Google Scholar 

  • Karaś-Brzozowska M (1960) Charakterystyka geomorfologiczna Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Kom. d/s GOP PAN, Biul. 37

    Google Scholar 

  • Kotyrba A (2005) Zagrożenie i ryzyko zapadliskowe terenów Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Wiad Górn 7–8:348–358

    Google Scholar 

  • Kowalski A (1996) Wpływ eksploatacji na deformacje powierzchni na przykładzie eksploatacji KWK Staszic. Mat Konf Szk Ekspl Podziem, Katowice, pp 139–152

    Google Scholar 

  • Kowalski A (2005a) Rozpoznanie i możliwości prognozowania liniowych deformacji nieciągłych powierzchni. In: Kwiatek J (ed) Problemy eksploatacji górniczej pod terenami zagospodarowanymi. VIII Dni Miern Górn Ochr Teren Górn, Ustroń, pp 278–291

    Google Scholar 

  • Kowalski A (2005b) O liniowych nieciągłościach powierzchni. Bezp Pracy Ochr Środ Górn 12:25–33

    Google Scholar 

  • Kowalski A, Tracz P (2003) Kształtowanie się deformacji powierzchni spowodowanej eksploatacją drugiej warstwy pokładu węgla kamiennego w kopalni “Kazimierz-Juliusz” – wyniki eksperymentu. Geodezja 9, 2/1:357–367

    Google Scholar 

  • Kruczkowski M (1999) Deformacje nieciągłe typu liniowego na terenie miejscowości Gierałtowice jako przejaw intensywnej eksploatacji górniczej w niekorzystnych warunkach geologicznych. Bezp Pracy Ochr Środ Górn 7(8):41–45

    Google Scholar 

  • Kupka R, Szczypek T, Wach J (2005) Morphological effect of 200-years long hard coal exploitation in Katowice. In Szabó J, Morkūnaitė R (eds) Landscapes – nature and man. Univ. of Debrecen. Lithuanian Inst. of Geol Geogr, Debrecen-Vilnius, pp 95–100

    Google Scholar 

  • Lamparska-Wieland M (2003) Atlas zmian wybranych elementów krajobrazu terenów górniczych i pogórniczych Płaskowyżu Tarnowickiego. Prace WNoZ UŚ 27, Warszawa

    Google Scholar 

  • Lamparska-Wieland M, Waga JM (2002) Significance of slag dumping areas in the Upper Silesia and West Małopolska . Anthr aspects of land transform 2:32–35

    Google Scholar 

  • Lewandowska J (1969) Ziemia chrzanowska i Jaworzno Monografia. Wyd. Literackie, Kraków

    Google Scholar 

  • Liszkowski J (1991) Engineering and environmental impacts caused by land subsidence due to subsurface extraction of solid raw materials from Poland. IAHS Publ 200:369–377

    Google Scholar 

  • Machowski R (2010) Przemiany geosystemów zbiorników wodnych powstałych w nieckach osiadania na Wyżynie Katowickiej. Wyd. Uniw. Śląskiego, Katowice

    Google Scholar 

  • Machowski R, Rzętała MA, Rzętała M (2006) Procesy i formy brzegowe w obrębie jeziora poeksploatacyjnego w początkowym okresie funkcjonowania na przykładzie zbiornika Kuźnica Warężyńska. Kształt środ geogr ochr przyr obsz uprzem zurban 37:29–36

    Google Scholar 

  • Mapa geomorfologiczna Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego 1:50 000. Klimaszewski M (ed.) Kom ds GOP PAN, Warszawa 1959

    Google Scholar 

  • Mapa przeobrażeń powierzchni ziemi woj. katowickiego 1:50,000. WOS UW Katowice 1982

    Google Scholar 

  • Mapa Zagłębia Dąbrowskiego 1:10000. Woj. Inst Geogr 1929

    Google Scholar 

  • Mielimąka R (2006) Pomierzone i prognozowane krzywizny terenu górniczego na przykładzie obserwacji geodezyjnych z KWK “Budryk”. Górn Geol 1(4):81–92

    Google Scholar 

  • Nieć M, Kawulak M, Salamon E (2001) Mapa geologiczno-gospodarczo-sozologiczna 1:25 000 dla miasta i gminy Trzebinia. PAN IGSMiG, Kraków

    Google Scholar 

  • Ostrowski J, Mularz S (1987) Znaczenie rozpoznania warunków geologicznych dla trafnego prognozowania deformacji nieciągłych. Ochr Teren Górn 81/3, 82/4:24–29

    Google Scholar 

  • Palki J (1978) Powstawanie deformacji nieciągłych powierzchni terenu przy prowadzeniu robót górniczych pod zawodnionymi utworami w stropie karbonu. Ochr Teren Górn 45

    Google Scholar 

  • Palki J (1981) Zakres, formy i przyczyny występowania deformacji nieciągłych w warunkach Rybnickiego Okręgu Węglowego. Ochr Teren Górn 56

    Google Scholar 

  • Palki J (1982) Zagadnienie zagrożenia powierzchni zapadliskami w Rybnickim Okręgu Węglowym. Mat Konf VIII Tydzień Techniki ROW, Jastrzębie Zdrój, pp 102–125

    Google Scholar 

  • Pełka J, Pociecha J (1991) Zmiany terytorialne w rozmieszczeniu zwałowisk górniczych na obszarze Rybnickiego Okręgu Węglowego w latach 1861–1986. Kształt środ geogr ochr przyr obsz uprzem zurban 2:5–10

    Google Scholar 

  • Pełka-Gościniak J (2006) Restoring nature in mining areas of the (Poland). Earth Surf Proc Land 31(13):1685–1691

    Article  Google Scholar 

  • Perski Z (2000) Zastosowanie satelitarnej interferometrii radarowej do określania dynamiki i zasięgu górniczych deformacji terenu na przykładzie wybranych obszarów Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Prace WNoZ UŚ 8, Sosnowiec, pp 9–39

    Google Scholar 

  • Perski Z, Jura D (1999) ERS SAR interferometry for land subsidence detection on coal mining areas. Earth Obs Q 63:25–29

    Google Scholar 

  • Pietraszek E (1961) Ośrodek górniczy Siersza 1804–1861–1961. Wyd. Artyst Graf, Kraków

    Google Scholar 

  • Pietrzyk-Sokulska E (1995) Wpływ podziemnej eksploatacji i przeróbki węgla kamiennego na środowisko przyrodnicze w Polsce. Stud Rozp Monogr, 39. Wyd. CPPGSMIE PAN, Kraków, pp 5–77

    Google Scholar 

  • Pilecki Z (2009) Methodology for A1 motorway basement treatment effectiveness improvement by means of geophysical methods in the areas of metal ores shallow minning threatened with the sinkhole occurrence in the Upper Silesia. Gosp Sur Mineral 25(3):319–331

    Google Scholar 

  • Popiołek E, Ostrowski J (1981) Próba ustalenia głównych przyczyn rozbieżności prognozowanych i obserwowanych poeksploatacyjnych wskaźników deformacji. Ochr Teren Górn 58

    Google Scholar 

  • Rechowicz H (1974) Kopalnia Generał Zawadzki. Dzieje zakładu i załogi. Śląski Inst Nauk, Katowice

    Google Scholar 

  • Rzętała M (2008) Funkcjonowanie zbiorników oraz przebieg procesów limnicznych w warunkach zróżnicowanej antropopresji na przykładzie regionu górnośląskiego. Wyd. Uniw. Śląskiego, Katowice

    Google Scholar 

  • Rzętała MA (2003) Procesy brzegowe i osady denne wybranych zbiorników wodnych w warunkach zróżnicowanej antropopresji (na przykładzie Wyżyny Śląskiej i jej obrzeży). Wyd. Uniw. Śląskiego Katowice

    Google Scholar 

  • Skarżyńska KM, Burda H, Klepacz J (1988) Obiekty budownictwa wodnego z nieprzepuszczalnych odpadów kopalni węgla kamiennego. Gosp Wodna 3

    Google Scholar 

  • Skinderowicz B (1982) Wskaźniki deformacji dynamicznych niecek osiadania. Mat. konf. Zagadnienia ochrony powierzchni w Rybnickim Okręgu Weglowym, Jastrzębie Zdrój, pp 21–40

    Google Scholar 

  • Solarski M, Pradela A (2010) Przemiany wybrany form rzeźby Wyżyny Miechowickiej w latach 1883-1994. Z badań nad wpływem antropopresji na środowisko 11:78–92

    Google Scholar 

  • Staniek F, Kupka R (2007) Płytka eksploatacja węgla kamiennego w graniach miasta Katowice. Informacja ogólna. Kształt środ geogr ochr przyr na obsz uprzem zurban 38:42–45

    Google Scholar 

  • Starościak E (2006) 280 lat historii Dąbrowy Górniczej. W 90-lecie uzyskania praw miejskich. Muzeum Miejskie “Sztygarka”, 10. Dąbrowa Górnicza

    Google Scholar 

  • Strzałkowski P, Piwowarczyk J, Łapajski K (2006) Występowanie deformacji nieciągłych liniowych w świetle analiz warunków geologiczno-górniczych. Przegl Górn 5:1–5

    Google Scholar 

  • Sudoł A, Zych J (2006) Analiza deformacji nieciągłych na terenie byłej kopalni “Prezydent”. Górn Geol 1(4):101–116

    Google Scholar 

  • Szczypek T, Wach J (1991a) Human impact and intensity of in the Silesian-Cracow Upland (Southern Poland). Z Geomorph NE, Suppl.-Bd. 90, Berlin-Stuttgart, pp 171–177

    Google Scholar 

  • Szczypek T, Wach J (1991b). Rozwój współczesnej wydmy w warunkach silnej antropopresji. Wyd. Uniw. Śląskiego, Katowice

    Google Scholar 

  • Szczypek T, Wach J (1993) Antropogenicznie wymuszone procesy i formy eoliczne na Wyżynie Śląskiej. SGP, Poznań

    Google Scholar 

  • Szczypek T, Wach J (1999) Human impact and development of a modern scarp dune. In Schirmer W (ed) Dunes and fossil soils. GeoArchaeoRhein, Münster 3:177–186

    Google Scholar 

  • Wach J. 1991. Wpływ antropopresji na kształtowanie się rzeźby terenu. Mat. Symp. polsko-czeskiego – Człowiek i jego środowisko w górnośląsko-ostrawskim regionie przemysłowym. UŚ WNoZ Sosnowiec, pp 115–119

    Google Scholar 

  • Wilk Z (ed) (2003) Hydrogeologia polskich złóż kopalin i problemy wodne górnictwa. 1, Uczel Wyd. Nauk-Dydakt, Kraków

    Google Scholar 

  • Wojciechowski T (2007) Osiadanie powierzchni terenu pod wpływem eksploatacji węgla kamiennego na przykładzie rejonu miasta Knurowa. Przegl Geol 55(7):589–594

    Google Scholar 

  • Zieliński A (1984) Górny Śląsk i Zagłębie w dawnych opisach - wiek XIX. Wyd. Śląsk Katowice

    Google Scholar 

  • Zuchiewicz W (2000) Współczesne ruchy tektoniczne. Mapa 1: 5 000 000. In Atlas Polski. Encyklopedia geograficzna świata, Wyd. Opres, Kraków, p 29

    Google Scholar 

  • Zych J, Baranowski Z, Dźwigoł H (2000) Problemy ochrony powierzchni po zlikwidowaniu kopalni na przykładzie byłej kopalni “Zabrze”. Zesz Nauk Politech Śląs. Górnictwo 246:407–417

    Google Scholar 

  • Żmuda S (1973) Antropogeniczne przeobrażenia środowiska przyrodniczego konurbacji górnośląskiej. PWN Warszawa-Kraków

    Google Scholar 

Download references

Author information

Authors and Affiliations

  1. Faculty of Earth Sciences, University of Silesia, Sosnowiec, Poland

    Renata Dulias

Authors
  1. Renata Dulias
    View author publications

    You can also search for this author in PubMed Google Scholar

Corresponding author

Correspondence to Renata Dulias .

Rights and permissions

Reprints and permissions

Copyright information

© 2016 Springer International Publishing Switzerland

About this chapter

Cite this chapter

Dulias, R. (2016). Anthropogenic Landforms in the Upper Silesian Coal Basin . In: The Impact of Mining on the Landscape. Environmental Science and Engineering. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-319-29541-1_3

Download citation

Publish with us

Policies and ethics

Search

Navigation