Abstract
In this chapter I focus on De Volder’s ideas on metaphysics, namely, on De Volder’s alleged Spinozism, as well as on his ideas on certainty and on the method of natural philosophy. The two points are deeply interconnected as De Volder’s dealing with the theory of knowledge and with the function of metaphysics for natural philosophy led him to confront Spinoza’s ideas on substance, God and necessitarianism. I argue that De Volder stood for a sort of ‘methodological liberalism’, according to which experience can offer a kind of certainty which is ultimately indubitable, and which allowed him to include in natural philosophy the conclusions reached by observations and experiments. Moreover, I show that De Volder pursued a detachment of physics from metaphysics which was historically rooted in Dutch Cartesianism, and which was theoretically functional as a principle of economy in explanation. Also, I show that De Volder’s dealing with the (metaphysical) ideas of substance, attributes and properties, as well as his theory of certainty as indubitability led him to embrace a form of physical and mental necessitarianism which led him to consider favourably some of Spinoza’s ideas, even if he cannot be labelled an out-and-out Spinozist.
This is a preview of subscription content, log in via an institution to check access.
Access this chapter
Tax calculation will be finalised at checkout
Purchases are for personal use only
Notes
- 1.
- 2.
- 3.
- 4.
Lodge 2005, 131.
- 5.
- 6.
See Sect. 6.1.2, Descartes’s cosmogony and cosmology.
- 7.
“[…] sedert den jaere 1665 als wanneer ick tot Amsterdam ginck woonen, alwaer ick in veel heerlijcke vergaderingen, als ook int bysonder, van dhr. Johannes Hudde, Benedictus de Spinosa ende dr. Voldere professeur der hoogeschole in philos. tot leyden; menigmael loffelyck hebbe ooren spreken, van uE overtreffelijckheyt in de konsten der philosophie en mathematique,” Baert to Huygens (letter 2085), 5 February 1676, in Huygens 1888–1950, volume 18, 3–4.
- 8.
“[…] es ist doch sehr wahrscheinlich, daß es […] viel Leuthe giebt, die Sich zwar nicht zusammen bekennen, oder sich alß Collegiaten von der Bekanten Societät aufführen, oder die Person Spinosae anbeten, aber doch in der Stille Spinosae Lehrsätze amplectiren,” Freudenthal 1899, 225–226.
- 9.
“Bayle habe in seinem Dictionaire des Spinozae Meinung mit solchen Worten vorgestellt mit welchen sie vielleicht Spinoza selbst würde exprimiret haben, wenn er sich hätte erklähren wollen. Allein die argumenta, so er contra Spinozam vorbringe, wären Spinozae Meinung gar nicht directè contrair, sondern bewiesen was anders als sie beweisen sollten. Des Spinozae Haupt-Irrthümer wären 1. Absoluta fatalitas, 2. confusio mentis cum corpore. Ob er ein Atheus sey, könne er nicht sagen. Denn er concedire Deum esse à se, er sage auch: daß er creatorem à creaturâ diversum statuire, nur daß thue er, daß er Deo corporis attributa zueigne und Deum pro causâ immanente et non transeunte halte,” Warsaw University Library, Cod. IV oct. 49, 589–590. Transcription kindly provided by Martin Mulsow. Cf. proposition 18 of Spinoza’s Ethica, and Bayle 1697. Moreover, De Volder claimed that in his letters Spinoza expounded himself better than in his Tractatus theologico-politicus: “[i]n seinen Briefen gebe sich Spinosa noch mehr bloß, als im Tractatu Theologico politico,” Freudenthal 1899, 228–229. Also, De Volder reported that he did not know anything about Spinoza’s supposedly lost treatise on rainbow (about which Stolle and Hallmann conferred with Rieuwerts); as well as about Tschirnhaus’s Spinozism. Also, that he did not hear that Arnold Geulincx appreciated Spinoza, that there existed unpublished letters of Spinoza, that Spinoza was a teacher at the school of Franciscus van den Enden (opposer of Louis XIV the Great): “[v]on Spinosae tractatu de Iride habe er nichts gehört, und als wir sagten, es stände in praefation operum posthumorum, wollte er es nicht wohl glauben. Daß Tschirnhaus was Spinosistisches in seiner Mediana mentis habe, oder auch Selbsten mit Spinosa bekandt gewesen, wüste er auch nicht. Er sagte, er habe die Medicinam Mentis gelesen, habe aber nichts dergleichen angetroffen, soviel er sich zu entsinnen wüßte […] Se non audivisse quod Geuligius Spinosa aestimaverit. eius ethicam obscure et nimis concise forte etiam Scriptum, ut occultare hoc modo quaedam potuerit. Concedebat, Spinosam forte plures Scripsisse epistolas quam eius amici publicare ausi sunt. Haec se audisse, Spinosam fuisse Submagistrum in Schola, quam Eudius habuit Latinam. Hunc Eudium fuisse acerrimum Regis Galliae Hostem,” Freudenthal 1899, 229.
- 10.
“[D]aß er nicht viel von der Christlichen Religion halte, e. g. wann Er sage, daß es ihm ebenso unmöglich scheine, Deum factum esse Hominem als triangulum esse Circulum […] Das sey gewiß, Spinosam nunquam fuisse Christianum, sed Judaeum,” Freudenthal 1899, 229. Cf. Spinoza’s epistle 73, to Henry Oldenburg.
- 11.
“Spinosae libros a paucis legi, a paucissimis intelligi etiam ab iis, qui pro Spinosiastis tamen haberi volunt, ut sepius ipsi iam compertum sit,” Freudenthal 1899, 229.
- 12.
“Auf die Frage: ob auch Thomasius hier bekannt sey, antwortete er: o, ja iste vir ingeniosas scribit satyras. Und als wir ihm erzehlten: daß Thomasius in öffentlichen Schrifften zum Atheo gemacht worden, sagte er: Qui virum ingenio pollentem pro Atheo habet, is aut ipse argumenta certa de existentiâ Dei non habet et ipse est Atheus, aut certè nescit, quid dicat. Umb Atheos practicos, derer es unter dem Pövel viel gäbe, kümmere man sich nicht; aber Atheos speculativos wolle man immer unter klugen Leuthen finden,” Cod. IV oct. 49, 590–591. Transcription kindly provided by Martin Mulsow. As seen in Sect. 2.3.3, Mathematician and scientific expert, Stolle and Hallmann also asked De Volder for a judgment on Tschirnhaus’s alleged Spinozism, to which De Volder could not give an answer: “[d]aß Tschirnhaus was Spinosistisches in seiner Medicina mentis habe, oder auch selbsten mit Spinosa bekandt gewesen, wüste er auch nicht,” Freudenthal 1899, 229.
- 13.
“[…] das Gemüthe dieses holländischen Philosophi ist eine solche Tieffe, darinne viel sonderbahre Gedancken, und darunter allem Ansehn nach auch einige Atheistische verborgen liegen,” Cod. IV oct. 49, 596. Transcription kindly provided by Martin Mulsow.
- 14.
Please note that for De Volder practical atheists where usually to be found in unlearned people: see supra, n. 12.
- 15.
As seen in Sect. 2.3.5, De Volder’s views on politics and religion, in his letter to Van Limborch of 3 November 1687, De Volder shows appreciation for Van Limborch’s comparison between Moses (whose miracles, according to Van Limborch – probably under the influence of Spinoza –, could be explained as priestly impostures) and Christ (who performed real miracles; see Van Limborch 1687, 172–175; Landucci 2015).
- 16.
“[S]ic in metaphysicis illis, quae de primis humanae scientiae fundamentis tractantia in omnibus aliis ut firma adsumi solent, procedente Volderi ingenio, ut colligeret I. Omnium rerum esse Deum unam causam. II. Hunc vero esse unum cogitans sibi se totum debens, nec ulli omnino obnoxium causae extra se. III. Hunc maxime distinctum non modo a corporea materie, sed et ab omnibus aliis finitis cogitantibus. IV. Minime ergo Dei cogitationem esse conflatam ex congerie omnium cogitationum finitarum. V. Contra vero uno simplici omnium simul contuitu cuncta complecti. VI. Hanc scientiam Dei nullarum habere in Deo causam praeter ipsam Dei perfectionem infinitam. VIII. Reliqua quae sunt, ideo esse, quia perfectissimus Dei intellectus ea ita concepit, et perfectissima eius voluntas ita voluit. IX. Non ergo haec a Deo intelligi, quia sunt, sed esse, quia a Deo sic cogitantur. X. Nullum igitur liberum arbitrium in mente, nullum casum in corpore. Quid hac causa simplicitate sincerius? Quid oppositius ad vulgatas illas desipientium strophas elidendas? Quod confertius tegmen contra quascunque Petitiones necti potest?” Gronovius 1709, 24–25.
- 17.
- 18.
- 19.
Spinoza 1995, 236.
- 20.
For a discussion, see Van Bunge 2001, chapter 4.
- 21.
- 22.
- 23.
- 24.
- 25.
- 26.
- 27.
See Bordoli 1997, chapter 4.
- 28.
Both Van Velthuysen and Wolzogen were members of the informal Collegie der Sçavanten in Utrecht, active in the mid-1650s and led by Van Velthuysen himself. It included the theologian Frans Burman, Johannes de Bruyn (professor of natural philosophy, and defender of Descartes’s metaphysics in his Defensio doctrinae Cartesianae de dubitatione et dubitandi modo (1670)), the professor of history Johannes Georgius Graevius. The circle had connections with Heidanus and Christoph Wittich: on it, see Hartog 1876; Gootjes 2019.
- 29.
- 30.
Desmarets criticized the application of a Cartesian philosophical standard in his 1667 Disputationes theologicae refutatoriae: see Bordoli 1997, 235–245.
- 31.
- 32.
As to these interruptions, see Bertrand 2015, 52–60.
- 33.
See Molhuysen 1913–1924, volume 3, 280–281 and 290–294.
- 34.
See the proceedings of the Academy Senate of 9 March 1674, in Molhuysen 1913–1924, volume 3, 280–281 (addressing the interruption of lectures), as well as a letter of the University Curator Hieronymus van Beverningh of 18 June 1674 (addressing the mingling of theology and philosophy, and De Vries’s resignation): Molhuysen 1913–1924, volume 3, 290–294, and the resolutions of the Curators of 6 December 1675, addressing the regulation of 1656: Molhuysen 1913–1924, volume 3, 313–314.
- 35.
“Les Etudians se partagerent entre eux, & les Cartesiens, comme il semble, se trouverent superieurs de beaucoup. Cela fit que dans une Dispute de Mr. de Vries, tenue le 3. de Mars 1674. ils firent quelques desordres dans l’Auditoire de Philosophie, qui obligerent ce Professeur de sortir de Chaire, avant que l’heure fût écoulée. Châcun porta ses plaintes au Sénat Academique. Mrs. les Curateurs de l’Academie firent dire aux Professeurs en Philosophie, qu’il ne vouloient pas leur ôter la liberté de philosopher, mais qu’ils trouvoitnt à propos premierement, que l’on ne mêlât pas, ainsi quel’on faisoit, des questions Théologiques dans la Philosophie; comme cela avoit été déja défendu par un reglement de l’an 1656 & en second lieu, que châcun proposât ses opinions, soit Cartesiennes, soit Péripateticiennes avec modestie, & sans s’emporter les uns contre les autres. Mr. de Volder se soumit très-volontiers à leurs sentimens, mais il se plaignit que son adversaire avoit fait tout le contraire; puis qu’il avoit traité du Peché Originel, qu’il avoit prouvé par des passages de l’Ecriture, & invectivé contre les sentimens de son Collegue, com me s’ils tendoient à rendre l’existence de Dieu douteuse,” Le Clerc 1709, 354–355. In the Bronnen, no trace of De Volder’s accusation of De Vries could be found. De Vries, in his Narrator confutatus, sive Animadversiones in Narrationem de controversiis nuperius in Academia Ultraiectina (1679), reports how in a series of disputations De authoritatis in philosophia usu et abusu, held under the auspices of the Leiden Statencollege, the very prohibition of the Curators of mingling philosophy and theology had been discussed, as well as the topic of original sin, and the use of doubt in theology, addressed, in accordance with Le Clerc’s report, by commenting upon Biblical passages: see De Vries 1679, 27–28. No trace of such disputations could be retrieved.
- 36.
Molhuysen 1913–1924, volume 3, 283, 300–301 and 313–315.
- 37.
“Comme en ce tems là les Cocceïens & les Cartesiens s’étoient unis ensemble, non qu’il y eût aucune liaison entre leurs sentimens particuliers; mais parce que les Voetiens s’opposoient également aux uns & aux autres,” Le Clerc 1709, 356.
- 38.
See Sect. 2.3.5, De Volder’s views on politics and religion. Cf. also Le Clerc’s own judgment: “ce qui m’étonne le plus c’est que le Prince d’Orange & les Curateurs, qui apparemment n’avoient jamais étudié ces matieres, & dépendoient purement des raports qu’on leur en faisoit, voulussent bien se prêter à la pasion de si mal-habiles gens, & déclarer punissables ceux qui enseigneroient des doctrines, de la fausseté desquelles ils n’étoient nullement instruits, & qui n’avoient aucun rapport avec l’administration des affaires de l’Etat. Que leur importoit-il que l’on fût Péripateticien, ou Cartesien? Ne leur importoit-il pas au contraire de ne faire point de mécontens, sans nécessité? Sans doute l’importunité des Anti-Cartesiens, & les suggestions secretes, contre les personnes, l’emporterent sur la prudence & sur la modération du Prince & de ces Messieurs. Si ceux qui gouvernent les Royaumes & les Républiques se proposoient toûjours pour regle de leur conduire cette belle maxime, de faire facilement du bien à tout le monde, mais de faire du mal avec beaucoup de peine; on verroit rarement des exemples de semblables partialitez, qui sacrifient, sans fruit, les accusez aux accusateurs,” Le Clerc 1709, 371–372. Please note that De Volder did not always agree with the positions of the Cocceians: see Sect. 2.3.5, De Volder’s views on politics and religion.
- 39.
- 40.
- 41.
- 42.
See Van Bunge 2012, chapter 9.
- 43.
“Je ne m’arréterai pas à ce que les Théologiens lui dirent, par ce qu’il ne s’agit pas d’eux, en cettê occasion, & que les matieres Philosophiques & Théologiques, agitées de ce tems là, n’avoient aucune liaison naturelle ensemble. Je dirai seulement que nôtre Professeur en Philosophie représenta à Mr. le Pensionaire que ‘tout ce dont on chargeoit les Cartesiens, se pouvoit réduire à deux chefs: L’un étoit qu’ils se mêloient de choses, qui concernoient l’Etat & qu’ils n’étoient pas bien affectionnez pour le Gouvernement présent: L’autre étoit qu’il traitoient de choses Théologiques & qui regardoient l’Eglisè: Que l’une & l’autre accusation étoit si mal fondée, que ce ne seroit pas la peine de les réfuter, si l’on n’avoit pris soin de les répandre partout: Que l’on ne trouveroit pas un seul Dogme, concernant la Politique, dans Descartes, puis qu’il n’avoit écrit que de Physique & de Métaphysique: Que s’il y avoit quelcun, qui fût du sentiment de Descartes, & qui se mêlât de parler d’affaires d’Etat, sans y être appellé, par son employ, ce n’étoit pas la faute de la Philosophie, qui n’y a aucun rapport, & qu’on pourroit dire à cette occasion; puniantur personae, non res: Que la Philosophie de Descartes étoit estimée, en toutes sortes de Gouvernemens, comme en France & en Angleterre, où la Societé Royale étoit établie sur les fondemens du Cartesianisme; & qúe cette Philosophie avoit même fleuri dans les Provinces Unies, ce qui étoit une marque que l’on pouvoit très-bien souffrir les Cartesiens sous toutes sortes de Gouvernemens, & qu’ils suivoient cette maxime, boni civis esse praesentem Reipublicae statum tueri: Que le Gouvernement appartenoit à ceux, que Dieu avoit établi pour cela, à que, si Mr. le Pensionnaire vouloit examiner la chose, il trouveroit, que ceux qui s’ettoient voulu mêler des affaires de l’Etat, depuis quelque tems, étoient tous du parti opposé’,” Le Clerc 1709, 356–358. On the ‘Cartesian’ character of the Royal Society, see Armitage 1950; Jalobeanu 2011; Henry 2013.
- 44.
“[…] ‘Qu’à l’égard de la seconde accusation, elle étoit si mal fondée, que les Cartesiens étoient persuadez que la Philosophie étoit appuyée sur ses propres sondemens, tout differens de ceux de laThéologie, & que leurs ennemis mêmes le leur reprochoient: Que les sentimens de Descartes, touchant Dieu & l’Ame humaine, ne choquoient nullement la Théologie, puis qu’il enseignoit qu’il y a un Dieu que l’Ame est distincte du corps, ce qui assurément ne devoit scandalizer personne: Que d’autres choses, dont on avoit parlé, n’étoient que des bagatelles, & des disputes de mots, comme ce qu’on lui objectoit touchant le doute: Que si quelcun disoit que l’on doit douter sérieusement s’il y a un Dieu, tous les Cartesiens rejetteroient cette proposition, aussi bien que les autres; mais que si l’on disoit que l’on doit rechercher, contre les Athées, les argumens qui démontrent certainement qu’il y a un Dieu, comme les Cartesiens le faisoient, ceux du parti opposé ne pourroient pas s’empêcher d’enconvenir: Qu’on trouveroit qu’il en étoit de même de toutes les questions & que si ceux, qui etoient opposez aux Cartesiens, vouloient avoir la moitié de la moderation, que les Cartesiens se croyoient obligez de garder, toutes les disputes s’en iroient en fumée. Mr. de Volder conclut delà que, puisque cette Philosophie ne renfermoit aucun Dogme, qui fût contraire aux maximes de l’Etat & de l’Eglise; en l’enseignant on ne faisoit rien d’opposé à l’intention Mrs. les Etats, qui vouloient que l’on travaillât à l’avancement des Sciences dans leur Academie; ce qui ne se pouvoit faire, sans quelque liberté de philosopher, & que c’étoit tout ce que les Cartesiens demandoient. Mr. Fagel, après avoir fait quelques difficultez, parut assez satisfait du discours de Mr. de Volder, & dit qu’il faudrait chercher quelque temperament, qui satisfît les deux partis & que si ceux qui étoient opposez au Cartesianisme faisoient quelques propositions là-dessùs, on les leur communiqueroit. Mr. Fagel parla depuis de Mr. de Volder, comme d’un homme d’esprit & qui savoit très-bien se défendre’,” Le Clerc 1709, 358–360.
- 45.
- 46.
“L’année suivante MDCLXXVI. il arriva une chose qui fit du bruit à Leide, & dans toute la Province; mais dont je ne dirai que ce qui a quelque rapport à nôtre Philosophe. Les ennemis des Cocceïens & des Cartesiens, que l’on regardoit comme unis, parce qu’ils avaient également sujet d’être peu contents de la maniere dont on les traitoit, présenterent vint propositions aux Curateurs de l’Academie & aux Bourgmestres de Leide, comme peu orthodoxes, pour obtenir qu’ils défendissent aux Professeurs de les enseigner. Les unes étoient Théologiques, & lés autres concernoient la Philosophie. […] On accusoit Mrs. Heidanus & Wittichius, Professeurs en Théologie, d’avoir enseigné les premieres, & Mr. de Volder les secondes […]. Ce sont les Propositions de Philosophie, que l’on accusoit d’héterodoxie, & que l’on publia avec les lieux des Auteurs, d’où l’on prétendoit les avoir tirées. Les Curateurs défendirent aux Professeurs d’enseigner ces propositions ni en public, ni en en particulier, & compritent dans la même défence la Métaphysique de Descartes, dont ils défendirent même de tirer aucunes Theses; le tout sous peine aux contrevenans d’être déposez & chassez de l’Université. C’est ce que porte la résolution des Curateurs du 16. de Janvier 1676,” 368–370. No reference to their alleged teaching by Heidanus, Wittich and De Volder is made in the Bronnen.
- 47.
“1. Patribus Veteris Testamenti ante ultima tempora non fuisse collata vera et permanentia bona ipsamque salutem non fuisse ipsis reapse patefactam. 2. Habuisse spiritum servitutis, versatos semper in trepidatione et metu, quod pro peccatis ipsorum nondum esset satisfactum. 3. Non potuisse habere conscientiam tranquillam. 4. Spiritum Sanctum in ipsis non produxisse effectus Deo ut patre dignos nec ipsis ut filiis dignos. 5. Obnoxios per omnem vitam fuisse imperio Diaboli et metui mortis. 6. Solum Decalogum fuisse foedus gratiae in Veteri Testamento, inscriptionem vero legis in cordibus fidelium non esse inter bona Veteris Testamenti. 7. In rebus fidei normam et mensuram veritatis esse claram et distinctam perceptionem. 8. Scripturam loqui secundum erronea vulgi praeiudicia. 9. Omnipraesentiam Dei esse efficacissimam Dei voluntatem, qua omnia sustentat ac gubernat, explicandam ab operatione, qua extra se aliquid producit. 10. Angelos posse esse praesentes in spatiis dissitis in iisque simul operari. 11. Omnem philosophiam esse religionis expertem, summumque hominis bonum esse animum sua sorte contentum. 12. Mundum esse ortum ex seminibus. 13. Eum extensione infinitum esse ita ut impossibile sit dari plures mundos. 14. Animam hominis nil nisi cogitationem esse eaque sublata posse hominem vivere et moveri. 15. Nihil ad humanam naturam facere praeter cogitationem. 16. Voluntatem hominis absolute liberam esse et indeterminatam ac aeque infinitam esse ratione obiectorum ac est Dei voluntas. 17. Deum posse fallere, si velit. 18. Habere nos facultatem, qua cavere possumus ne unquam erremus; errorem vero tantum esse in voluntate. 19. De omnibus rebus esse dubitandum, etiam de Dei existentia, et ita dubitandum ut habeantur pro falsis. 20. Homines habere ideam adaequatam de Deo. 21. Philosophiam esse S. Scripturae Interpretem,” Molhuysen 1913–1924, volume 3, 320.
- 48.
See Sect. 3.2.1.2, Clarity, distinctness and indubitability of simple and complex ideas.
- 49.
“Ceux que cette défense regardoit résolurent de donner un Ecrit au Public, pour se défendre contre des accusations, qui pouvoient leur nuire; car quoi qu’il n’y eût personne denommé, on savoit assez à qui la défense s’addressoit. Mrs. Wittichius & De Volder se partagerent l’examen des propositions. Le premier se chargea d’expliquer celles qui regardoient la Théologíe, & le second les Philosophiques. Pour Mr. Heidanus, il convint de faire l’Avant-propos, & voulut bien que tout l’Ouvrage parût sous son nom. Mr. de Volder, pour ne parler que de lui, fit voir que presque toutes les Propositions, que l’on objectent aux Cartesiens, étoient mal conçues, équivoques, ou tournées d’une maniére odieuse, que quelques unes étoient entierement fausses selon leurs principes, & que l’on ne pouvoit pas les leur attribuer, & d’aunes tout à fàit orthodoxes, à moins que de les prendre à contre-sens. Ceux qui ont quelque connoissance de la Philosophie Cartesienne en tomberont facilement d’accord, à présent que la querelle est finie & que les esprits sont revenus de leur premiere chaleur. II seroit surprenant que les Anti-Cartesiens eussent si mal attaqué les sentimiens de Descartes, & eussent si peu sûprendre leurs avantages contre lui; s’ils n’avoient pas fait profession de renoncer à leur propre Raison, comme à une lumiere trompeuse, car après cela on ne peut plus rien dire de raisonnable, que par hazard,” Le Clerc 1709, 370–371. The propositions more related to theology are 6–7 and 10–20.
- 50.
“Hier sien wy dan D. des Cartes nu vo or de tweedemaal in dese Academie deselve fortuyne loopen, die eertijts Aristoteles in de Universiteyt van Parys tot verscheydemalen geloopen heeft: gelijck ons de Historie daar van seer punctuelijck is beschreven in een seecker boeck, in den Hage Anno 1656 gedruckt, de Varia Aristotelis fortuna in Academia Parisiensi, auctore Ioanne de Lannoy, Theologo Parisiensi. In ’t welcke wy sien, dat Anno 1209 devoornaamste Boecken van Aristoteles ten vyere gedoemt zijn, en het lesen der selve verboden. Daarnae Anno 1215 sijne Dialectica toegelaten, maar sijne Metaphysica en Philosophia Naturalis verboden. Maar Anno 1366 is hy weder wat genadeliker gehandelt, wanneer verscheyde sijne Boecken te voren geinterdiceert, weder werden toegelaten, doch niet alle,” Heidanus et al. 1676, 26.
- 51.
“L’Ouvrage de ces trois Messieurs ayant paru, sous le nom de Mr. Heidanus, il fut appellé devant les Curateurs; & l’ayant reconnu en leur présence, pour sien, sans accuser ses Collegues d’y avoir eu part, il fut déposé de sa Profession en Théologie, & demeura seulement Ministre de Leide. Il sauva ainsi ses deux Collegues, qui auroient été obligez de quitter l’Academie, sans cela. On ne peut pas manquer de louer fa génerosité, en cette occasion; mais on assure que ce qui avoit le plus choqué, c’étoit l’Avant-propos, qui, comme je l’ai dit, étoit de sa façon,” Le Clerc 1709, 373. See Molhuysen 1913–1924, volume 3, 261∗–262∗.
- 52.
- 53.
See supra, n. 9.
- 54.
As he puts it, the quarrels arising from this use were the sign of the imperfection of the system he was teaching, by which polemics or logomachiae could not be avoided. This confirms his late ‘discontentment’ with Cartesianism: “necesse est, ut scientiarum systemata tractemus, quae ad docendum ut sunt accommodatissima, et si ad perfectionis culmen pervenissent scientiae, omne punctim ferrent; ita hoc in rerum statu, quo a perfectione absumus quam longissime, scientiis promovendis multo magis nocent, quam prosunt. His, ut omittam, quae de rerum contentionibus modo attigi, accedunt innumerabiles logomachiae, quae sedem quasi suam ita in Academiis fixisse videntur, ut illis, prorsus abstinere omnino non liceat. Quid est, quod non tantum Academia, sed, et Ecclesiae cathedras maiori contentionis implevit strepitu, quam illa in principio philosophiae universalis de omnibus dubitatio? Ab his tanquam summopere necessaria propugnata, ab illis reiecta non modo, sed cum dubitationem Dei involvere videretur, scepticismi, atheismi, et nescio cuius non impietatis insimulata, cum tota haec res tantis utrinque animis agitata, si rite perpendatur, in mera consistat verbi controversia. Neque enim qui hanc dubitationem impugnant argumentis demonstrandam Divini numinis existentiam negabunt, et quidem quam certissimis, quibus rigidissime licet excussis, ita ut rigidius a pertinacissime dubitante excuti nequeant, sua tamen intemerata constet fides. Neque aliud volunt huius propugnatores; qui sicut omnium, quae ad scientias pertinent, ita et Divini Numinis demonstrationes conficiendas urgent solidissimas, quae ne scepticorum quidem longe petitis ratiunculis vel minimum infringantur, adeoque non ex externis, quae scepticus inter dubia recenset, sed solis ex cogitationibus nostris hauriantur. Harum enim in nobis conscientia omnem, ne diffitentibus quidem scepticis, dubitationem excludit. Hae solae per se cognoscuntur, reliqua omnia per illas. Qua via ut procedat, qui a se impetrare potest, ille profecto omni hac scepticarum dubitationum farragine, quae tantas tragoedias excitavit, nequaquam indiget. Haec et id genus infinita, cum nullius licet momenti, maxime tamen serio in Academiis agitari soleant, plurimum necesse est taedii, plurimum ulteriori scientiarum profectui nocumenti afferant,” De Volder 1705, 18–20.
- 55.
“Verum omnis difficultas in eo est, taliane principia inveniri possint. Qui enim omnia negantibus, aliquid extorqueri potest quod non negent? […] Quantumcunque enim dubitationi indulgeat, non tamen hoc efficiet, ut se cogitare nesciat. Quod ipsum es quod Augustinum impulit, ut, in inquisitione, quam instituit de Deo et mente, cogitationem pro fundamento poneret. Soliloq. I. 2,” De Volder 1685, 9–10. Cf. Augustine’s Soliloquiorum libri duo, II, I, 1: “R. Tu qui vis te nosse, scis esse te? A. Scio. […] R. Cogitare te scis? A. Scio. R. Ergo verum est cogitare te. A. Verum,” Augustine 1986, 45.
- 56.
- 57.
The disputation was presided over and authored by De Volder in 1671. In it, he claims that we do have an innate idea of God, demonstrated by the fact that we assign to the word ‘Deus’ a meaning (theses 1 and 3–4), that this represents the most perfect being (thesis 2). Hence (theses 9–13), he proposes an ontological argument, based on the premises that (1) all our knowledge comes from ideas, (2) “whatever is contained in the idea of a thing, or whatever follows from the idea of something, the same can be truly affirmed of the thing of which it is the idea” – a principle justified on the ground of its evidence; (3) the fact that a concept represents a given essence, and not another one: “IX. Quibus ita constitutis restat porro inquirendum, an ea quam nobis adesse ostendimus, idea Dei talis sit, ut nos doceat obiecti sui exsistentiam. Etenim quidquid cognoscimus per ideas quas in nobismet ipsis reperimus, cognoscimus. Nec datur ulla de rebus extra nos existentibus cognitio nisi mediantibus ideis, quarum ope rerum ipsarum novimus attributa. Ex quibus equidem evidentissime sequitur, aut nullam dari ne quidem de evidentissimis cognitionem, nullam scientiam, aut si detur, verum esse, quidquid continetur in idea rei, sive quidquid ex idea rei alicuius sequitur, id ipsum de re cuius est idea, vere affirmari posse. Neque enim ullam habeo de rebus scientiam, nisi per ideas. Ideae autem nihil docent de rebus, praeter quae ex iis sequuntur, sive quod eodem redit, quae in iis continentur. Quae si falsa esse queant, simul etiam omnia poterunt esse falsa, quaecunque etiam sunt evidentissima. Certus sum totum esse maius sua parte, sed quam ob causam? Ullamne aliam, nisi quia concipio hanc proprietatem in idea totius contineri? Hoc sane non demonstro ex eo, quod extra meos conceptus est, sed ex ea totius idea, quae menti meae inhaeret. Unde fieri si possit, ut id quod in idea totius contentur, de toto verum non sit, fieri etiam poterit, ut falsum sit totum sua parte maius esse. Quod nemo facile dixerit. Quin etiam ex triangulo extra me posito non deduco eius angulos duobus rectis aequales esse, sed ex eo tantum, quod advertam hanc proprietatem in ipsa trianguli idea contineri. Quae unica ratio est cur hoc de triangulo ab aeterno verum esse, nec aliter sese habere posse asseverem. In quibus si falli hoc ipso indicio non possum, quid certius est, quam ea quae in idea rei continentur de ipsa re vere posse affirmari? […] XI. Nec te audio, si dicas cogitationem meam nullam imponere rebus necessitatem, atque adeo ex eo quod rem ita cogitem non sequirem ita esse. Tantum enim abest ut credam meos conceptus aliquam imponere rebus necessitatem, ut e contrario existimem ipsas res imponere necessitatem meis conceptibus. Neque vero res ita se habet, quia ego talem percipio, sed talem eam percipio, quia ita se habet, quia ego talem percipio, sed talem eam percipio, quia ita se habet; unde nec fundamentum nostrae assertionis est ipse conceptus quatenus conceptus est, sed quatenus hanc mihi repraesentat essentiam et non aliam,” De Volder 1671c, theses 9 and 11. The demonstration itself is given in thesis 13. In this disputation, De Volder does not provide an a posteriori argument, and does not give insights on his idea of causality, as he was to do in his Contra atheos.
- 58.
“Quae itaque paucis ut ob oculo ponatur, assumo, ea omnia quae per necessariam, et certissimam consequentiam ex rei cuiuscunque natura deducuntur, ea esse rei istius attributa, rei isti certo competere, nec absque iis rem illam aut existere aut concipi posse. […] Assumo deinde, ea omnia, quae in idea rei alicuius continentur, sive quae ex idea istius rei necessario sequuntur, necessario quoque sequi ex ipsa natura. Nam quid aliud sunt quam naturae ipsarum rerum repraesentationes? Ex quibus quidquid sequitur, sequitur ex natura rerum quas repraesentat. Quis enim non videt, inter naturam rei, quatenus ab idea offertur menti, et attributa, quae ex eadem necessario fluere mens percivit, eandem omnino connexionem esse, quae est inter rei naturam extra nos existentem, et attributa quae producit? Ita quidem ut sicut omnino nequeo habere ideam rei sine illo attributo quod ex idea sequitur, sic res illa omnino nequeat existere absque eodem illo attributo. Nullam enim aliam ob causam ex idea id sequitur, quam quod cum ipsa rei natura necessario copulatur. […] Manifesto siquidem eadem analogia et connexio est inter ideam rei et ea quae in idea continentur, quae est inter naturam rei, et ea quae ex illa fluunt,” De Volder 1685, theses 26–27.
- 59.
“Nisi enim ex ideis de rebus iudicare possum, nullum mihi aliud iudicium adest. […] Fierine potest, ut hic nexus in ideis sit, in re ipsa non sit? […] Sin vero possit, iam idea mea non respondet triangulo, quod manifestissime falsum est; iam aut falso, aut saltem incerto assuerunt mathematici, triangulo habere angulos aequales duobus rectis; conceptus trianguli hoc quidem involvit, sed si ex conceptu ad rem ipsam argumentari non licet, dubitari potest, an idem hoc, quod ex conceptu trianguli sequitur, sequatur ex trianguli natura. Quod si dubium esse queat, iam profecit nulla datur via, per quam in rerum cognitionem deveniam,” De Volder 1695, De Deo, thesis 14. Notably, in his 1698 Oratio de rationis viribus, De Volder claims that ideas and things coincide, for the reason that things are defined through ideas, and not vice versa: see De Volder 1698, 5–6: “[n]ullae igitur certae emanabunt conclusiones, praeterquam ex ideis evidentissime distinctissimeque perceptis. Quarum hoc praecipuum est, ut ex illis eaedem profluant in cogitationibus sequelae, quae ex ipsis sequuntur rebus. Nam cum ideae rebus, quarum sunt ideae, conveniant exactissime (non enim ex rebus ideae, sed ex ideis res definiendae sunt) inter quarumque rerum ideas idem consequenter nexus erit, quem ipsae inter se res habent. Quod attendenti ita perspicuum est, nihil ut clarius percipi queat. Ex his itaque, et per has ideas omnis comparatur scientia. Hisce suas vires, suam in ratiocinando efficaciam debet mens nostra.” In the Disputatio philosophica de essentia et existentia Dei (1718), presided over by Jacob Wittich, and written and defended by Johann van den Honert, son of Taco Hajo van den Honert (whose relation with De Volder I discuss below), De Volder is mentioned amongst those maintaining that knowledge of things depends on ideas only. This is a premise for the demonstration of the existence of God from His idea: see Wittich and Van den Honert 1718, 2.
- 60.
“Non […] quaeri, an possimus ideas, quas a rebus externis accepimus variis inter se modis operatione mentis nostrae componere, verum an possimus plane novam effingere, sic Cartesius facillime huic allato exemplo oggeret, non quaeri, an nos qui habemus idea extensionis et motus […] possimus illas variis inter se modis disponere pro arbitrio intellectus nostri, et si nihil extra nos sit, quod illi compositioni simile sit; sed id agi, an illas ideas extensionis et motus habere possimus, si nihil foret, quod extensioni et motui respondeat. Quae duo admodum a se differre, vel hoc ipsum Chimerae, et c. exemplum evincit. Chimaeram enim, et Pegasum ut non possem effingere, nisi animalia, ex quorum compositione illa effingo, sensibus percepissent, ita nec possem mundum illum alterum effingere, nisi haberem ideam extensionis et motus, ex quorum in se actione omnia haec mea figmenta oriuntur. Ex eo itaque quod possim ideas, quas habeo extensionis et motus pro arbitrio meo varie inter se componere, et ex hac compositione alterum quendam mundum effingere ab hoc nostro modorum respectu diversum, concludere velle, me posse pro meo quoque arbitrio, illas ipsas extensionis et motus idea efformare […] ac si qui concludere vellet, ex eo quod colores, quos visu […] percepit, varie inter se miscere possit pro arbitrio suo, se quoque, utut ab ineunte aetate caecus fuisset, adeoque eos visu nunquam percepisset, efformare tamen in se pro arbitrio suo has ipsas colorum ideas posse,” De Volder 1695, De Deo, thesis 11.
- 61.
“Nos mentem habemus, quae duo rerum percipit genera, cogitantium et extensarum; tertium genus non percipimus. Neque tamen ullus est, opinor, qui ex eo concludere valeat, tertium genus rerum non posse dari. Ponamus itaque tertium aliquod rerum genus, et praeterea dari substantiam cogitantem finitam, quae praeter illa duo rerum genera, quae et nos percipimus, etiam percipiant hocce tertium. Haec tertii generis rerum idea in illa substantia cogitante, erit mera modificatio, et tamen mens nostra, quae est substantia, et cogitans substantia non habet in potestate sua, ut illam alterius ideae realitatem obiectivam […] in se producat, cum tamen illa, qualiscunque etiam sit cogitatio videatur a re cogitante eodem modo procedere, ac eae quae sunt in nobis videntur procedere a mente nostra,” De Volder 1695, De Deo, thesis 13.
- 62.
“Proculdubio enim ideae respondent obiectis, sive rebus repraesentatis; cumque hic nexus, sequatur non ex communi hoc, quod ideae sint, sed ex repraesentamine idearum, sive ex naturis repreaesentatis,” De Volder 1695, De Deo, thesis 14.
- 63.
Descartes 1996, 91.
- 64.
“Profecto si quis ea quae […] de connexione inter ideas, et rerum quae repraesentent naturas diximus, attente applicet ideae divinitatis videbit evidenter, istius naturae existentiam necessarium esse attributum, ideoque de ea non posse non affirmari,” De Volder 1685, thesis 29.
- 65.
“[N]ihil absurdius est quam ideam hanc statuere effictam. Nam quid quaeso aliud efficta idea est quam quae ex pluribus sola mentis operatione pro arbitrio est conflata. Quod certe de hac nostra dici non potest, cui nihil omnino addi, a qua nihil potest demi, quin eo ipso tota Divinitatis destruatur notio. Si enim ab hac ipsa Dei Idea quidpiam separatum velimus, nonne eo ipso tollitur Natura entis absolute infiniti? Unde sequitur necessariam omnino connexionem et inseparabilem nexum inter omnes perfectiones dari, aut potius unam tantum in ipsa Natura Dei omnia comprehendentem contineri perfectionem. Quid itaque a fictione distat magis, quid ab arbitrio nostro dependet minus, quam Divinitatis idea? Qua ne minimam quidem sine totius rei destructione admittere potest separationem Ubi igitur nullae continentur diversae partes, Ubi omnia referuntur ad unum, illic nulla est compositio, nulla effictio, illic simplicissima est idea, et minime arbitraria. […] Verum, inquiet forte quispiam, ex cogitationibus nostris, quae multa comprehendunt, quae in rerum non natura reperiuntur, non licet concludere rerum existentiam. Imo vere existentiam concludere nisi ex cogitationibus nullo modo licet. Res quidem non minus existent, sive ego de iis cogitem, sive minus, sed tamen ex solis cogitationibus meis patebit mihi rem existere aut non existere. Quaecunque enim extra me fiunt, nisi mentem meam afficiant, nisi certas cogitationes in ea excitent, certe cognitionem meam iuvabunt nihil. Quid quid igitur sive existentiae sive quarumcunque proprietatum de rebus concludo, id solis pendet ex conceptibus. Nemo itaque mirabitur Divinam quoque existentiam nos ex ideis deducere, cum ea eo evidentius deducatur, ex idea sui, quod ad illam demonstrationem nulla alia requiratur idea, quod in nulla alia re obtinet. Solem ex. gr. (idem enim est quacunque de re loquar,) ut existere concludamus, ad id non faciet ipsa natura Solis in coelo, sed ipse conceptus meus quem habeo de sole, ex quo solo cum non sequatur Solis existentia, necesse est ut eiusdem dependent iam ob aliarum rerum, quarum existentiam aliunde novi, ideis animadvertam, sicque demum, non tamen aliunde quam per cogitationes meas, Solis concludam existentiam. Ex quo liquet omnium rerum existentiam ex solis conceptibus concludi, sive illa sequatur ex ipsius rei conceptu, ut hoc in sola Dei idea obtinet, sive ex dependentia ab aliarum rerum, ipsiusque demum Dei conceptibus,” De Volder 1685, theses 34–35. Cf. Descartes 1996a, 91–92: “[b]ut now, if just because I can draw the idea of something from my thought, it follows that all which I know clearly and distinctly as pertaining to this object does really belong to it, may I not derive from this an argument demonstrating the existence of God? It is certain that I no less find the idea of God, that is to say, the idea of a supremely perfect Being, in me, than that of any figure or number whatever it is; and I do not know any less clearly and distinctly that an [actual and] eternal existence pertains to this nature than I know that all that which I am able to demonstrate of some figure or number truly pertains to the nature of this figure or number, and therefore, although all that I concluded in the preceding Meditations were found to be false, the existence of God would pass with me as at least as certain as I have ever held the truths of mathematics (which concern only numbers and figures) to be.”
- 66.
“Tam aperta et illustria sui indicia animis nostris omni ex parte impressit Deus O. M. ut eius existentiam vel Mathematica evidentia monstrare volenti, non tam laborandum videatur, argumenta ut quaerat, quam ut ex iis, quae undique attendenti occurrunt, ea seligat, quae obviam magis et facilem, certam tamen et inconcussam habeant demonstrationem; sive enim ipsam Dei Naturam contemplemur, manifesto convincimur eam illam esse, quae in se sufficiens habeat existentiae suae, eiusque necessariae et aeternae fundamentum; sive eius effecta respiciamus, et ea quidem quorum notitia intime mentibus nostris insculpta nullum omnino dubitationi locum relinquit, illa dilucide demonstrant, causam summe perfectam, summe infinitam; sive denique quidpiam arripiamus vel quod existat revera, vel quod existere fingamus illa sive vera sive ficta exsistentia clare patefacit, existere aliquod ens a se. Quae quidem ut cognoscantur evidentius, singula paulo accuratius prosequenda erunt. In illa autem existentiae divinae demonstratione, quae ex natura Dei fluit, morabor minus, quia memini me alias hanc rem deduxisse latius,” De Volder 1685, thesis 25. On the other hand, in his Exercitationes, section De Deo, De Volder was to be more constant to Descartes’s version of the argument, on which he comments extensively: having re-stated his considerations on ideas as the only way to know external things (De Volder 1695, De Deo, thesis 14), De Volder does not built upon the premises he set in his Contra atheos, but he rather uses the notion of the necessary, viz. clear and distinct connection between ideas to argue for the entailment of the idea of existence in that of God (De Volder 1695, De Deo, thesis 19). See also De Volder’s dictata upon Descartes’s ontological argument. In commenting upon Principia I.14, De Volder is more constant to Descartes’s ‘short’ version of the argument: namely, he considers 1) the immediate awareness we have of the idea of God, and 2) His essence as ens summe perfectum: Hamburg 273, 13–14; Hamburg 274, 9–10. The same account is followed in De Volder’s dictata on Meditatio quinta, articles 9–11: cf. the dictata extant at Warsaw: 84–86. De Volder’s a priori argument for the existence of God is recalled as exemplifying the Cartesian theories in Justus Wessel Rump’s Institutiones theologicae (1721): Rump 1721, 8–9.
- 67.
“Post eam existentiae divini numinis demonstrationem, quae suam efficaciam debet ipsi naturae Dei […] proximum est, ut videamus quidnam sequatur ex eadem illa idea, eam si consideremus, non in sua natura, sed tanquam causae alicuius effectum. Cui rei non inutile erit praemittere quaedam generalia ipsam naturam causae et effecti,” De Volder 1685, thesis 37. Notably, Le Clerc claims that De Volder used, in his Contra atheos, not only Descartes’s demonstration of the existence of God (probably referring to the a priori one), but also an argument taken “ab effectibus”: see Le Clerc 1709, 385–386.
- 68.
“Cur enim quaeso dicimus terram, coelum, sidera, idem autem est de quibuslibet rebus existere? Nonne quia ea videmus aut aliis quibusdam sensibus percipimus? Visio autem haec nobis ne quidem persuadere, multo minus nos certos reddere posset, de rei alicuius existentia, nisi mentem afficeret. Quid enim evidentius, quam si corpus afficeretur, mens non afficeretur, nunquam nos visuros, nec ex ea corporis affectione si eius conscii non fiamus, nos nobis unquam persuasuris dari aliquid extra nos. Sola igitur idea est, quae persuadet […]. Qua autem, quaeso, ratione hoc potest idea, nisi persuasissimi essemus ea causa requirere extra nos existentem, et talem quidem, quae illius repraesentatis perfectionibus respondeat? Quae non eo adduco, quasi ex hac persuasione argumentum petere velim, sed solummodo ut ostendam eos qui, ubi de idea Dei agitur existentia, hanc de causis idearum veritatem in dubium trahunt, eandem illam, ubi de rerum sensilium existentia agitur, extra omnem dubitationis aleam ponere, sive sibimet ipsis pugnantia loqui,” De Volder 1685, thesis 59.
- 69.
“Quod si idearum nostrarum naturam vel obiter contemplemur, facile liquebit inter eas respectu rerum quas repraesentant eandem omnino diversitatem esse, quae foret inter ipsas res quarum sunt ideas, si eae forte existerent […] Ex quibus nec difficile erit advertere eundem hunc nexum, qui est inter naturam operationemque causae, et effectum quod producit, esse quoque eadem omnino necessitate, inter causae, eiusque operationis ideam, et ideam effecti,” De Volder 1685, theses 42–43.
- 70.
“Quibus omnibus consentaneum est, quantum inter diversas causas varietatis est tantundem necessario diversitatis inter earum effecta fore, et viceversa, quantum est inter effecta variarum causarum discriminis, tantundem quoque inter ipsas causas reperiri differentiae,” De Volder 1685, thesis 44.
- 71.
“Ut enim in ratiocinio, fieri nequit, ut ex iisdem plane datis diversis concludantur eadem, sic nec fieri poterit, ut ex communibus iisdemque in utraque causa proprietatibus, operationes diversae sequantur, neque ut ex diversis proprietatibus, operationes diversae sequantur, neque ut ex diversis proprietatibus sequantur eaedem. Hoc etenim si fieret, sequeretur diversam plane esse inter causam et effecta connexionem ab ea quae est inter ideam causae, eiusque effecti; quod absurdum esse […] evicimus. Merito igitur licebit concludere, eandem omnino causarum, quae effectuum, et viceversa varietatem poni,” De Volder 1685, thesis 45.
- 72.
“Uno verbo eam hic solummodo causam vocamus quae vulgo proxima dicitur, qua posita effectum ponitur, et qua sublata tollitur. […] De hac autem causa evidentissime liquet, eam omnem cum effecto, necessariam nec ulla ratione solubilem habere connexionem. Quae enim arctior copulatio concipi potest, quam ea, quae modo descripta est quaecunque id continet, ut alterum absque altero nec poni nec tolli queat? […] Ea siquidem imbecillitas humani intellectus est, ut nequeat cuiuscunque etiam rei naturam, et omnes quae in ea sunt, unico conceptu apprehendere intelligereque. Quod autem illa unico non valet, id pluribus praestare et exequi iure merito tentat, sicque unam eandemque rei etiam individuae naturam pluribus sibi proponit conceptibus, qui utut diversi revera sunt conceptus, repraesentant tamen unam eandemque rei naturam, licet propter diversitatem conceptuum diversa vulgo, nec male, dicantur eiusdem rei attributa, aut proprietates. Sic trianguli naturam diversis omnino contemplor conceptibus; vel enim concipio tanquam figuram trium laterum, vel tanquam figuram, cuius maximum latus opponitur maximo angulo, vel denique ne plura enumerem, tanquam figuram cuius anguli duobus rectis sunt aequales. Diversos hosce conceptus esse vel ex eo liquet, quia unum ex hisce attributis de triangulo possum noscere non cognitis reliquis. Unius autem solummodo rei conceptus esse negari nequit quia soli triangulo conveniunt, ex eius natura necessario sequuntur, et tum cum eadem, tum secum invicem reciprocantur. […] Inter haec autem attributa, inter quae ipsam rem si spectemus, nulla est diversitas, mens nostra suo concipiendi modo diversitate quandam facit. Quanquam enim illa eodem modo conveniunt rei, solet tamen mens nostra unum ex hisce concipere, tanquam primarium, vel quia primo menti occurrit, vel quia faciliorem reliquorum deductionem praebet, quod ipsam rei naturam vocat, et ex quo reliqua, quae instar attributorum concipit, necessario sequi demonstrat, non quod haec non aeque ac illud, rei naturam constituant, sed quod talis ordo sit nostrae quam habemus de rebus cognitionis. Ex quo et illud fluit, illud primarium quod est nostrae cognitionis et ratiocinii omnis de re fundamentum a nobis concipi tanquam causam efficientem illarum proprietatum, quas ex ea deducimus, concludimusque; quod ipsum sufficit ad id quod nobis nunc est prae manibus. […] Etenim si recte, nemine dissentiente, attributa a rerum natura, a qua tamen non differunt, effici producique dicimus, quidni liceat idem dicere de existentia eo quidem in casu, quo est rei, ex cuius natura necessario fluit, attributum. Quidni unum et idem possum concipere, et tanquam esse dans et tanquam accipiens? Quidni unam eandemque rem reipsa duobus possum conceptibus, qui diversa constituere dicantur rei attributa, ita concipere, ut concipiam alterum esse suum dari alteri, et alterum ab altero accipere, hoc est, alterum esse alterius causam? Licit revera inter haec duo attributa, quatenus ipsa in re sunt, nulla sit differentia. […] Neque vero est quod urgeant causam effecto tempore priorem esse debere. Tantum enim abest hoc ut verum sit, ut contemplanti necessarium qui est inter causam et effectum nexum, et sine quo causa non esset causa, planum fiat, causam quatenus causa est, tempore effecto priorem nullo modo esse posse. Quid enim evidentius quam id quod omnes confitentur, posita causa poni effectum, et sublata tolli, quae sane reciprocatio omne excludit temporis discrimen. Haec autem cum causae propria sit, nec minus tamen conveniat omnibus attributis quae eadem sunt cum re cuius sunt attributa, quid est quaeso cur negemus idem esse posse ratione sui ipsius, quod est causa ratione effecti?” De Volder 1685, theses 37–38 and 66–69. In his Exercitationes the reference to the attribute-property disappears, even if De Volder still reduces any causation to efficient one, labelled as necessary: De Volder 1695, De Deo, thesis 3: “[r]elatio autem causae ad effectum talis est, ut posita causa ponatur effectum, adeoque ex causae sive natura, sive operationibus effectum sequatur necessario. Quo ipso facile liquet sermonem hic esse de ea causa quam vulgo proximam vocant, neque causae vocem hic, ut in vulgari usu loquendi saepe fieri solet, ita laxe sumi, ut designet omnia, quae in re sunt, quae causa dicitur, sed praecise tantum illud quod in re illa est, quod causat, id est, aliquid efficit, nulla habita ratione reliquorum sive attributorum, sive operationum, quae dum ad hoc effectum non concurrunt, nec huius effecti causae dici queunt. Hunc autem necessarium nexum inter causam et effectum dari, vel ex eo liquet, quod pro sufficienti cuiuscunque etiam effecti causa sibi obtrudi patietur nemo id, quod licet existat et operetur, effectum tamen possit non producere: semper enim ulterius quaeret, cum possit illud, quod pro causa adducitur, operari, ita tamen ut effectum, cuius causa dicitur, ex ea operatione non sequatur, quidnam accedere necessarium sit, ut effectum sequatur, quod ipsum aut solum aut priori illi operationi iunctum demum pro vera agnoscet causa. Quod ipsum si necesse foret innumeris in exemplis facile ostendi posset.” The sample of fire is used also in De Volder’s Contra atheos: “[q]uae exemplo ut illustrentur supponamus, ignem aquam calefacere. Quod, nisi necessario sequatur ex natura ignis agentis in aquam, poterit fieri, ut ignis in aquam agat, et eam tamen non calefaciat. Haec enim si seiungi non posse statuas; eadem opera fatearis oportet esse necessarium quem urgeo nexum inter ipsius ignis in aquam actionem, et aquae calefactionem. Quem nexum si neges, et nihilominus ignis actionem solitariam esse caloris introducti velis causam, plane loqueris repugnantia. Ponamus enim nexum hunc si fieri potest dissolutum, ita ut ignis agere queat in aquam et eam non calefacere, concipiamusque duo vasa, eiusdem figurae et magnitudinis, eadem aquae quantitate plena, eidemque igni eodem ritu apposita in quorum altero si fieri queat, aqua contenta incalescat; in altero maneat frigida. Quibus ita positis, si quis nunc de te causam quaerat cur altera aqua calefiat, risui profecto te expones, si dicas id fieri propter actionem ignis,” De Volder 1685, thesis 38.
- 73.
Cf. his commentary on I.18, in Hamburg 273, 17–18: “[i]n altero versamur argumento in quo per ipsam ideam q[ua]m habemus, concludimus a posteriori Deum existere i.e. tanquam ex effectis idea sc. {q[uae]} causa indiget, q[uo]d argumentum ut intelligatur, praemonenda sunt q[uae]dam de relatione inter causam et effectum, et {q[uo]d} primo ex causa quatenus causa sequi effectum: dico quatenus causa, i.e. quia habentur {q[uae]dam} pro causa actionum, v.g. loquela, motus, etc.: q[uae] solis a musculis et {…} fiunt: dein quando hic agitur de causa, agitur de parte, {q[uae] q[uo]d} efficit ut cum v.g. {o[mnin]o} potens tollere 100 ll tollit 50, non omnes concurrunt vires, sed de iis tunc t[an]tum loquimur, q[uae] concurrunt: ex hac causa sequitur effectus necessarius, qui non potest non sequi: ut e.g.: ut si quis 2 vasa eiusdem magnitudinis et figura apponat igni aquae repleta, si aquam in uno vase calefiat, in altero non, certe ignis non potest dici eius calori causa, si vero ambo calefiant causa dici debet, quae positae effectus ponit, et qua sublata tollitur: si nunc diversae causae omnibus viribus agentes producunt effectum aliq[uo]d, quo profecto causa est perfectior, una alia, eo et unus effectus alio erit melior eodem modo, quo ex diversis effectis unum altero melius est, meliusque concludere licet, eo unius causam altera meliorem esse. Deniq[ue] notissimum est effectum non posse plura continere quam causam […].”
- 74.
De Volder stresses again that in the case where we are not convinced that ideas require a cause external to themselves that matches their contents, we could not assess the existence of anything. Actually, we have no means besides mere ideas to grasp reality: “[v]erum, inquiet forte quispiam, ex cogitationibus nostris, quae multa comprehendunt, quae in rerum natura non reperiuntur, non licet concludere rerum existentiam. Imo vero existentiam concludere nisi ex cogitationibus nullo modo licet,” De Volder 1685, thesis 35. See also thesis 41: “nam si omnes meae, quas habeo, ideae tales sint, ut nullam extra me causam agnoscant, de nullius quoque rei a me diversae existentiae certus fieri potero.” Accordingly, he assumes that we conceive things as they are represented by ideas, in the case that such things exist outside mind: “[a] quo argumento antequam discedam, non inutile forte erit ex iisdem fundamentis […] demonstrare conclusionem. […] Quod ut fiat, illud primum considerari velim, omne id quod sub perceptionem nostram cadit, si forte non existat, existere tamen ex sua natura posse,” De Volder 1685, theses 48–49.
- 75.
“Quae quidem omina non difficulter evincent Dei existentiam, cum iam constet, ideam, quam habeo divinitatis, tantopere differre ab ideis aliarum rerum, quantopere ipse Deus sic existere ab illis quoque rebus existentibus diversus foret. Habeo ego ideam Dei, illa certe causam requirit. Nihil enim aut dari aut concipi potest quod existentiae suae essentiaeve causam non habebit, sive a semet ipso, sive ab alio. A qua igitur causa illa est? Vel certe ab ea quae est infinita et omnino perfecta, vel a finita: illud si quis dixerit, eo ipso fatebitur rem infinitam, hoc est Deum dari,” De Volder 1685, thesis 46.
- 76.
Descartes 1996b, 28–29.
- 77.
The same argument is given in his Exercitationes, section De Deo, thesis 3 (where he reinstate the idea of cause as given in his Contra atheos), theses 4–6 (as to the differences between causes, matching the differences between effects), thesis 7 (providing the demonstration itself). In his dictata, as it was for the a priori proof, De Volder is more constant to Descartes’s version of the argument: see his commentary on Principia I.16, in Hamburg 273, 17; Hamburg 274, 10. Cf. his commentary on Descartes’s Meditatio tertia (to which De Volder refers in his commentary on the Principia), articles 13–16, in Warsaw dictata, 54–57.
- 78.
The original text of the disputation is not recoverable.
- 79.
“B. de Volder in quadam […] Disputationibus contra atheos […] quae supponit, mihi videntur minus esse solida, obscura, ambigua. Supponit tantundem esse discriminis inter effecta, quantum est inter eorum causas. Et viceversa, tantundem discriminis esse inter causas diversorum effectuum, quantum est inter diversa illa effecta Si Vir. Clar. intelligeret veras causas externas efficientes, quae revera agunt et operantur, et vera causalitate, actione et efficientia aliquem effectum producunt, falsa mihi videretur sententia, falsum axioma. Deus sane diversa effecta, corpora et mentes, vere produxit. Ita una et eadem causa diversa effecta producit. Uti et diversae causae eundem effectum producere possunt. Corpus enim corpus, et mens corpus movere potest. Sed aliud per causam efficientem Vir. Clar. intelligit, hinc negat diversa effecta ab eadem, vel a diversis causis idem effectum sequi posse. Scilicet id ex quo aliud quid necessario sequitur haberet relationem causae efficientis, et id quod ita fluit et necessario sequitur, haberet relationem effecti. Ita natura rei esset causa efficiens, et proprietates, quae ex ea fluunt, essent effecta. Quaecunque attributa, ex quibus alia fluunt, essent quoque causae efficientes, sed ea, quae inde fluunt, essent effecta. Et ita ex eadem natura non possent sequi diversa effecta, sive attributa, nec ex diversis causis idem effectum sive attributum. Hoc sensu procederet quidem axioma” Andala 1708, 36–37.
- 80.
“Nec felicius pergit Vir. Clar. applicans praecedens axioma ideis et earum causis. Ut ostendat quantum discrimen sit inter diversas ideas seu diversa effecta, ponit […] inter ideas diversas aut potius idearum repraesentamina tantundem esse discriminis, quantum foret inter res ipsas, quae per illas repraesentantur menti, si forte illae existerent. E. gr. ideam trianguli et circuli respectu repraesentaminis tantundem differre, ac triangulum et circulus, si existerent. Hinc et inter ideam rei finitae et rei infinitae ideam tanta deberet esse differentia, quanta esset inter rem finitam et infinitam, si forte existerent. Cum vero tantundem discriminis debeat esse inter harum idearum seu effectorum causas, quanta est inter ideas seu effecta, sequitur id discrimen esse infinitum. Cumque rei finitae ideae causa proculdubio sit finita, uti triangulum est causa ideae trianguli, circulus causa ideae circuli, ergo ideae rei infinitae causa debet esse infinita, id est Deus. Ergo Deus existit. Sed ad haec Viri Subtilissimi intricata ratiocinia haec noto. 1. Non debere ita confundi obiectum et repraesentamen rei. Quod passim fit potissimum […] repraesentamen rei est idea ipsa, quae obiectum menti repraesentat. Obiectum est ipsa res, quae cogitatur a mente; est actu extra mentem, sed dicitur esse obiective in mente. Hinc 2. inter obiectum finitum et obiectum infinitum discrimen est infinitum. 3. Sed id discrimen minime est inter ideas eorum obiectorum. Omnes ideae sunt modi cogitandi et finiti. Ideam Dei non esse infinitam et summe perfectam, Vir. Clar. […] agnoscit […]. Idea Dei, quae finita est, repraesentat nobis Deum, ens infinitum, summe perfectum. Hoc ens, hoc obiectum est infinitum, non vero idea, non illius entis species, sive repraesentamen. Ergo 4. quia non quaeritur causa obiecti, entis illius, sed ideae, qua ens infinitum nobis repraesentare possumus, non habemus effectum infinitum, sed finitum. Sed 5. vellem intelligere ex Viro Clar. quomodo statuat ideae rei finitae esse causam finitam, et ideae rei infinitae esse causam infinitam? An idea rei finitae necessario fluit ex re et causa finita? E. gr. idea trianguli et circuli ex ipso triangulo et circulo? An ita idea rei infinitae fluit et sequitur necessario ex re infinita? Non enim aliam causae efficientis et effecti notionem agnoscere videtur Vir Celeberrimus. Patet itaque, quod hic non habeamus effectum infinitum, sed finitum; cuius tamen causa exemplaris efficiens nulla alia nisi Deus ipse esse potest, quia obiectum infinitum menti repraesentat. Adeoque longe aliter hoc argumentum proponendum est et explicandum, ac a Viro Clarissimo est factum,” Andala 1708, 37–38.
- 81.
“Quod autem Vir. Clar. hic dicat, naturam rei sua attributa producere, et ita dici causam eorum efficientem, […] nollem tanto Viro excidisset. Prudentius hodie loquendum esse certum est. Praestat utique attributa et proprietates ab effectibus distinguere; sic et attributum primarium, quod proprietates necessario consequuntur, quodque sit quasi fons, unde fluunt et manant omnes, a causa efficiente. Cui usui haec confusio?” Andala 1711, 38.
- 82.
“Hoc argumentum est merum sophisma, prout ab alio Viro Clar. est propositum. […] argumentum Cartesii a priore […] vindicari minime potest, prout illud proposuit, et defendere voluit contra Illustrem Huetium Vir Subtilissimum de Volder; qui id tractat Dissert. de Deo thes. 14–24. Clar. de Volder statim thes. 14 a recto tramite aberrat, quando disputat et urget, nos ad res quae sunt extra nos quidquam pertinere scire non posse, nisi ex ideis, quas habemus de iis. […] Respondeo, haec quidem esse verissima, et nos teneri ex illis ideis de rebus ipsis iudicare, ubi nobis constat, quod revera tales res extra mentem exsistant, quarum ideae sint in mente. E. gr. si atheus concedat dari revera triangulum, omnino tenetur illi attribuere proprietates, quas idea eius necessario continet. Sic si quis Dei exsistentiam agnoscat, tenetur ex eius idea de Deo cogitare, eique concedere omnes illas perfectiones, ipsam quoque necessariam exsistentiam et aeternitatem. Ceteroquin enim non existeret exsistentiam, quod tamen supponebatur. Sed si quis neget rei alicuius exsistentiam, uti atheus Dei exsistentiam revera negat, ne hilum proficiet Vir Subtilissimus, urgendo et disputando, ex ideis de rebus, quae sunt extra nos, iudicandum esse. Ceteroquin actum esse de omni cognitione nostra. Quin ridebit atheus et iure postulabit, ut primo sibi demonstretur existere Deum. Non ergo hic laborandum est et quaerendum de nexu inter ideam Dei et Deum ipsum extra intellectum existentem: sed id quaeritur, an hoc obiectum, quod idea menti repraesentat, et dicitur obiective esse in intellectu, reapse quoque sit extra intellectum. Hoc non licere praesupponere, miror non animadvertisse Virum Acutissimum, mathematicis demonstrationibus assuetum,” Andala 1711, 34–35
- 83.
“Clar. de Volder in suis Disputationibus contra Atheos manifestasse novam vocis causae et effectus, sic et actionis, notionem. Dicit § 37 id praecise causam, cuius ex attributis viribusque effectum sequitur. Et § 43 si alterum ex altero necessario sequatur, eorum alterum causae, alterum effecti vicem supplet. Ubi vero ea connexio necessaria non est, ibi non est relatio causae et effecti; ita ut nexus debeat esse inter naturam causae […] et effectum, quod producit, id est quod fluit ex natura rei. Quod ipsum repetit § 62. Ut porro hoc mysterium capias, scribit § 62 licet inter quaedam rerum attributa nulla sit diversitas, mens tamen nostra inter illa suo concipiendi modo quandam diversitatem facit. Scilicet unum concipimus ut primarium, sive naturam rei; reliqua instar proprietatum sive attributorum. Hinc primarium dicit a nobis concipi ut causam efficientem illarum proprietatum, quae ex eo sequuntur, sive quas ex eo deducimus. Uti ait § 60 ex trianguli natura deducimus, quod tres eius anguli sint duobus rectis aequales. Et ne quid dubites, tandem scapham scapham dicit § 68, recte nemine dissentiente (ego vero puto nemine orthodoxo consentiente,) attributa a rerum natura effici producique dici. Unde intelligi potest aenigma, quod habet § 44. quantum inter diversas causas varietatis est, tantundem necessario diversitatis inter earum effecta fore, et viceversa. Scilicet ex diversis naturis fluere non possunt eaedem proprietates, nec ex iisdem diversae. Uti id explicat § 45 et § 44 exemplo circuli et trianguli illustrat. Eadem habet Diss. de Deo contra Huetium §. 3. 4. 5. 6. etc. atque ita pervertit etiam argumentum Cartesii a posteriore ex idea Dei. […] Quomodo haec notio actionis, causae et effectus, faveat Spinosae, statuenti omnia ex necessitate Divinae naturae sequi, nec tamen ab ipsa distingui; et ideo dicenti Deum omnium rerum causam immanentem, non transeuntem, cuivis oculato iam satis constabit. Imo haec subtilis notio causae efficientis totius illius Spinosismi erit fundamentum,” Andala 1712, 39–41
- 84.
See supra, n. 71.
- 85.
The author refers to Ethica, part 1, proposition 32 – stating that divine will is not a free cause – and quotes from its second corollary: “[a]b aeterno autem, ut reliquos taceam, mundum statuere videtur famigeratus ille nostri seculi Spinosa: qui cum omnia educat per absolutam necessitatem ex natura divina, omnia licet non aeterna, ab aeterno tamen dicere cogitur: hoc est mundum quidem statuit dependentem a Deo. Sed fluentem eadem necessitate ex natura divina, omnia licet non aeterna, ab aeterno tamen dicere cogitur: hoc est mundum quidem statuit dependentem a Deo, sed fluentem eadem necessitate ex natura Dei, qua Dei voluntas, ac intellectus ex eadem fluit. Quod patet proposit. 31 et 32 partis I suae Ethicae, et in primis ex corollario huius 2 […]. Haec pauca annotasse, sufficere potest, cum mei instituti non sit catalogum variarum circa hanc rem, sententiarum exhibere, sed quid vestigia clarissimorum praeceptorum premendo ex ipsa natura rei investigare queam, ostendere,” De Volder and Van den Honert 1686, thesis 3. Cf. the corollary: “will no more appertains to God than does anything else in nature, but stands in the same relation to him as motion, rest, and the like, which we have shown to follow from the necessity of the divine nature, and to be conditioned by it to exist and act in a particular manner,” Spinoza 1912, volume 2, 70.
- 86.
“Per mundum itaque intelligo omne id, quod est praeter Deum, secundo notari velim, me id vocare aeternum, cuius essentia necessariam involvit existentiam adeoque quod nunquam non fuit, nec unquam non erit. Essentiae enim rerum omneque illud, quod ex illorum essentia fluit, sunt aeternae,” De Volder and Van den Honert 1686, thesis 4.
- 87.
De Volder and Van den Honert 1686, theses 6–8.
- 88.
“Sed forte quaeret quis, si mundus non est a se ipso, nec ex Dei natura fluit, unde ergo originem habet? Priusquam huic respondeam, necessum est, ut Dei, quem unico actu non possum concipere, voluntatem et intellectum separatum considerem. Non, quod putem, illos esse ab invicem distinctos ut in nobis; novi enim haec duo attributa unum et idem esse in Deo. Sed tamen haec distinctio non parum claros et distinctos nobis exhibebit conceptus. Quantum itaque ad intellectum, ille nihil aliud potest, quam rerum ideas percipere, et quicquid est vel in ipso Deo, vel extra Deum cognoscere. Voluntatis autem natura consistit in assensu, aut dissensu rerum, sicque intellectus sese habet mere passive proprie loquendo; voluntas active, eodem modo ac in nobis, nisi quod nostra voluntas sequatur intellectum, Dei voluntas praecedat: noster enim intellectus exhibet et proponit voluntati ideas, e contrario vero Deus res percipit, quatenus conscius est suae voluntatis, videtque quo pacto hanc vel illam rem voluerit. […] [E]ius [i.e. of God] voluntas quodammodo prior est intellectu, adeoque non potest ab intellectu ita distrahi et detineri. Sed id liberum voco, quod a nullo determinatur ad agendum, necessarium vero quod ita determinatur. Iam ut respondeatur, rursus distinctio instituenda inter Dei intellectum et voluntatem, ut sic manifestum fiat, num causa mundi, hoc est voluntas Dei egerit libere, vel necessario. Sed illa non fuit determinata ad producendum mundum a sua natura, prout illa voluntati eius contradistinguitur. Hoc enim satis patet […] nec ab ipso mundo, utpote qui nondum fuit, ergo voluntas Dei produxit mundum, ita, ut a nulla alia re ad id determinaretur. Quid quaeso magis liberum? Quam ut quis suae ipsius obsequatur voluntati, E. summa libertate mundum produxit,” De Volder and Van den Honert 1686, theses 12 and 15. On Descartes’s ideas on divine understanding and will – given especially in his Responsiones secundae – see Menn 1998; Carriero 2016.
- 89.
“Christophoro Wittichio, […] in theologicis praeceptori meo unico, et in reliquis studiorum partibus consultori benevolo […]. Burchero de Volder, […] in mathesi et philosophia praeceptori, et hoc tempore praesidi meo plurimum venerando,” De Volder and Van den Honert 1686, part 2, unnumbered page. The disputation is also dedicated to Carolus Schaaf, professor of oriental languages.
- 90.
Wittich 1690, 402–403.
- 91.
“Deus debet habere ideas rerum ex semetipso venientes. At Deus debet habere ideas rerum ex semetipso. Quaeritur, an eas habeat ex intellectu suo, an ex voluntate? Per voluntatem intelligimus id quo iudicat, i.e. quo affirmat vel negat. Dein etiam id, quo probat vel aversatur. Non potest Deus iudicare, non potest affirmare, corpus esse extensum, mentem esse cogitantem, triangulum esse figuram tribus lateribus comprehensam, nisi hoc intelligat. Ergo prius concipiendus est a nobis divinus intellectus, quo intelligit corpus, mentem, triangulum, non potest Deus etiam probare vel improbare id, quod non cognoscit, non intelligit. Ergo etiam huius volitionis respectu praecedit intellectus,” Wittich 1690, 343. Please note that the idea that understanding precedes will, in God, is not overtly discussed in Wittich’s Annotationes on Descartes’s Meditationes, printed and published in 1688; in it, however, he does not criticizes Descartes’s positions as to this point. Following Descartes, Wittich recognizes in following what is clear and distinct in perception the freedom of man; the freedom of God, on the other hand, is posed in its spontaneity (see Wittich 1688, 102). Indeed, “[q]uia Deus […] verus et bonus iam determinavit, et constituit. Ergo hominis libertas in eo tantum consistit, ut illud verum et bonum pro tali agnoscat,” Wittich 1688, 104–105.
- 92.
“Caput III. Agitur hic de universi existentia a se […]. Spinosae virus detegitur et denique demonstratur et materiam et formam esse a Deo solo […]. At vero ridebunt […] hodierni athei […] qui non materiam uti superiores qua talem a se esse, sed in quantum est unum attributorum infinitorum substantiae quae a se est, quae summe est perfecta ac realis asserant. Deum enim illi definiunt: ens absolute infinitum id est substantiam constantem infinitis attributis, quorum unumquodque aeternam et infinitam essentia exprimit. Verum ne ita gaudeant, res non adeo est confecta; non ii sumus nos, qui patimur nobis obtrudi inanes et sine mente sonos pro mysteriis haud vulgaris sapientiae. Quid quaeso volunt per ea infinita attributa, quae praeter extensionem et cogitationem […] in suo concipiunt Deo; quidquid nos concipimus, pertinet ad extensionem vel cogitatione, si illi, non dicam infinita alia, sed vel unicum concipiant aliud, cur hactenus id non protulerunt ad retundendam hanc fortem adeo obiectionem; dicunt ergo quod ipsi ignorant: nec hoc tantum, sed et quam nam quaeso concipiunt substantiam cuius duo attributa possent esse cogitatio et extensio? Omnis siquidem substantiae natura est simplicissima, omniaque attributa tum cum se invicem, tum cum substantia ipsa, identificantur […]. Ut ergo sciamus num duo vel plura quae nos concipimus, sint attributa eiusdem substantiae, videndum unice num conceptus illi inseparabiliter ita ac reciproce cohaereant, uti ex. gr. angulum maximum oppositum lateri maximo, ac tres habere angulos aequales 2 rectis. Iam vero ideam cogitationis cum idea extensionis non tantum non cohaerere, sed se mutuo ita fugere, ut quidquid de una dicatur, de altera eo ipso negetur, quemcunque docebit propria, ad quam in talibus provocandum est, conscientia. Neutiquam ergo sunt eiusdem rei attributa, sed plane diversae res nil habentes commercii inter se. Unde eadem opera evertitur, quod dicunt duo attributa esse rei quae est a se, nam dum talis rei attributa necessario continentur in eius natura, quae est a se, cohaerent quoque reciproco cum se invicem nexu, nisi enim ita cohaereant alterum ab altero separari potest, unde fluet ut vel utrumque eius rei non fuerit attributum, vel alterutrum saltem, at vero separabilia esse extensionem et cogitationem modo ostendimus, substantia ergo illorum, sive ens infinitum male dicitur esse a se. Sunt ergo per demonstrata cogitatio et extensio duo separata entia, quae cum utraque non possint esse a se talis enim unica tantum dari potest, nam quia natura quae est a se in uno individuo plene ac cum omnibus suis attributis potest existere, non requiret ea natura, ut plura existant quam unum ens a se, si ergo plura existerent ea non existerent vi eius naturae quae est a se ac proinde non essent a se sed ab alia causa. Videant autem illi, contra quis hic ago, quid inde porro fluat. Cum vero omnia entia praeter illud quod est a se, non sint causae suae existentiae multo minus poterunt esse cur altera res existat, omnia ergo ea reliqua entia existentiae suae causam habebunt ab unico illo ente, quod est a se. Id vero cum non possit esse extensio a rationes supra datas, necessario erit cogitatio, quae proinde erit a se, independens, infinita, perfectissima, necessarioque existens, hoc est illud ipsum ens quod nobis est Deus, a quo proinde pendebit extensio, et si quae plura praeter hanc putant esse entia, id est, Deus erit creator, materia erit creatura Dei; Q.E.D.,” Vander Ghiessen 1703, 14 and 24–25. In the disputation, moreover, the author refers to the cosmogonies of Descartes and Thomas Burnet as offering physical accounts of the history of the world (which is dealt with in the last part of the disputation): “[…] Genesin mundi […] inter eas quas recentiores excogitarunt, celebres imprimis sunt Cartesii: quam ut pote satis notam hic omitto et Burneti, quae summatim haec est, […]. Quae et similes plures etsi in se non sint improbabiles, pro veris tamen propter rationem datam admitti neutiquam possunt,” Vander Ghiessen 1703, 45. Also, a standard, Cartesian demonstration of the actual existence of the external world, viz. of extended substance, based on the awareness that I cannot be the creator of my sensations, and that God is not a deceiver, is provided: Vander Ghiessen 1703, 12–13. The standard, Cartesian contents of this disputation, paradoxically, are consistent with De Volder’s eventual unconcern with Cartesianism: namely, the disputation could be the result of De Volder’s teaching Descartes’s philosophy, without overtly questioning it anymore. However, the very hand of De Volder can be ascertained neither by dedications nor by internal references.
- 93.
“VIII. Reliqua quae sunt, ideo esse, quia perfectissimus Dei intellectus ea ita concepit, et perfectissima eius voluntas ita voluit. IX. Non ergo haec a Deo intelligi, quia sunt, sed esse, quia a Deo sic cogitantur,” Gronovius 1709, 25.
- 94.
In his Disputatio inauguralis de simplicitate Dei, echo et republica, defended at Utrecht in 1660 and dedicated, amongst others, to the Utrecht professor De Bruyn, as well as to the Amsterdam professors Arnold Senguerd (father of Wolferd and Aristotelian), Alexander de Bie and Gerard Blasius (professor of medicine), De Volder had argued that God is the most simple being as being composed entails imperfection (thesis 3), so that He is not composed by matter and form (thesis 4), and His essence consists of His very decrees, which are different only according to our ways of considering them (thesis 5). Also His attributes are differentiated only according to our ways of considering divine essence (thesis 6). De Volder addresses neither the nature of such attributes, nor that of the freedom of God. He maintains, however, that the freedom and variety of His decrees do not hinder his simplicity, insofar as we consider them as directed to this or that object: “[q]uae autem de libertate, pluralitate, varietate, et contrarietate decretorum affirmant, aut falsa sunt, si nempe de […] essentia divina intelligantur, quod ipsum evincit argumentum, vel ad Dei simplicitatem destruendam nihil ponderis habent, si de determinatione ad diversa obiecta intellecta velint,” De Volder 1660, De Deo, thesis 5. As to the treatment of understanding and will by Spinoza, see in particular Della Rocca 1996; Nyden 2007; Hübner 2018.
- 95.
See the judgment of De Volder on Poiret: “Poiretum pollere ingenio sed iam magis imaginatione uti. In cogitationibus ration. eum multa praeclara demonstrasse atque hunc librum testem esse magni ipsius ingenii. Allein nachdem er seine Oeconomie gelesen, darinne er die Hauptstücke der Religion aus der Vernunfft demonstriren wollen, so lese er kein Buch mehr von Poiret. Denn er setze allda sehr viel voraus, so er beweisen sollte, und indulgirte trefflich seiner imagination und Phantasia. Indessen lebe Poiret gar wohl nam eum, qui sciat Prophetam agere, nunquam eo destitui, unde vivat,” Warsaw University Library, Cod. IV oct. 49, 588–589. Transcription kindly provided by Martin Mulsow. De Volder refers to Poiret’s Cogitationum rationalium de Deo, anima, et malo libri IV. In quibus quid Cartesius eiusque sequaces, de hisce senserint, omnisque philosophiae certiora fundamenta, atque in primis tota metaphysica verior continentur (1677), and L’oeconomie divine ou Système universel et démontré des oeuvres et des desseins de Dieu envers les hommes (1687, translated as Oeconomia divina, in quibus Dei erga homines proposita, agendi rationes, atque opera demonstrantur (1705)).
- 96.
“[C]um Cartesio respondere possem, Deum si voluisset, ut duo et duo non facerent quatuor, simul etiam nobis exhibiturum suis e mentem, quae duo et duo facere quatuor evidenter non perciperet. Hoc sc. naturam Dei ab omni deceptione alienam necessario requirere. Mutata nimirum ipsa rei veritate, mutari etiam conceptus nostros. Qui cum tales sint, quales eos nunc experior, indicio mihi sunt, noluisse Deum, ut repugnantia effata simul vera esse possint. Sed agam ingenue magis. Dabo V. R. haec duo pugnare secum invicem. Quid inde? Alterutrum igitur erit falsum. Procul omni dubio. Non tamen falsum erit me existere, qui cogito. Huius enim rei me certissimum esse experior. Falsum ergo erit Deum posse efficere, ut repugnantia effata simul sint vera. Nullus dubito. Fateor enim me hac in parte Cartesio assentiri non posse; non quod velim aeternas illas veritates non pendere a solo Deo, sed vel ab humano intellectu, vel ab aliis rebus existentibus, quod argumentum Cartesii est, sed quod existimem has aeternas veritates dici, non quod ex se aeternae sint, hoc enim soli Deo competit, sed quod fluant ab aeterno et immutabili intellectu Dei, adeoque hoc sensu et de aeternitate, et simul de immutabilitate participent. Verum hanc rem latius deducere non est huius loci,” De Volder 1695, De mente, quod existat, thesis 8. Cf. Pungeler 1712, 122. As to Descartes’s theory of eternal truths, see his letters to Marin Mersenne of 15 April 1630 (AT I, 144–146), 27 May 1630 (AT I, 151–153), and his replies to the Obiectiones quintae, of Gassendi (AT VII, 380): for a thorough treatment, see Pavelich 1997; Cunning 2003.
- 97.
“[…] ista, inquam D. Volderi verba, nihil iuvant D. Pungelerum post quam ostendi ex intellectu Dei aeterno nihil necessario et essentialiter sive naturaliter fluere praeter ipsummet Deum et quae in eius natura naturaeque attributis sunt essentialia: cetera non esse ei necessaria; nec ex eo se qui nisi quia placuit divino intellectui nonnulla exercitii liberrimi ac indifferentissimi gratiae excogitare atque fingere. Verum, libertatem neque in Deo, neque in homine statuis eum virum (D. Volderum dico), adeoque eum principiis sibi propriis coactum, non potuisse aliter dicere, sciunt omnes qui eiusdem principia cognoverunt,” Poiret 1715, 262–263. See also Poiret 1715, 282–283: “[v]ivos non nomino: inter defunctos […] erat Celeberrimus Volderus, paulo ante a nostro laudatus, qui ex eo quod ideae necessario et immutabiliter ex intellectu divino, ut sentiebat, sequerentur, eo devenerat, ut omnem et Deo et hominibus libertatem aperte tolleret, quod et in Laudatione eius funebri minime diffitetur Cl. Gronovius, quando aliquot eiusdem docti viri principia metaphysica ibidem enarrans, hoc inter alia recenset decimum numero: nullum igitur liberum arbitrium in mente, nullum casum in corpore.” Later, this passage would be quoted by Christiaan Ebherard Weismann in his Commentatio theologica de praeiudicio (1722), reported, in turn, in Joachim Lange’s Modesta disquisitio novi philosophiae systematis de Deo, mundo et homine (1723): see Weismann 1722, 23; Lange 1723b, 56–57.
- 98.
The whole story was given, as reported by De Volder himself in his correspondence with Leibniz, in Bayle’s Dictionnaire, entry Spinoza.
- 99.
Lodge 2013, 191–192.
- 100.
Lodge 2013, 201.
- 101.
Lodge 2013, 205.
- 102.
Lodge 2005, 131.
- 103.
Descartes 1982, 23. This translated edition is based on the Latin version of Descartes’s Principia, but it also includes the parts added in the French edition (1647). The additions present in the French edition are indicated by the following parentheses: { } (which as to all the other texts quoted in this book are used to denote dubious words). Whenever a more direct grasp or comparison with the Latin or French version is required, I will quote the Adam-Tannery edition of Descartes’s texts.
- 104.
- 105.
For full quotations, see Sects. 4.1.1, De Volder’s Cartesian standpoint on the ontology of physics, and 4.1.2, De Volder’s monist view of material substance. In the series Hamburg 274, on I.53 and I.63, De Volder points out, more briefly, that attributes can be conceived independently from any other concept: Hamburg 274, 20–21 and 24. Also in his (very long) commentaries upon I.60 (concerning real distinction) in both the series, De Volder points out that a substance is conceived independently from anything else, and that it is created by God: Hamburg 273, 54–61; Hamburg 274, 22–23. As he discusses the idea of substance in commenting on the Meditationes, De Volder re-directs the reader to the Principia: see Warsaw dictata, 36v.
- 106.
See Sect. 4.1.2, De Volder’s monist view of material substance.
- 107.
- 108.
“Si ergo conceptus meos contempler, in iis mihi invenire videor hanc diversitatem. Vel enim conceptus mihi unum quid repraesentat, a quo nihil repraesentaminis possim tollere, quin pereat totum; vel duo mihi repraesentat, quorum alterum seorsim concipere queam, alterum nequeam. Si primum contingat, dico conceptum hunc esse conceptum rei, sive substantiae, et obiectum ei respondens voco rem sive substantiam. Sin posterius, hos conceptus voco conceptus modorum, et obiecta horum conceptuum voco modos,” De Volder to Leibniz, 18 October 1700, GP II, 215. Leibniz found this passage rather obscure (see his letter to De Volder of 31 December 1700). De Volder provided them first in his letter to Leibniz of 18 October 1700, quoted in the next note. In his letter to Leibniz of 13 February 1701, thus, De Volder would explain himself as it follows: “[s]ubstantiae notionem quod attinet; hunc mihi substantiae conceptum dixi, qui ita unum repraesentat, ut nihil ab eo repraesentaminis possit tolli, quin pereat totum. De huius obscuritate quereris, nec putas eam coincidere cum altera descriptione, qua dixi substantiam esse id, quod seorsim concipi potest. Ego autem non satis capio, quid hic tibi obscuritatis sit, conabor tamen mentem meam, quantum pote, illustrare. Ubi unum quid concipio, manifestum mihi videtur, illud aut totum, ut ita loquar, mihi repraesentari, aut nihil eius. Non enim habet, ex quibus componitur. Si rem concipiam, quae aut partes nullas habeat, aut, si quidem habeat, eae omnes sint unius, parilisque naturae, nonne verum est, eam rem, aut unam illam parilemque omnium partium naturam, aut totam concipi, aut nihil eius? Unde cum hic conceptus nihil aliud repraesentet praeter hoc unum, quid manifestius, quam hoc unum seorsim a reliquis omnibus concipi posse? Quod etiam substantiae ascripseram,” GP II, 222. In a further letter, he would clarify that the idea of substance does not include the idea of its cause (viz. of God): see the letter of De Volder to Leibniz of 13 February 1701: “[o]biicis […], praeter primam substantiam nullam per se posse concipi, quia sc. habent causam. Ego vero existimo, ad substantiae concipiendam existentiam necessario requiri causam, non vero ad essentiam, de qua hic solummodo agitur,” GP II, 223–224.
- 109.
See De Volder 1681, thesis 173. See also theses 15, 60 (where he clarifies that impenetrability is a way of considering extension by a negation) and 166.
- 110.
“Verum, dicet forte quispiam, hoc ratiocinium non concludere in sola extensione consistere naturam corporis, quod tamen asserit Cartesius, sed solummodo nos praeter extensionem nihil de Corpore nosse. Hoc autem, licet verum esse concedatur, non impedire, quin fieri possit, ut aliud quid nobis incognitum simul cum extensione demum perficiat naturam corporis. Qui sane scrupulus, cum sponte videatur enasci ex ratiocinio, quo hactenus usi sumus, nec careat omni specie veri, meretur considerari paululum propius. Illud ergo, quod praeter extensionem adesse forte posset corpori, et simul cum extensione corporis constitueret naturam, aut necessario sequetur ex natura extensionis, aut erit quidpiam, quod ab externa causa extensioni tribui potest, aut erit denique quidpiam ab ipsa extensione toto genere diversum. Prius si sit, non differet ab extensione, utpote ex cuius natura necessario sequitur, et cum qua nexum idcirco habet indissolubilem. Sin a causa externa extensioni tribui potest, erit accidens corporis, non ipsa substantia corporea, de qua tamen solum quaeritur. Si denique quidpiam sit ab extensione toto genere diversum, illud sive substantia fuerit sive accidens, vel erit ipsum substantia ab extensione distincta, vel inerit certe tali substantiae, eiusque erit modus. Quod si sit, corpus non erit una substantia; sed compositum quid ex duabus pluribusve substantiis toto genere a se invicem distinctis; quod non facile admittet, ni si fallor, aut V. Ill. aut quisnam etiam alius; hanc enim ideam plurium substantiarum cum voce corporis, quod sciam, coniunxit nemo. […] Sed agamus liberaliter, ponamus corpus revera esse quid compositum ex pluribus substantiis; confitendum tamen erit, illarum diversarum substantiarum, quae secundum hanc hypothesin componunt corpus nullam a nobis concipi praeter extensionem solam, eamque idcirco, si forte non absolvat omnem naturam corporis, certe absolvere omne id, quod a nobis de corpore sciri potest. Quibus consequens est, non male Cartesium, pro fundamento suis rebus Physicis ratiocinii, omnis suae inquisitionis in phaenomena natura posuisse solam extensionem; cum manifestum sit, utut etiam fingere quis velit, plura talia coniunctim ad corporis naturam requiri, illud corporis, quod a nobis cognosci potest; illud, quod causa est omnium phaenomenum, quorum causa a nobis unquam detegi potest, unice esse extensionem. Si enim vel maxime fingamus multa phaenomena esse, quae ab illis coniunctis substantiis pro ducantur, cum illorum causae essent illae ab extensione diversae substantiae, quarum notionem habemus nullam, nec istarum causarum ullam nunquam possumus adipisci notitiam. Quare, quidquid huius sit, aut corpus erit una substantia, et consistet in sola extensione? Aut erit ex variis composita, et tamen nihil de eo sciri poterit praeter extensionem, in nullas eius proprietates, effecta inquiri poterit, nisi sint proprietates et effecta extensionis. Quae itaque non male sola a Cartesio consideratur, tanquam basis vel omnium rerum physicarum, vel certe omnis nostrae, quae haberi potest, de rebus physicis notitiae,” De Volder 1695, De corpore, theses 9–10.
- 111.
See his commentary on Principia I.53 and I.63 in Hamburg 273: Hamburg 273, 62–65. See also Sects. 4.1.1, De Volder’s Cartesian standpoint on the ontology of physics, and 4.1.2, De Volder’s monist view of material substance. In the Exercitationum duodecima, continens theses selectas de partibus generationi (1703) of Günther Christoph Schelhammer, the idea that mind always thinks is criticized by appealing to Huet, and referring to De Volder’s attempt to refute him; in any case, De Volder does not touch upon this topic in his Exercitationes: see Schelhammer 1703, thesis 13.
- 112.
In Hamburg 273, on I.64: see Sect. 4.1.2, De Volder’s monist view of material substance.
- 113.
“Quod de causa substantiae dicis, existimem si nullius substantiae essentia concipiatur absque causa eius possibili, nullius essentiam concipi. Modorum siquidem causas possibiles concipere mihi videor, sed substantiarum nullas. Hinc vulgo eas dicimus creari, hoc est, habere causam a qua producantur, sed modo nescio quo,” GP II, 229. In fact, for Leibniz the idea of a substance has to include that of its cause, in order for it to be conceived as a complete being, i.e. an individual substance different from all the other ones: see the letter of Leibniz to De Volder of 6 July 1701: “cum ais substantiam esse quae per se concipitur, cui sententiae opposui, effectum non melius concipi quam per causam, omnes autem substantias prima demta causam habere. […] [A]d concipiendam substantiae existentiam requiri causam, non vero ad concipiendam eius essentiam. Ego vero duplico: ad concipiendam eius essentiam requiri conceptum causae possibilis, […] iam olim apud me referri debere,” GP II, 255.
- 114.
Lodge 2013, 223.
- 115.
“Tum ego, dic mihi bona fide docuitne te Cl. de Volder e Cartesio, unicam tantum esse substantiam? Regessit ille quadam cum vehementia, quid aliud docuisset? Unica tantum est substantia et esse potest, illudque tanquam certum aliquod, evidens, et notum magna cum fiducia asseruit. Hoc antehac quam luculentissime demonstraveram, et etiamnum contra omnes Viri Cl. exceptiones, interpretationes, et distinctiones clarissime demonstro: nihil hic moror, quae hic ob ipsius rei conditionem admitti nequit, inanem emphasin, multorum ad incitas redactorum hodie refugium. Concludo, me summa iniuria vocari impudentem calumniatorem, perfidum, dolosum, fraudulentum, ob hunc syllogismum: substantia nulla re indiget ad existendum. Res creatae re quadam indigent ad existendum. Ergo res creatae non sunt substantiae,” Regius 1719, 126–127. Regius refers here to Descartes’s Principia, I.51–52, where Descartes claimed that created substances are still substances, as they do not need any other created substance to exist, but only the concurrence of God. De Volder followed this tenet in justifying the numerical unicity of material substance; moreover, he objected to Leibniz that this tenet does not imply that created substance are not truly substances, because we can still conceive them per se, without taking into account God as their cause, for the reason that God is a supernatural cause and is anyway inscrutable: see Sect. 4.1.2, De Volder’s monist view of material substance.
- 116.
- 117.
See infra, n. 120.
- 118.
“Perverse admodum explicat, pervertit et corrumpit, intricat, et subtilitatibus multis obscurat argumenta duo Cartesii, qua dicuntur a priore, sive per ipsam Dei essentiam, et a posteriore ex idea; quae tamen vult videri defendere contra Huetium. Prius plane in sophisma convertit, et in meram petitionem principii; praesupponens, de rebus quae sunt extra nos iudicandum est ex earum rerum ideis; adeoque nexum, et convenientiam inter res ipsa, et rerum ideas,” Andala 1716, 16.
- 119.
“Sed ut pateat, Clar. de Volder non sensim deseruisse Cartesii philosophiam, sed alia arcana in pectore clausa et tecta aluisse, etiam illis annis, quando Cartesii philosophiam quam maxime docuit, citandae erunt subtilitates intricatae, difficiles nugae, imo sententiae paradoxae et heterodoxae, quas Disputationibus contra atheos, et contra Huetium immiscuit. Definit causam Disp. C. A. § 37 id praecise, cuius ex attributis viribusque effectum sequitur. Verba habes Lector, sed sensum nondum assequeris. Ubi scribit § 38 causa existente et operante effectum esse, notat de vocabulo operante per parenthesin, quod vel omitti posset, cum sine operatione causam non sit causa. Ergo causa existente effectum necessario erit. Necdum restenetur. § 43 ait, quaecumque ita se habent, ut alterum ex altero necessario sequatur, eorum alterum causae, alterum effecti vicem supplere, non est quod dubitet. Sed ubi ea connexio non est, de iis alterum causa non est, nec alterum effectum. Parum luminis affulget § 44, quando tandem quaerit, fieri ne potest, ut a diversa trianguli et circuli natura, quatenus diversa est, eadem fluant attributa? Videtur enim Vir Subtilissimus trianguli naturam habere pro causa efficiente, et eius proprietates, quae ex eius natura necessario sequuntur, pro effectis. Imo ita res se habet. Haec est clavis, qua multa aenigmata reserantur; et ne quis dubitet de vero sensu, in § 68. sine circuitione aperte ita scribit. Ex quo et illud fluit, illud primarium, quod est nostrae cognitionis et ratiocinii omnis de re fundamento, a nobis concipi tamquam causam efficientem illarum proprietatum, quas ex ea deducimus, concludimusque. Addit § 68. Recte, nemine dissentiente, at tributa a rerum natura, a qua tamen non differunt, effici, producique dici. Hinc deducit ibid. quidni unum et idem possum concipere et tamquam esse dans, et tanquam accipiens? Haec eadem immiscuit Disp. de Deo contra Huetium § 3. Ex causae sive natura, sive operationibus, effectum sequi necessario; § 4 hinc deducit, quantum diversitatis est inter causas; tantundem esse inter effecta et viceversa. Recordare Lector, naturam esse causam efficientem, et eius proprietates esse effecta illius causae. Has omnes et longe plures subtilitates percipi debent, antequam id unum argumentum pro exsistentia Dei ex idea ut effectu quis perciperet. Sed cui usui insolita, paradoxa et subtilis, ista notio vel explicatio causae efficientis et effecti? Ego hactenus nullum alium invenire potui, quam ut B. De Spinosa secundum has subtilitates Deum possit dicere causam rerum omnium immanentem, non transeuntem; statuit enim omnia ex necessitate Divinae naturae necessario fluere. Si ergo omnia illa sint in Deo, et sequantur ex eius natura necessario, haec erunt effecta, Deus causa et creator erit. Ita mentem Spinosae sequi possumus mediante hac clavi,” Andala 1716, 16–18.
- 120.
“Habeo in memoria, quantopere incurrerim in iram et indignationem Clar. De Volder, quando in Dissertatione A.D. 17 Jun. A. 1705, ventilata non tantum vindicavi argumentum Cartesii a priore, sive per ipsam eius naturam, a depravatione et sophisticatione Clar. de Volder, in sophisma id convertentis; sed et potissimum notavi quaedam periculosa dogmata de notione causa efficientis, quorsum talia tenderent, non obscure innuens. Quam aegre id tulerit, quantopere mihi succensuerit, cognovi ex literis ad me datis, postquam opera fidelis cuiusdam amici et discipuli, cupientis de hac re cum magni Nominis Viro colloqui, meam Dissertationem ad ipsum transmiseram et cum ipso communicaveram. Quam primum ad has literas serio, solide, perspicue responderam, statim post ferias, a munere docendi publico habita Oratione se abdicavit,” Andala 1716, 23. The same themes recurs in Andala’s Apologia pro vera et saniore philosophia (1718), where he recalls again the “wrath and indignation” of De Volder, and the absolute necessitarianism entailed by his idea of causality: Andala 1718, 137, 1719b, 23, 28 and 189.
- 121.
“Fuit mihi praeterita aestate sermo cum quodam Reverendo V. D. Ministro, Viro erudito, partibus Cartesii addicto, qui olim Cl. de Volder usus erat, Praeceptore. Inter alia dixi, Cl. de Volder multis de Spinozismo fuisse suspectum, quod admodum aegre tulit Vir venerandus, mihique succensuit,” Regius 1719, 126. Cf. the quotation given supra, n. 119. The wrath of this Minister, in fact, was not caused by Regius himself, but was rather the result of De Volder’s alleged endorsement of Spinozism: see supra, n. 114.
- 122.
See, for instance, Andala 1719a, 37–38.
- 123.
See Andala 1711, 59 and 82; see also Andala 1708, 184, 197, 212, 232 and 235, where a Cartesian view of matter is defended by referring to De Volder’s works. It might be, actually, that Andala – if we suppose that he spoke with Regius – was referring to the unicity of material substance only. Even Leibniz, indeed, mistook De Volder’s ideas on the unicity of material substance with those on the unicity of substance as such: see Sect. 4.1.2, De Volder’s monist view of material substance.
- 124.
Andala 1719a, 28 and 35.
- 125.
- 126.
It is discussed in Boerhaave 1983, 20 and 24.
- 127.
On Spinoza, see especially chapter 5, where Boerhaave reduces the substantial difference between two different attributes, on the one hand to their being conceivable independently from each other, and on the other hand to the evidence of their being different: “[c]oncedit enim attributa duo complete, clare et distinet intellecta, ita se habere ut unius conceptus commode formari possit dum nihil in eo ingreditur quod ad alterius ullo modo conceptum pertinet, et viceversa: aio ergo, dum clare et distincte et plene ex hypothesi concipio illa attributa esse diversa, concipio eorum substantias esse diversissimas, ipsa namque rerum attributa aliud nil sunt quam ipsa substantiae natura atque vera essentia (def. 4 et prop. X p. I Eth.) quamobrem in quod de attributis rerum, id substantiae denegari nihilo iure potest, proindeque colligere nequeo, quam diversas esse diversorum attributorum substantias. Atqui inflat de attributi cuiusque essentia est per se concipi,” Boerhaave 1690, chapter 5, 12 (unnumbered).
- 128.
Descartes 1993, 93.
- 129.
“[…] colores odores soni etc. non possunt oriri in anima nisi per corpus, unde etiam nihil aliud denotant, quam eam quae est corpus inter et animam unionem,” Warsaw dictata, 46v.
- 130.
Hamburg 273, 37 (on I.48).
- 131.
See Hamburg 274, 19 (on I.48): “[…] sic in appetitu famis fit quaedam mutatio in ventriculo, quae actio hactenus mere corporea est, illam mutationem ex arcta unione quam habet animam cum corpore, insequitur vel comitatur perceptio quaedam in animae et desiderium quoddam cibi.”
- 132.
See Hamburg 273, 82 (on II.3): “[s]ensuum perceptiones non oriuntur ex sola mente, vel solo corpore, sed ex coniunctione i.e. relatione ad invicem. Sensus non docent {q[uo]d} sit in corpore, sed {q[uo]d} possit nobis prode[ss]e vel nocere.” The same passage, slightly changed, is present in Hamburg 274, 33.
- 133.
In Hamburg 273, 344 (on IV.189): “[e]xplicui. An[im]am inquit informare totum corpus, quo obscuro vocabulo vulgo putant se indicare coniunctionem corporis cum anima, verum si roges {q[uo]d} sit informare? Respondebunt efficere, ut sit [h]o[m]o et non brutum. Author [n]a[m] vult eam dari connexionem inter corpus et a[n]i[m]am, ut mutationes cogitationum in mente sequantur mutationes et actiones q[uas]dam c[or]poris, et viceversa. C[um] vero dicitur e[ss]e in toto corpore, falsum dicunt, cum a[n]i[m]ae nec locus, nec situs adscribi po[ss]unt. Author itaque vult id {q[uo]d dixere} modo: etsi ergo corpus informet, i.e. ex {…} corporis, {…} mutationibus sequantur cogitationes, et viceversa, vult tamen praecipuam mentis sedem e[ss]e in cerebro.”
- 134.
In Hamburg 274, 119 (on IV.189): “[s]edem suam habere in cerebro. Sedem dici anima habere in cerebro hanc unicam ob causam, eo q[uo]d in cerebro exercet praecipuas suas operationes, quatenus ex motu cerebri oriuntur cogitationes q[uas]dam in animam.”
- 135.
See De Volder 1695, De mente, thesis 15. Other disputations presided over by De Volder, and authored by his students, do not offer many more insights on the essence of mind and its union with the body: Johannes Enyedi’s Disputatio philosophica de anima humana prima–secunda (1671), Samuel Nemethi’s Exercitii philosophico-metaphysici de perenni duratione mentis pars prima–tertia (1682), Joseph Serrurier’s Disputatio philosophica de mente humana secunda (1688), Stephan Huszthi’s Dissertatio physiologica secunda, quae est de natura mentis eiusque functionum (1693), Theophilus Copius’s Disputatio philosophica de mentis humanae et divinae existentia et reale a corpore distinctione (1699).
- 136.
“Adsum ego e.g. igni, statim sentio calore, huius ideae inquiro causam. 1. Ipse ignis eius causa esse non potest, tum quod nihil in corpore meo producere valeat, quam motum quendam solito vehementiorem, qui ope nervorum communicatur cerebro. Cum hactenus hic nihil aliud sit quam motus corporeus, mens autem mea sit incorporea. […] 2. Nec ipse sum causa istius ideae, possem enim alias illam excitare, sive adessem igni, sive non, quod tamen est falsum, […] imo ipse deberem esse conscius, me posse illam producere, quae omnia cum non sint in me, nec ipse eius ideae causa sum. Cum ex his evidenter pateat, nec ignem, nec me ipsum esse causam istius ideae, necessum est, ut aliam eius assignem causam, quae occasione istius ignis in me producat ideam caloris, et illa causa, cum agat in subiectum cogitans, non potest nisi per efficaciam suae voluntatis agere, adeoque non potest non esse Deus,” De Volder and Van den Honert 1686, thesis 13.
- 137.
Wittich, like De Volder in his own dictata, admits that there is a strong connection between soul and body, but he does not enter into detail: see Wittich 1688, 150 and 165.
- 138.
“Inter ea, quae in rerum natura posuit Divinum Numen, maximam omnium admirabilitatem facit homo. Pessime […] ille, qui hominem dixit, id quod omnes norunt. Verius dixisset homine, quod ignorant omnes. Etenim, quid sit humanum corpus, quid mens, si vel maxime nobis putaremus perspecta, quod a rei veritate abest quam longissime, nemo tamen est, nemo, qui horum inter se nexum, in quo proprie natura hominis consistit, mente sua assequatur. Sunt enim duo haec, mens et corpus, res toto genere diversae, et ita quidem diversae, ut, quod nullis aliis in rebus usu venit, et qua maior discrepantia ne cogitari quidem potest, nihil in unius conceptu contineatur, quod alterius notio non excludat. Quare, dum inter haec nihil percipimus commune, rationi omnis interclusa via est, qua progrediatur a proprietatibus unius, ad proprietates alterius, sive a cogitatione ad motum, vel a motu ad cogitationem. Id unum novimus, non quidem ex ipsarum rerum natura, quae perfectissima demum scientia est, sed experientiae solius ope, ipsa nos hoc docente conscientia, arctissimam, quae inter haec est, societatem ea lege coiisse, ut corporearum mutationum nonnullae, cum mutationibus cogitationum, et hae vicissim cum illis pari ambulent passu,” De Volder 1698, 1–2.
- 139.
“Iam ex prioribus tuis, Vir Illustris, intellexi, quod postremae hae confirmant admodum, suspicari te, ita me deditum esse Cartesio, ut eius auctoritati plane assentiar, et in eo putem me intelligere quae in aliis me intelligere negem. Cuius rei nullam faciam Apologiam, utpote quae, cum eam facerent etiam illi, qui ipsi mordicus adhaerent, nihil merito proficeret. Id tamen addam, me multos et magnos etiam circa principia tam in Physicis, quam in Metaphysicis agnoscere eius errores, licet in multis generalibus praesertim ipsi assentiar. In exemplum adducam illud, quod ad rem nostram facit, me neutiquam intelligere, quid sibi velint Cartesius et Cartesiani, quando de anima humana corpori conjuncta, et in corpus agente, et vicissim a corpore patiente loquuntur; verba haec sunt, nullum meo judicio sensum habentia, nisi ostenderint, quo pacto ex cogitationibus sequatur motus, et ex motu cogitationes, quod tantum abest ut facere illos putem, ut e contrario nihil absurdius esse existimem,” GP II, 198. See also the letter of De Volder to Leibniz of 30 October 1703.
- 140.
“Unum tamen silere non possum, mirabiliter mihi arridere tuum illud inter mentem et corpus harmoniae, ut vocas commercium, cuius quem conceptum formem, inde exemplo conabor explicare, rectene an secus, tui erit iudicii. Supponamus machinam multis ex partibus conflatam, suisque viribus, suas operationes peragentem. Supponamus mentem, cui insit huius machinae, omniumque eius partium adaequata idea. Haec enim exactissime repraesentet illam machinam, nihil in ea repraesentabitur, quod non sit in machina, et quidquid mutationis inter partes istius machinae continget eius repraesentamen necessario sequetur ex idea, et vice versa, quidquid ex idea sequetur, illud necessario continget ex machina; ita tamen, ut quae in machina fiunt, fiant ex natura machinae, quae vero in idea, ex natura ideae, quae est repraesentamen machinae. Nam, si quae in machina contingerent, quae ex idea machinae non sequerentur, aut vice versa ex idea quaedam sequerentur, quae in machina non contingerent, sequeretur hanc ideam non esse machinae istius ideam, quod est contra Hypothesin. Quod si nunc porro fingamus dari mentem, quae ideam habeat unius ex partibus istius machinae, habebit illa idea eandem relationem ad ideam totius machinae adaequatam, quam illa pars habet ad totam machinam. Verum ut ex illa idea adaequata machinae, omnia sequuntur quam clarissime, quae in tota machina fiunt, sic ex idea partis sequentur omnia, quae solis huius partis viribus fiunt; quae vero contingunt ab aliis partibus machinae in hanc partem agentibus, ea illa mens quae solam hanc partis ideam habet, cum ex sua idea quidem non sequantur, aliquam tamen ad eam relationem habeant non percipiet clare, sed confuse, id est sentiet. Si quae vero fiant in machina a partibus eius aliis, quae hanc partem non afficiunt, ut ex iis illa pars nihil mutabitur, sic mens quae habet ideam huius partis, nihil istorum aut percipiet, aut sentiet,” GP II, 166–167. A similar appreciation is restated in De Volder’s letter to Leibniz of 12 November 1699: “[q]uae etiam causa est, cur tua huius coniunctionis ratio mihi placuerit tantopere; quae equidem explicat, non qui anima agat in corpus, et corpus in animam, sed qui mutationes animae et corporis fiant simul, licet singulae fiant a suis principiis,” GP II, 198.
- 141.
Lodge 2013, 63.
- 142.
Lodge 2013, 77. Cf. the full original text: “[a]tque ita ad Commercium venio inter Animam vel quamcunque Entelechiam corporis organici, et Machinam organorum; de quo Hypothesin meam gaudeo Tibi tanti acuminis et iudicii viro non omnino displicere. Et sane praeclare illam illustras, tribuens Animae ideam adaequatam machinae corporeae; idque ipsum volo cum dico animae naturam esse corporis repraesentatricem. Unde quicquid sequitur ex legibus corporis, necesse est animam sibi ordine repraesentare; alia distincte, alia vero (quibus scilicet multitudo corporum involvitur) confuse quorum illud intelligere est, hoc sentire. Interim te mecum convenire puto, aliud esse Animam, aliud corporis ideam: nam anima eadem manet, corporis vero idea perpetuo alia atque alia est prout mutatur ipsum corpus, cuius semper exhibet praesentes modificationes,” GP II, 171–172.
- 143.
“Ex meo enim exemplo, quod gaudeo tibi non plane displicere, si eo attigi mentem tuam, sequitur animam illam non esse causam activam materiae, sed tantum repraesentatricem, adeoque in materia concipiendam aliam vim sive ἐντελέχειαν, quae materiae propria sit. Hanc si ab extensione separes, explicandum erit, qui agere in extensionem possit; si non separes[,] ex natura extensionis deducenda erit,” GP II, 180. Not surprisingly, De Volder would be then labelled of Spinozism by Andala also as to this point. First, in his Heptas (1711) Andala positively quotes from De Volder’s Oratio as having asserted that the problem of the union (of which we have immediate awareness) cannot be solved by rational means, as one cannot pass, by the power of reason, from the properties of body to those of soul and vice versa. So that the nature of such union can be grasped by God only (Andala 1711, 158 and 163). Hence, in his Pentas (1712) Andala compares such passage from De Volder’s Oratio, to Leibniz’s 1698 De ipsa natura sive De vi insita actionibusque creaturarum, in which Leibniz claimed that the ‘commerce’ between substances does not take place by interaction, but in accordance to Divine preformation. Andala, thus, reduces De Volder’s position to Leibniz’s (see Andala 1712, 43). However, in his Examen (1716), Andala then reduces De Volder’s positions to Spinoza’s, for the reason that they both maintained the necessary relation between movements and thoughts, whereas such relation is arbitrarily established by God. We do not know whether Andala came to read De Volder’s correspondence. What is more clear is that if in his previous works he recognized in De Volder’s 1698 Oratio a (positive) reference to God’s will as the key factor in the ‘commerce’ between soul and body (which do not act on each other), in his Apologia he underlines the necessitarianism underlying De Volder’s positions on such a relation, which he fully expounded in his correspondence with Leibniz, maintaining that ideas follow from other ideas, like in a machine a movement follow from a movement. Knowing, moreover, that for De Volder efficient causality means an absolutely necessary relation between causes and effects: “[n]on tantum hasce subtilitates, tricas, imo absurda paradoxa immiscere voluit Clar. de Volder Philosophiae Cartesianae; sed tandem ei, saltem primariis fundamentis primae philosophiae, quando tempora id ferre videbantur, in Oratione dicta A. 1698 […]. Scilicet si unum ex alio necessario fluat, sequatur, et a nobis deducatur et concludatur, tum demum notio causae et effecti locum habet, secundum novam hanc et subtilem philosophiam; quam supra vidimus. Sed perversa et praepostera est haec via. Non est hic nexus necessarius vel naturalis, sed arbitrarius, et a divino libero placito pendens. Non ergo necessario ex cogitatione motus, nec ex motu cogitatio sequi debet. Ratio ita progredi non debet. Ita Spinosa vellet. Sed orthodoxa philosophia docet Deum Creatorem esse causam nexus huius arbitrarii inter cogitationem et motum. Hoc ergo fundamentum ignorantiae praetensae ad omnem veram Philosophiam evertendam nullum est,” Andala 1716, 18–19. The same double-reading is present in his Apologia, as this time Andala reads De Volder’s words as entailing (even if not overtly embracing) a “perverse way” in understanding the relation of soul and body in terms of interaction: their relation, indeed, is completely dependent on God’s will and can by no means be addressed by reason (“[…] ea quae Cl. de Volder habet in limine Orationis A. 1698 […] haec est via perversa, et natura mentis et corporis adversa, pugnans cum reali inter illas duas substantias distinctione, et possibili earum separatione, adeoque unio inter eas debet esse arbitraria, a placito nostri Creatoris dependens,” Andala 1719b, 37–38).
- 144.
- 145.
- 146.
“Quoniam vero […] necessaria existentia ad Dei naturam pertinet, eius vera definitio necessariam quoque existentiam ut includat, necessum est: et propterea ex vera eius definitione necessaria eius existentia concludenda est. At ex vera eius definitione […] necessaria multorum deorum existentia non potest concludi. Sequitur ergo unici Dei solummodo existentia,” Spinoza 1677, 520.
- 147.
“Ut denique ad rem accedamus, affirmo non nisi unicum posse ens esse, cuius existentia ad suam naturam pertinet, illud nimirum ens tantum, quod omnes in se habet perfectiones, quodque Deum nominabo. Quippe si aliquod ponatur ens, ad cuius naturam existentia pertinet, illud ens nullam in se continere imperfectionem, sed omnem exprimere debet perfectionem […]. Et propterea natura illius entis ad Deum, (quem […] etiam existere statuere debemus) pertinere debet, quia omnes perfectiones, nullas vero imperfectiones in se habet. Nec extra Deum existere potest; nam si vel extra Deum existeret, una eademque eatura, quae necessariam involvit existentiam, duplex existeret; quod, iuxta antecedentem demonstrationem, est absurdum. Ergo nihil extra Deum; sed solus Deus est, qui necessariam involvit existentiam. Quod erat demonstrandum,” Spinoza 1677, 522–523.
- 148.
“Ad tuam, (in causa fuit impedimentum aliquod) nono decimo Maii datam, citius respondere non licuit. Quia vero te tuum super demonstratione mea, tibi missa, suspendere iudicium, quantum ad maximam partem, deprehendi (propeter obscuritatem, credo, quam in ea reperis) sensum eius clarius hic explicare conabor,” Spinoza 1677, 523.
- 149.
“[…] absolute concedis; et tamen dicis, tuam difficultatem, (quare scilicet non plura entia, per se existentia, natura autem differentia possent esse; quemadmodum cogitatio, et extensio diversa sunt, ac forte propria sufficientia subsistere possunt) totam superesse,” Spinoza 1677, 525.
- 150.
“[…] quandoquidem Dei natura in certo entis genere non consistit; sed in ente, quod absolute indeterminatum est, eius etiam natura exigit omne, quod τὸ esse perfecte exprimit; eo quod eius natura alias determinata, et deficiens esset. Haec quum ita se habeant, sequitur non nisi unum ens, Deum scilicet, posse esse, quod propria vi existit. Si etenim, verbi causa, ponamus, quod extensio existentiam involvit, aeterna, et indeterminata ut sit, absoluteque nullam imperfectionem, sed perfectionem exprimat, opus est. Ideoque extensio ad Deum pertinebit, aut aliquid erit, quod aliquo modo Dei naturam exprimit: quia Deus est ens, quod non certo duntaxat respectu; sed absolute in essentia indeterminatum, et omnipotens est. Hocque, quod (pro lubitu) de extensione dicitur, de omni eo, quod, ut tale statuere volemus, affirmandum quoque erit,” Spinoza 1677, 525–526.
- 151.
This is letter 2318 of Locke’s correspondence (Locke 1976–1989).
- 152.
He does so in his letter to Locke of 18/28 November 1697, i.e. letter 2352 of Locke’s correspondence.
- 153.
This is letter 2395 of Locke’s correspondence. Locke agreed to provide an answer to Hudde’s question in letter 2340 (29 October 1697).
- 154.
The argument is given in letter 2395, Locke to Van Limborch, 21 February 1698. For a commentary, see the sources mentioned supra, n. 114. See also letter 2400, Van Limborch to Locke, 1/11 March 1698.
- 155.
Van Limborch answered to Locke’s argument, expounded in letter 2395, in two letters: 2406 (11/21 March 1698) and 2410 (1 April 1698).
- 156.
This is letter 2413 of Locke’s correspondence.
- 157.
“Probat argumenta tua, supposita illa quam adhibes Dei definitione: Ens enim undiquaque perfectum, seu, quod eodem redit, omnes in se complectens perfectiones, non nisi unum esse posse, manifestum est. Verum ille quaerit argumentum, non ex definitione Dei desumptum, sed ex ipsa ratione naturali, et per quod in definitionem Dei deducamur. Hac nempe methodo instituit demonstrationem suam. I. Datur ens aeternum, independens, necessitate naturae suae existens, et sibi ipsi sufficiens. II. Ens tale est tantum unum, et plura istiusmodi entia esse nequeunt. III. Illud ens, quia est tantum unicum, omnes in se complectitur perfectiones: atque hoc ens est Deus. Primam propositionem Vir Magnificus ait te in tractatu tuo de intellectu humano egregie adstruxisse, iisdem plane argumentis, quibus ipse in sua demonstratione usus est, adeo ut suas cogitationes in argumentatione tua expressas viderit. Tanto enixius secundam propositionem a te probatam videre desiderat; qua solide probata, tertia nullo negotio ex duabus prioribus deduci potest. Secundam, ait, omnes theologos ac philosophos, quin et ipsum Cartesium, praesupponere, non probare. Non dubito, quin mihi omnem suam argumentationem communicaturus sit: credo autem non id facturum, antequam tua argumenta viderit; ut tuas cogitationes, quas ipse es meditatus, cum suis conferre possit,” Locke 1976–1989, volume 6, 386–387. Translation from page 386. This is letter 2432 of Locke’s correspondence. Cf. Locke’s Essay Concerning Human Understanding, book 4, chapter 10, §§ 3–6.
- 158.
This is letter 2443 of Locke’s correspondence, dated 21 May 1698.
- 159.
This is letter 2460 of Locke’s correspondence, dated 21 June/1 July 1698.
- 160.
The matter is not discussed in the letter by Van Limborch to Locke of 8/18 August 1698 (letter 2482), where it is reported that Van Limborch did not meet Hudde after his last letter.
- 161.
Locke 1976–1989, volume 6, 464–465. Cf. the original text of the letter: “[p]ost ultimum meum cum Viro Magnifico colloquium nulla ipsum conveniendi occasio fuit: aliquandiu febricula laboravit. Verum etsi aliquoties eum conveniam, nihil ulterius ex ipso elicere spero. Hisce feriis canicularibus apud nos aliquot diebus fuit D. Volderus, in Academia Lugduno-Batava Philosophiae Professor: illi sermones meos cum Viro Magnifico narravi; addidi, me desiderare audire, quibus ille argumentis unitatem entis per se existentis sibique sufficientis adstructurus sit. Respondebat ille, se iam a pluribus annis similes cum ipso habuisse sermones; sed alia illi non esse argumenta praeter illa quae iam mihi dixit: Diu illum circa hanc quaestionem heasisse; illum etiam eandem proposuisse Benedicto de Spinoza, qui ad eam etiam responderit, eaque responsa inter Epistolas eius exstare, Epist. XXXIX. XL. et XLI. Addebat, minime sibi probari Viri Magnifici argumentationem, qua contendit, si supponamus dari cogitationem per se existentem, et praeterea materiam seu extensionem, quod neutra ullam alterius possit habere cognitionem: Extensionem quidem […] nullam habituram cognitionem Cogitationis: fieri autem non posse, quin Cogitatio cognitionem sit habiturae Extensionis: quia cum cogitatio per se existat, sibique sit sufficiens, etiam est infinita; ac proinde vi infinitae suae cogitationis necessario cognoscit extensionem existentem. Sed cum regererem, Virum Magnificum improbare methodum, qua Enti per se existenti sibique sufficienti probantur inesse alia attributa, antequam probatum sit, illud esse tantum unicum; Respondebat: Necessario de tali ente debere affirmari, illud esse infinitum, verum in sua natura: Cogitationem quidem esse infinitae scientiae, materiam infinitae extensionis, siquidem per se existat: Sed inde sequi colligebam, etiam alia attributa posse probari: probata enim infinitate, etiam probari posse alia illi inesse, sine quibus infinitas concipi nequit. Quod non negavit. Atque ita mecum sentire videbatur, unitatem eiusmodi entis tali methodo frustra quaeri, sed oportere thesin secundam esse tertiam,” Locke 1976–1989, volume 6, 464–465. This is letter 2485 of Locke’s correspondence.
- 162.
Cf. the letter by Van Limborch to Locke of 4/14 October 1698; this is letter 2494 of Locke’s correspondence.
- 163.
See the letter by Van Limborch to Locke of 29 November/9 December 1698 (letter 2516), answering Locke’s letter of 4–18 October 1698 (letter 2498) in which Locke showed his perplexity at De Volder’s idea of the infiniteness of thought: according to him, indeed, thought is nothing but the action of a substance. In his reply, Van Limborch agreed with him.
- 164.
See the letter by Locke of 4–5 October 1698 (letter 2557).
- 165.
See the letter by Van Limborch of 13/23 June 1699 (letter 2596): “[q]uaesivi occasionem Viro Magnifico eas ostendendi, quam commodissimam mihi praebuit D. Volderi Professoris Leidensis adventus: itaque ipso et D. van den Ende iurisconsulto comite conveni in aedes, in quas constitutum fuerat Virum Magnificum ad confabulandum venturum, ut ita inter sermones amicos uberior de tua epistola eiusque argumento institueretur collatio. Verum aderant aliqui, quorum sermonibus propositum meum turbabatur. Tandem de valetudine tua quaesivit: Ego hanc arripiens occasionem ipsi epistolam tuam tradidi; quam ubi legit, dixit, alias se de illius argumento locuturum. Cum ab ipso discederemus, modeste a se amoliebatur quas ipsi tribuis laudes, repetiitque se alias de epistola tua locuturum. Sic non dimisit. Duo illi viri iudicabant, ulterius eum non urgendum, me enim frustra fore; et per dilationem illam responsum honeste declinari. Postridie illis adfuit, verum de epistola tua nullum verbum. Credo iam, Volderum rem acu tetigisse, cum mihi dixit, credere se, Virum Magnificum omnes suas rationes iam aperuisse, aliudque nihil habere quod nobis suggerat; verum id dissimulare,” Locke 1976–1989, volume 6, 638–639.
- 166.
These are letters 2605 and 2606, of July and August 1699.
- 167.
See the letter by Locke of 5–12 September 1699 (letter 2616).
- 168.
- 169.
“Mirari autem hic subit, Franciscum Burmannum, nuper in Academia Traiectina Theologiae Professorem, in sua Synopsi Theologiae, lib. 1. cap. XXV. de Omnipotentia Dei, § 9. ipsis Benedicti de Spinoza verbis in Cogitatis Metaphysicis cap. IX ex quo pleraque huius capitis ferme ad verbum descripsit, alios reprehendere, quod res quasdam citra decretum Dei possibiles, alias impossibiles, alias necessarias faciant, cum iuxta ipsum omnia a decreto Dei absolute dependeant, non solum rerum existentia, sed et universa earum natura et essentia. Licet enim verissimum sit, nihil esse necessarium quod Deus non decreverit, et unaquaeque res eam habeat essentiam, in sese spectatam, ut a Deo potuerit decerni; aliarum vero esse eam ad existendum repugnantiam, ut a Deo decerni non potuerint; qualia sunt contradictoria. Unde et ipse nugari credendus est, cum immediate subiungit, cur aliquid impossibile sit, causa non est in ipsa re (cum impossibile mera sit negatio) sed in ipsa Dei potentia, quia Deus illud non potest velle aut facere. Quis enim subtilitatem istam capiat, quod causa non sit in ipsa re quod sit impossibilis, sed quia Deus eam non potest facere? Quasi nempe, quod Deus facere non potest, in se non sit impossibile: aut aliquid in se non impossibile, seu quod in natura sua spectatum tale est ut fieri possit, Deus facere non possit. At, inquit, impossibile est mera negatio. Fatemur, ideoque designat repugnantiam ad existendum. Quod itaque tale est, ut repugnantiam ad existendum habeat, simpliciter impossibile est, nec a Deo fieri, seu, quod idem est, id Deus facere non potest,” Van Limborch 1686, 99; cf. Burman 1671–1672, volume 1, 145.
- 170.
“Verum totus illius discursus, quem hic ex Spinoza instituit, eo tendit, ut ostendendo, non tantum rerum existentia, sed et universum earum conceptum, omnemque essentiam earum a Dei decreto et voluntate dependere, simul omnem e rebus contingentiam tollat, omnibusque eventibus eandem respectu decreti divini doceat inesse necessitatem quae est in veritatibus mathematicis. Ita enim ipsis Spinozae verbis § sequente ratiocinationem suam continuat. Si homines clare totum naturae ordinem intelligerent, omnia aeque necessaria reperirent ac illa quae in mathesi tractantur; quia vero huc usque non penetramus, ideo quaedam a nobis possibilia, vel indifferentia, non vero necessaria iudicantur. Quocirca dicendum est, vel quod Deus nihil possit, quia omnia revera necessaria sunt, vel quod Deus omnia possit, et quod necessitas quam in rebus reperimus, a solo Dei decreto provenerit. Quae omnia eo unice tendunt, ut meram in rebus omnibus dominari evincat fatalitatem, omnesque qui sunt, etiam in rebus humanis, eventus omnipotentia divina determinari, ut aliter quam eveniunt evenire nequeant, non magis quam veritates mathematicae, posito hoc quem Deus instituit ordine, mutari in fatalitates queunt. Quod omnem evertere religionem alibi clare ostensum est,” Van Limborch 1686, 100. Cf. Spinoza 1663, 125; Burman 1671–1672, volume 1, 145–146.
- 171.
“Burmannus cum Spinoza sentit,” Van Limborch 1686, 100.
- 172.
“Nec haec dixisse contentus, Spinozam sine ullo iudicio etiam in illis secutus est, quibus Atheismi sui venenum, sed tectius paulo, insinuat; dum non tantum totam rerum naturam non nisi unicum ens esse affirmat, § XI, sed et § XV miracula, quae extraordinaria Dei potentia perfici ait, non nisi secundum naturae leges fieri scribit: Deus, inquit, ordinaria potentia operatur secundum leges naturae nobis notas; extraordinaria vero secundum eas quae nobis notae non sunt. Quod si verum est, miraculum non est opus vires naturae superans, nec supremum Dei in omnia regimen evincens; sed errore nostro, qui naturae leges ignoramus, pro tali solummodo habetur; revera autem fit iuxta leges semel naturae inditas. Quae ipsissima Spinozae impietas est,” Van Limborch 1686, 100. Cf. Spinoza 1663, 126; Burman 1671–1672, volume 1, 145–146.
- 173.
This text was premised on Van der Waeyen’s edition of Johann Stephan Rittangel’s Libra veritatis et de Paschate tractatus.
- 174.
See Van der Waeyen 1698, 175 and 178.
- 175.
See the letter to Locke of 2 September 1698 (letter 2485). See also letters 2494, 2516, 2724 and 2742.
- 176.
See Le Clerc 1699, 408–416.
- 177.
This text was premised on Van der Waeyen’s edition of Rittangel’s Veritas religionis Christianae in articulis de Trinitate et Christo ex Scriptura, Rabbinis et Cabbala.
- 178.
“Cap. IX. De Creatione plane enim consideratione dignissimum puto, cum ab gravissimas res, quas ibi tractat, tum ab modum etiam, quo nos omnes armat, qui veri et non fucati atheismi impugnatores volumus, non videri, sed esse. Quaedam ergo, quae maxime in oculos incurrunt, excerpsisse opere pretium puto,” Burman 1700, 81.
- 179.
“Quae omnia, quamvis tralatitia et vulgaria sint in schola Cartesii, et a Cl. Voldero, magno huius Philosophie lumine, tibique non ingrato nomine, mihi vero Praceptore, hisce olim auribus instillata, quum ad eum audiendum et mirandum Athenas Batavas essemus profecti, tamen hic repetere placuit: tum ut ostenderem, quam invicta adversus omnem atheismum sint illa arma, quibus illic Dei necessaria, omnium vero aliarum rerum possibilis et dependens existentia, hoc est, quibus illic discrimen inter Creatorem et ejus opera, propugnatur: tum ut simul pateret, quam implacabilis inimicitia et insociabile divortium inter duas istas scholas, Cartesii scilicet et Spinoza,” Burman 1700, 105. Moreover, he recalled De Volder’s clarity in exposition: “[v]ides enim viros in hac arte eximios, ita Matheseos hac manu formatos et quasi fictos esse, ut, quidquid mente attingunt, statim nescio quam longe prospiciant, quae alii, dum hi quasi oracula fundunt, non admirantur tantum, sed cum enarrant etiam, vix assequuntur. Quam me pernicem et vividissimam mentis aciem in Cl. Voldero meo, quoties ad eum accedo, mirari solere, te, ut credo, non refragante, nunc etiam recordari licet et lubet,” Burman 1700, 301.
- 180.
“Viro admodum Reverendo / Philippo a Limborch. / S.S. Theologiae Professore / S. P. / B. De Volder. / Parum interesse arbitror, sive <c>ea, quae nosti, acta <huc> per nautas, an vero alio modo hic deferantur. Mihi enim persuadeo, illos utplurimum minus peccare, qui impun<{…}>e nequeunt, quidam qui possunt. / Cum Graevio sentio, quoad judicium de Fratribus attinet. Habet enim Professor quid Ventidii, nec fortasse cum illo tam facile quam cum altero amice transiges. Ille tamen ipse, cum ante 3 menses mihi aderat, videbatur mihi animo commotiore quam expecta<b>veram. Nec dubito tamen quin ubi prior ille aestus deferbuerit, modeste acturus sit causam suam, et rationi facile obsecuturus nisi quod fratres intercedant. Sed tua parum refert. Hoc<{a}>unum me male hac in causa habet, quod non videam, quid a te exigere queant. Burmannum enim jam in scripto tuo liberasti a suspicione Spinozismi. Ut illum Spinozae verbis usum ne<q>ges, neque illi jure exigere, nec tu concedere ullo modo possis. Sed ipsi viderint. Illorum enim res agitur. Tua in vado est. Vale. / Dabam, Lugd. Batav. / Pridie Nonas Maii, CIƆIƆCXCIX,” Amsterdam University Library, OTM hs. J 83 a. For a commentary, see Strazzoni 2019.
- 181.
Please note that already in May 1699 Bernoulli had been involved in a quarrel with Hulsius. As reconstructed by Jonathan Israel, in a disputation on nutrition Bernoulli maintained that body is perpetually renewed, so that in three years it is completely changed. This raised questions as to the responsibility of man with regard to his sins. In turn Hulsius attacked Bernoulli’s positions, with no reaction from him. In August 1699, in assuming the rectorate at Groningen, Bernoulli attacked Hulsius’s objection, without disclosing his name. Eventually, the quarrel erupted in 1702. See Israel 2001, 437. The affair is mentioned in the letter by Bernoulli to De Volder of 31 May 1699. As to the 1702 phase of the quarrel, see also the letter by Bernoulli to De Volder of 28 March 1702. See Briefwechsel von Johann I Bernoulli. Korrespondenz zwischen Bernoulli, Johann I und Volder, Burchard de (http://www.ub.unibas.ch/bernoulli/index.php/Kategorie:Volder_Burchard_de-Bernoulli_Johann_I (accessed 13 January 2019)).
- 182.
This is the text of the disputation as reported by Hulsius (up to “eandem”; the rest is Hulsius’s commentary): “[i]nitium fuit animam operari cum corpore. Animam non operari in corpus, quia non possit corpus movere per impulsum. Quippe animam esse spiritum, spiritum vero non posse operari in corpus, nec mediate, nec immediate. Non magis operari animam in corpus, quam unum horologium in alterum, quando utrumque sonat horam eandem. Deinde in thesibus de anima brutorum expressae sunt voces, omnem animae actionem in corpus consistere in quadam harmonia. Nec ideo brachium moveri, quia anima velit. Nec ullum necessarium esse animae cum corpore commercium, neque nexum,” Hulsius 1702, 3.
- 183.
“Corpora nec peccant nec puniuntur, quis secus dicit, ex corpore facit animam et ex anima corporis,” Bernoulli 1702a, corollary 2.
- 184.
On Bekker, see Fix 1999.
- 185.
“Habes causam, Lector, cur pridie disputationis istius habendae ita scripserim ad collegam in facultate; nec est quod me eius poeniteat, cum probe nossem cui heic animi mei sensum committerem, quanquam non credideram in auditorio et certamine Philosophico eam fore promulgandam. Clarissime D. Brauni Collega honorande. Cum audiamus non tantum articulos a nobis Beckero oppositos infringi, sed graviores quoque consequentias non sine scandalo admitti, scire ex te velim, an inter alia ferendum putes facultati nostrae, quod defendendum in crastinum proponitur, corpora nec peccare nec puniri, an vero in commune ea de re consulendum. Subscripsi non tantum nomen, meum, sed qualitatem Professoris Theologiae, non enim ut decanus facultatem convocare volui ante quam perspectus mihi esset Collegae animus. An bene an male egerim iudicent cordati homines, item an vere an secus scripserim. Agitata erant quae dixi, in aperta hominum luce. Primus articulus et quasi fundamentalis Beckero oppositus, est, Spiritus creatos operari posse in spiritus et in corpora tametsi cum corporibus suppositum non constituant. Hoc negari non posse absque doctrinae pernicie, sacrarum scripturarum torsione multiplici, scandalosis interpretationibus et inverecundis subsannationibus. Proinde profitetur examinis candidatus se theses istis thesibus oppositas toto pectore aversari, quas et promittit se ut heterodoxa sese oppugnaturum. […] Respondit itaque Clar. Ioh. Braunius SS. Th. Dr. et Professor. Clarissime Hulsi, Collega honorande. Beckero oppositos articulos in nostra Academia infringi, ignoro. Graviores consequentias cum scandalo admitti, mihi quoque latet. Quid crastino die defendendum sit, nondum examinavi. Mentem in corpore et per corpus peccare, in eoque puniri, certissimum est; at corpus ipsum cum sua natura nullam habeat actuositatem, nullam voluntatem, nullumque sensum et perceptionem, peccare aut puniri posse, captum meum longe superat. Hoc statuere, magis Spinosismum, quam orthodoxiam redolere mihi videtur. Si tamen hac de re consulendum iudices, paratum me habebis. Hactenus meus Clar. Collega,” Hulsius 1702, 5 and 7. These are those letters labelled in Bernoulli’s letter to De Volder (quoted in the next note) as letters A and B.
- 186.
“En eius brevem historiolam quam nactus hanc bonam occasionem Tibi lubens perscribere volui. Erat illo disputationis die inter alios opponentes certus quidam Petrus a Venhuysen, qui se dicit S. S. Min. Cand. homo omnium bipedum pessimus, impudentissimus, ignorantissimus, homo voluptuarius, Bacchi et Veneris (ut fama fert) exercitiis summe deditus, eamque ob causam adulterii suspectus coram consistorio citatus se sistere debuit, et non tam culpam excusavit, quam non satis probatam palliavit, interim turpissima fama laborat. Tali homine usi sunt nostri Persecutores tanquam instrumento propter singularem qua pollet, impudentiam et audaciam aptissimo ad stratagemata sua, et propositum diabolicum effectui dandum. Hic ergo nebulo opposuit dicens nostram sententiam de unione animae cum corpore esse s. scripturae contrariam, et evertere veram naturam peccati actualis externi quod uti dicebat sit attribuendum corpori item[;] nostram sententiam sibi et omnibus christianis praeripere et eripere solatium et spem vitae aeternae et hujusmodi deliramenta alia; quae quidem pro more nostro et ut digna erant risu et facetis retorsionibus explosimus, imprimis vero lepide exagitavimus ridiculam ejus opinionem qua voluit corpus posse peccare, quam putavit usque adeo absurdam esse, ut nemo sanae mentis existere possit, qui velit aut queat eam serio defendere, ideoque iterato alta voce monueram opponentem meum ut abstineret a nugis, et serio ageret, non enim corpus peccare neque puniri, sed animam peccare et puniri in corpore et per corpus; postea multa ex s. Litteris adducere voluit pro corpore peccante, patiente et puniendo praesertim instantiam fecit urgendo, annon Christus sit passus in corpore, annon per consequens corpus Christi sit passum; respondi Christum fuisse passum in corpore, sed corpus Christi non fuisse passum id est dolore affectum; Hinc omnes illae lachrymae, hinc omnes illi tumultus, ferebar postea per urbem quasi negaverim hominem peccare, Christum fuisse passum, nos ab ipso fuisse redemtos etc. Sed in disputatione paulo post sub meo praesidio habita, ut ostenderemus, qualis nobis mens staret, inter alia corollaria hoc erat corpora nec peccant nec puniuntur qui secus dicit ex corpore facit animam ex anima corpus putantes neminem futurum qui sese huic corollario serio opponere posset; interim hoc ipsum fuit, quod totam Pharisaeorum cohortem contra me concitavit, et tanta quidem saevitia ut me nonnulli capite plecti et alii mitius censentes ex Provincia saltem cum infamia ut latronem publicum ejici me voluerint, in concionibus ad populum repetitis vicibus exaggerare non erubuerunt. Et quidem hujus Tragoediae aut si mavis comoediae initium fecit H. noster, utpote nostrorum Jesuitarum Papa, qui pridie ante disputationem eum in modum scripsit ad Cl. Collegam meum Braunium ut hic vides, sub Litera A. Cui respondit (Lit. B) sub vesperam ejusdem diei, replicavit Papa, digna autem est replicatio (Lit. C) quam attente legas, sed contine lacertos ne risu moriaris. Ipso vero disputationis die, cum in procinctu essem ut me in Academiam reciperem ad disputandum, ecce etiam ad me advolant litterae papales (Lit. D) quibus extemplo jam indutus pallio, ut domo exirem pauca reposui ut vides sub Lit. E,” transcription from Briefwechsel von Johann I Bernoulli (Basel University Library, ms. L Ia 675, 173–175). For the texts of Hulsius’s reply to Braun (viz. letter C), the letter sent to Bernoulli (letter D), and the reply to Bernoulli (letter E), see Hulsius 1702, 12–15.
- 187.
“Post eam disputationem Adversarii videntes se viis clanculariis nobis non posse nocere, inceperunt insanire et tumultuari ut rabiosi canes, et aperte nos haereseos accusarunt, hunc in finem conscripserunt diabolicam aliquam disputationem de Unione animae cum corpore quam supra dictus Venhuysius tanquam auctor sub praesidio Papae contra nos ventilavit refertam absurditatibus et contradictionibus non tantum, sed et atrocissimis mendaciis et calumniis quibus nos oneravit, quas vero respondens meus primae disputationis Auctor Phoebus Themmen Rev. Pastoris filius ingenuus Juvenis et magnae spei in ipso auditorio mascule adeo refutavit, ut calumniator et ejus Praeses pudibundi fere obmutuerint; Ego vero postea sine mora conscripsi Theses Apologeticas (quarum Cel. Braunius exemplar forte mittet) in duas partes divisas, quas bis in uno die ante et post meridiem defendimus, contra calumniatorem ejusque praesidem, ut ita praeriperemus omnem ansam querendi de non sufficienti tempore opponendi, provocavimus expressis verbis calumniatorem ejusque quemvis patronum, sed nec ipse nec eorum alius ausus est comparere in auditorio nedum ad conflictum descendere, et omnes ut stryges et lamiae lucem fugientes pugnae sese subduxerunt, et ita triumphabundi recessimus victoria sine pugna potiti, nemine sc. opponente praeterquam ex nostris studiosis qui exercitii gratia sese exercuerunt: interim rebus ita gestis Amplissimus Urbis hujus Senatus nefandae huic liti sese interposuit sumto salutari hoc decreto 1.o ut posthac pastores rebus Academicis se non immisceant, 2.o ut in disputationibus publicis non opponant, 3.o ut in concionibus nihil de rebus Academicis nihilque amplius de hac lite nec directe nec indirecte ad populum referant. Hoc fulmine improviso Adversarii mire perculsi, hactenus abstinuerunt a persecutione quorundam gravaminum contra me in Consistorio allatorum quae in disputandi ardore contra van Leuwen mihi excidissent quaedam in praejudicium Pastorum in genere, quae gravamina excerpta ex notulis (uti vocabant) van Leuwen mihi insinuata ita se habent ut vides sub (Lit. F), verum est me ea dixisse, sed non pastores in genere intendebam, quippe inter quos multos habeo amicos et fautores, sed eos tantum qui mei jurati sunt adversarii. Non diu post, nequissimus Venhuysius alium contra nos suo nomine protrusit libellum, cui titulus Apologia Christiana, qui nihil aliud est quam farrago novarum calumniarum et ineptiarum locupletissima in qua Cel. Theologi, et ipsa Tota Facultas Theol. Franequerana misere traducitur et proscinditur. Est vero monstrum hoc in ipso partu feliciter extinctum, ejus enim publicationem primo Nobill. Senatus Urbanus suspendit, et postea a Nob. Curatoribus quibus examen ejus committebatur omnino publicari prohibitum et omnia exemplaria sibi exhiberi, et ita (ut vocant) confiscari jusserunt. Et hic erat in nostri gloriam et laudem Comoedia finis,” transcription from Briefwechsel von Johann I Bernoulli (Basel University Library, ms. L Ia 675, 173–175). Cf. Hulsius 1702, 14.
- 188.
- 189.
See Hulsius 1702, 23–24 and 27–28.
- 190.
See, for instance, paragraph 5 of Braun’s book, “[u]bi simul ostenditur, magna malitia comparari Spinozam cum dictis Cartesianis.”
- 191.
See Bernoulli 1702b, 6–12.
- 192.
The whole story is duly reported in Bibliotheca Bremensis, classis 1, fascicle 4, 1718 (as article 7: Scripta eristica inter Viros Clarissimos D. A. Driessenium, D. T. H. van den Honert, et Jac. Wittichium, nunc nuper reciprocata); classis 1, fascicle 6, 1718 (under article 9: Nova quaedam theologico-historico-literaria, see pages 939–944); classis 2, fascicle 2, 1718 (under article 7: Nova theologico-historico-literaria, see pages 359–367); classis 2, fascicle 6, 1719 (as article 4: Controversiae Driessenio-Wittichianae continuatio). On this quarrel, see Israel 2001, chapter 23; Goudriaan 2003, 2006, chapter 2.
- 193.
He enrolled at Leiden on 21 December 1702, as student of theology: see Album studiosorum Academiae Lugduno-Batavae MDLXXV–MDCCCLXXV, column 773.
- 194.
The disputation had further editions in 1718, 1720, and two Dutch translations in 1719 (one of them anonym and unauthorized by Wittich).
- 195.
See, besides the aforementioned parts of the Bibliotheca Bremensis, also Wittich’s Abstersio calumniarum (1718), Praefatio. The full text of Driessen’s Scrupuli and Wittich’s Responsio can be found Driessen’s Responsionum Wittichianarum refutatio (1718). The letters of Van den Honert to Trommius can be found in Van den Honert’s Repraesentatio altera.
- 196.
“§ V. Ad investigandam essentiam et naturam Dei ut ordine demonstrativo procedamus, quaedam necessaria praemittemus fundamenta. Primo. Ex solis cogitationibus et ideis rerum scientia dependet. Scire enim nihil aliud est, quam rerum intelligere essentias, variaque de illis affirmare et negare attributa, quae sane omnia cogitatione fiunt. […] § VI. Secundo praemittimus. Omnes res, quae sub cogitatione humana cadunt, sunt vel cogitantes, vel extensae. Adeo ut quicquid intelligamus, affirmemus vel negemus, id omne respiciat cogitationem aut extensionem. Excutiat, cui volupe fuerit, loculos ac scrinia mentis suae, intendat vires omnes, abstrahat animum suum ab his duobus entibus, quantum libuerit, experietur, se nihil posse intelligere, quod non referri debeat vel ad naturam cogitantem aut extensam, nihil se cogitare vel imaginari posse, quod aliam ac diversam a cogitatione et extensione habeat essentiam. Sentiet plane caecum esse, quando tertium aliquod genus rerum, quod et cogitationis et extensionis omnis expers, nihilominus determinatam essentiam ac existentiam habeat, repraesentare sibi velit. Efficacioribus hac in re argumentis quam provocatione ad propriam coscientiam uti non possumus, quandoquidem summopere alienum foret, si a quoddam peterem, ut exquisitis rationibus accurate demonstraret, non quid in rerum natura se haberet, se quid ego cogitarem, conciperemve. Poteritne fieri, ut aliquis longa rationum serie certius me doceat, me trianguli ideam habere aut non habere, quam idem illud absque ullis argumentis me propria mea docet conscientia? […] § VIII. Tertio loco dicimus, eam esse differentiam inter res ipsas, qualis inter ipsarum ideas reperitur. Idea cum suo ideato exactissime convenit, nam obiectum ab idea separari nequit, cum in tantum sit obiectum, in quantum repraesentationem sui in intellectu habet, repraesentatio vero haec de natura idea est. Porro inter ideam et obiectum necessarius et naturalis est nexus, quandoquidem idea nihil est aliud, nisi ipsa res cogitata et repraesentata, quam late patet ipsa rei natura, eo se et idea extendit. Prout res a se ipsa differre, aut se ipsa arctior latiorve esse nequit, ita a rei natura differre, arctius latiusque se extendere non potest rei conceptus. […] § IX. Quandoquidem non omnis pluralitas conceptuum, et rerum pluralitatem infert, prout de triangulo quam plurimos formamus conceptus, totidem designantes proprietates, qui tamen uni eidemque rei indistincte conveniunt. Quarto ergo loco discrimen ostendimus, unde diiudicari queat, quinam conceptus pluralitatem et diversitatem, quinam identitatem rerum doceant. Binas quando habemus ideas, observari debet, num inter illas nexus necessarius et indissolubilis sit, aut separabilis. Si nexus separabilis, proculdubio repraesentantur res ab invicem separatae, sed si vinculum necessarium et indissolubile advertero, ita ut in idea priori proprietatem cum posteriori idea necessaria et reciproca ratione cohaerentem perspiciam, tunc utraque res altera cum altera cohaerebit necessario. Cum enim prior res priori conceptui respondeat, quidquid ergo ex priori idea deducitur, convenit rei naturae, atqui ex conceptu priori fluit conceptus posterius, respondebit ergo prius obiectum etiam posteriori conceptui. […] § X. Quinto asserimus, nullius rei ideam involvere negationem istius eiusdem rei, sed meram infinitatem. Quod iuxta ductum Clarissimi Volderi b. m. (cuius acumen iudicii, et soliditatem eruditionis semper admiratus fui) hoc pacto ostendo. Scientiam, potentiam, cogitationem, extensionem et c. in se spectatas concipimus infinitas, nemo enim opinor, qui naturam scientiae potentiaeque concipit, eam intelligit cum ignorantia, aut impotentia iunctam, scientia autem absque ulla ignorantia nonne est infinita? Potentia cui nulla adsit impotentia, nonne etiam infinita? Scientia finita quid est? Ea, quae quaedam novit, reliqua ignorat. Potentia finita quid est? Ea, quae quaedam potest, reliqua non potest. Porro cogitationis conceptus non involvit negationem cogitationis, illa autem cogitatio, cui nulla negatio cogitationis est iuncta, infinita est: finita enim negationem involvit. Nec dissimili ratione de extensione ratiocinari licet: habeo ideam extensionis, illa certe non involvit ex sua natura negationem extensionis, idea autem extensionis finitae omnem ulteriorem extensionem negat, omnis igitur finitae extensionis idea involvit extensionis aliquam negationem, quam omnem excludit extensio infinita. Qui ergo extensionem in se et sua natura concipit, is eam concipit absque omni extensionis negatione, adeoque infinitam. Cum igitur finitum quid concipimus, non intelligimus rem in se spectatam, sed negatione quadam involutam, quidquid autem in se intelligimus, id eo ipso spectamus infinitum,” Wittich 1718a, 7–12.
- 197.
See infra, n. 200.
- 198.
“Quod si nunc porro ipsas ideas consideremus, facile patebit, inter eas, aut potius inter earum repraesantamina, tantundem esse discriminis, quantum foret inter res ipsas, quae per illas repraesentantur menti, si forte illa existerent. Hoc enim liquido constat ex eo, quod ideae, aut potius idearum in mente repraesentamina sint similia rebus repraesentatis. Idea trianguli mihi repraesentat naturam trianguli, nec minus idea circuli naturam circuli. Quid igitur evidentius, quam has ideas respectu repraesentaminum tantundem differre, ac differunt natura trianguli et circuli? Quae duo proculdubio tantundem differunt, quantum differrent triangulum et circulus, si forte existerent. Ponamus triangulum et circulum extra nos existere, ponamusque eorundem in nobis dari ideam; nonne manifestum est, ideas trianguli, et circuli, aut mihi repraesentaturas naturam trianguli circulique existentium, aut si eas non repraesentant, non fore ideas trianguli et circuli? Quod est contra hypothesin. Si ergo naturas trianguli et circuli revera existentium repraesentant menti, nonne perspicuum est illa repraesentamina ea repraesentatura, si quae sint, quae habent triangulum et circulus communia, ut et ea quae habent diversa: ideoque nonne liquet harum idearum repraesentamina eiusdem fore diversitatis, cuius sunt triangulum et circulus, quos ponimus existere? Inter ideas itaque trianguli et circuli; nec dispar ratio est de omnibus, cum nihil ratiocinium hoc ingrediatur, quod circulo et triangulo eorumque ideis peculiare est, tantundem est discriminis, quantum foret inter triangulum et circulum si existerent,” De Volder 1695, De Deo, thesis 5.
- 199.
Cf. the text quoted supra, n. 61.
- 200.
“Habeam nunc binas ideas in mente, videam alteram cum altera necessario connecti, sive alteram ex altera necessario sequi, hoc est, percipiam clare et distincte, alteram hancce ad rem, cuius ideam in me habeo, necessario pertinere; poterone haerere vel minimum quin illud ad illam rem pertineat? Idea huius attributi necessario pertinet ad ideam illius rei, quam cogito, hunc necessarium nexum in mente mea adverto, poterone dubitare an idem sit nexus inter harum idearum obiecta? Non certe proculdubio enim idea respondent obiectis, sive rebus repraesentatis; cumque hic nexus sequatur non ex communi hoc, quod ideae sint, sed ex repraesentamine idearum, sive ex naturis repraesentatis, quid potest fingi evidentius, quam eundem illum, qui est inter ideas, nexum, inter obiecta idearum illis naturis repraesentatis perfectissime similia esse etiam necessario? Quod aut verum est, aut certum certe est de omni cognitione nostra. Nisi enim ex ideis de rebus iudicare possum, nullum mihi aliud indicium adest. Habeo ego ideam trianguli, habeo anguli recti, habeo aequalitatis, sive extra me dentur triangulum, angulus rectus, sive non dentur; ego ex his ideis concludo ideam trianguli necessarium habere nexum cum angulis binis rectis aequalibus. Quid itaque? Fierine potest, ut hic nexus in ideis sit, in re ipsa non sit?” De Volder 1695, De Deo, thesis 14; “[n]ititur assertio Cartesii, cum ait priorem quodammodo in se esse perceptionem infiniti quam finiti. Med. 3. Nullius enim rei idea involvit negationem istius eiusdem rei. Res, ut opinor, manifesta est. Habeam ideam extensionis, illa certe non involvit ex sua natura negationem extensionis. Idea autem extensionis finitae, decem ex. gr. pedum ponit extensionem ad 10 usque pedes porrectam, et non ultra, omnem enim ulteriorem extensionem negat. Omnis igitur finitae extensionis idea involvit extensionis aliquam negationem, quam omnem excludit extensio infinita. Qui ergo extensionem in se et sua natura concipit, ille eam concipit absque omni negatione extensionis, adeoque eam concipit infinitam. Qui vero finitam percipit ille huic conceptui extensionis addit negationem aliquam. Nec dissimili ratione de cogitatione finita, infinitaque ratiocinari possumus. Cogitationis certe conceptus non involvit negationem cogitationis. Illa autem cogitatio, cui nulla negatio adiuncta est cogitationis, infinita est, finita negationem aliquam involvit. Quare conceptus extensionis, cogitationisve nullam involvens negationem extensionis, cogitationisve, hoc est, conceptus extensionis, cogitationisve infinitae, prior est natura sc. non tempore, de quo non agitur, et simplicior, quam extensionis et cogitationis finitae, cum in hac praeter extensionem, quae in priori sola concipitur, concipiatur etiam extensionis negatio,” De Volder 1695, De idea Dei, thesis 17.
- 201.
“De beste Vrienden van den Hr. Wittich schryven zelve, dat daar in wel eenige ongewone spreekwyzen, en zeldzame bewoordingen hier en daar worden gevonden, dog dat die gene, die des Heeren de Volders onderwys hebben genoten, dezelve zeer wel in eenen goeden zin konnen verklaren,” Leydekker 1719, 1–2 (unnumbered). I owe this citation to Israel 2001, 439.
- 202.
“Die zoo spreekt, en ’t gene hy zegt, zoo bondig bewyst verdient zeker! Geenzins van Spinosistery verdagt gemaakt te worden. Hy heeft hier en daar wel eenige ongewone spreekwyzen, maar die des Heeren de Volders onderwys genoten hebben, kunnen die zeer wel in eenen goeden zin verklaren,” Honert 1718a, 41. In a letter by Pieter Burman (from 1715 professor of Greek at Leiden) to Jacob Wittich printed in Van den Honert’s Repraesentatio altera, De Volder-Wittich’s principle 5 is criticized as it entails the infinity of what is represented by an idea: see Van den Honert 1718a, Epistolae mutuae, 4. In his Alloquium ad lectorem, included in the same work, Wittich defends this principle against Driessen’s attacks made in his Animadversiones in Cl. Wittichii Responsiones ad Scrupulos quosdam illi propositos, included in his 1718 Epistola (viz. the first printed text of the quarrel): see Van den Honert 1718a, Alloquium ad lectorem, 20–21.
- 203.
“Ego vere demonstravi, scientiam tuam in te sciente necessario esse finitam, quia animam tua finita est, proptereaque, licet scientia tua finita in se spectata, qua scientia, non dicat ignorantiam, tamen propterea non excludere omnem ignorantiam, neque sic tolli scientiam limitatam. Id nisi admittis, palam est, ideam scientiae, in se consideratae, sc. sine modo eius quodam, infinitatem dicere, quod nosti ex mysteriis Spinosae petitum esse,” Driessen 1718a, 34. As to Driessen’s criticisms of De Volder, see pages 32–36. The first criticism by Driessen of De Volder’s principle can be found in his Scrupuli, printed in the same text (Driessen 1718a) at page 16; for Wittich’s answer, given in his Responsiones (to which Driessen reacts with his Refutatio and Refutatio altera, both included in Driessen 1718a, as well as with his earlier Animadversiones in Cl. Wittichii Responsiones ad Scrupulos quosdam illi propositos), see the same book, page 21.
- 204.
“Magna minatur Driessenius, Refut. pag. 32–36. ut non Wittichium modo, hominem superstitem, qui, modo vellet, suam famam, ut antea, sic etiam nunc vindicare facile posset, verum (quod mihi maximum nefas videtur) ut etiam manes longe Celeberrimi Viri Burcheri De Volder lacescat, atque eiusdem Spinosismi notam optimi Viri memoriae inurat, quia ab eo mutuatus est Cl. Wittichius, quod nullius rei idea involvat negationem istius rei, cuius est idea, sed meram infinitatem. Vix me contineo, ne quid inclementius in hunc iniquissimum iudicem dicam! Qui cum ipse prae ignorantia profundissima de se haud semel Spinosismi suspicionem moverit, non erubescit, tanti criminis reum peragere virum de Philosophia Christiana tam bene meritum, cuius immortale nomen et decus tot sustinent discipuli, qui maximi Viri eruditionis atque Orthodoxiae nulla, nisi quae ex ipso audivere, et quotidie per universam Europam ipsi docent, asserre documenta necesse habent. Haec vero Driessenii audacia eo magis est culpanda, quia clarissime video: eum ne locum quidem, ubi Magnus De Volder hoc in suis scriptis doceat, unquam inspexisse. Quovis enim pignore contendere audeo, si quis ei diceret, Ubi? Cedo locum! Eum responsurum esse nihil. Sed, quia decet, ab omnibus verbis, quae Driessenio invisa futura sunt, abstinere decrevi. Respondeo autem ad omnia eius argumenta huic sententiae Magni Volderi opposita: Driessenium, qui non dubitat affirmare, illam sententiam ex Spinosismi mysteriis desumtam esse (vid. pag. 34) statum controversiae nequaquam percipere. Status controversiae non est, an praeter unam, plures scientiae in infinitae dentur? Hoc negat Magnus De Volder, hoc negat itidem genuinus et Orthodoxus Orthodoxi viri Discipulus, Cl. Iac. Wittichius. Status autem controversiae, si vere quid videas, est, num finitam alicuius rei naturam, vel si mavis, finitatem alicuius rei concipere queas per solam atque simplicem istius rei ideam? Hoc viri Clarissimi negant, dicuntque aliud quid requiri, quo Idea ista limitatur, antequam finitatis aliquem conceptum habere queas. Hoc autem probant exemplis petitis a scientia atque potentia. Finitatem enim scientiae nemo per simplicem scientiae ideam intelliget, sed debet necessario aliud quid accedere, qua scientia illa limita esse appareat,” Gr. V. 1718a, 51–52. Driessen was to criticize De Volder-Wittich’s principle 5 in his Alloquium ad Ecclesiam Belgicam (1718, appeared also as Aanspraak aan de Kerk van Nederlant, 1719): Driessen 1718b, 7–8.
- 205.
- 206.
“P. 66 in me invehitur, qui in Cl. de Volder post eius fata debachatus fuerim, neque in convitiis in me proiicendis, pro liberalitate sua, parcus est. Nempe primus ego Cl. de Volder in suspicionem adduxi! Quare calamum non stringit Vir. Cl., si tanta illum pietas agit in Volderum mortuum, in illos, qui id egerunt ex instituto, ut Volderi pessima principia de causa et effectu definitionem detegerent?” Driessen 1718c, 32–33.
- 207.
“Pag. 66. Cl. Honertius suam indicavit indignationem, quia Driessenius mortuo insuergens Leoni, tam male ubique de Magno Burchero de Volder, post eius fata, loqui solet. Ad quod dum respondendum est, dicit Driessenius, se primum non esse, qui Cl. Volderum in suspicionem adduxit. Egregia sane responsio! Primus eum in suspicionem non adduxit, ergo recte fecit! Primus non peccavit, ergo res bene se habet! Sed addit Driessenius, ‘quare calamum non stringit Cl. Honertius, si tanta illum pietas agit in Volderum mortuum, in illos, qui id egerunt ex instituto, ut Volderi pessima principia, de causa et effectu definitionem detegerent?’ Respondeo, 1. quia Cl. Honertius, ut passim in hac causa Wittichiana docuit, atque affirmavit, pace delectatur omnino. 2. Quia, uti in Repraes. prim. § VIII dixit, Cl. Honertius aliis tantum iuris in bonas suas, quas Academiae atque Ecclesiae debet, horas concedere non vult,” Gr. V. 1718b, 38–39. Then, the anonymous author attacks Driessen’s systematic misinterpretation, or lack of understanding of “the Great De Volder’s” words (in Driessen’s Responsionum Wittichianarum refutatio): Gr. V. 1718b, 87. In the Antwoort op de Aanspraak (of Driessen), of the anonymous author “Gr. V.” (included in Van den Honert’s Briev aan een voornaam Heer, wegens het Dispuut De natura Dei van […] Jacobus Wittichius: waar by gevoegt is een korte ontleding van het selve dispuut, en een antwoord op de Aanspraak van […] Antonius Driessen aan de Kerk van Nederland (1718)), “the Great De Volder” is defended by referring to the aforementioned Vindicatio and Vindicatio altera: see Van den Honert 1718b, 46.
- 208.
“Imo ab anno 1705 quo primum detexi et publice scripsi de periculosis Clar. et summi viri subtilitatibus, metuere coepi, ne tandem ex eius schola prodirent viri valde noxii in Ecclesiis vel Academiis. Sequentibus tamen aliquot annis securis nobis per Dei gratiam esse licuit, licet in quibusdam latitare non potuerit malus erga Cartesianam Philosophiam affectus: at tamen nihil periculosum emanasse vidimus. Sed ecce postliminio legenda nobis exhibetur Disputatio iterato impressa, ante septennium circiter A. 1711, scripta de natura Dei et publice ventilata a Clar. D. Iacobo Wittichio, Phil. et Matheseos in Academia Regia Duisburgensi Professore Ord. Qui eam debito adhibito iudicio legit et saepe relegit, deprehendet plures positiones periculosas, absurdas, abominabiles, praecedentibus modo citatis etiam similes, in ea contineri, licet admodum hic et illic incrustatas: […] § 5, 8, 9, 10 aliquot intricatas theses Cl. de Volder (quem § 10 laudat,) proponit,” Andala 1718, 139–140.
- 209.
Namely, a Dutch translation of Andala’s Apologia, part 3, §§ 32–34 (including the text quoted supra, n. 208). Afterwards, an authorized translation appeared without Andala’s text, as Wijsgerige verhandeling van de nature Gods, sijnde deselve nu door den aucteur in het Nederduyts vertaalt, met aanmerkingen, tot oplossing van des Heeren Driessens beschuldigingen (1719). Please note that in 1719 a new edition of De Volder’s Contra atheos was published in Utrecht by Schouten printers: the book is now extremely rare, and extant only at the Universitäts- und Stadtbibliothek Köln.
- 210.
“Ad […] quaestionem procedimus: quid sit Deus? Responsio, quod sit ens summe perfectum, non satisfacit, quoniam notio rei summe perfectae est nimis generalis, et vaga. Distinctius ergo inquiri debet, quidnam sit, quod naturam et essentiam talis entis constituat. In hoc etiam proprie versatur status controversiae inter Spinosa et Orthodoxos […]. Adeo ut multi aberrarint, existimantes entis absolute perfecti existentiam a Spinosa negari, cum tamen illam (prout legenti ipsius libros ignotum esse nequit) rotundo ore asserat,” Wittich 1718a, 6–7.
- 211.
“Vidimus hactenus mentem humanam duo tantum summa (iuxta § 6) rerum genera, eaque ut (ex § 10) infinita concipere posse. Undeque sponte sequitur: naturam Dei sive entis summe perfecti esse aut cogitationem infinitam, aut extensionem infinitam, vel ens quoddam constans utraque natura infinita cogitante et extensa. Quod postremum Spinosa amplectimur. Ut in praecedentibus diximus et ex eius Ethica manifestum est. Spinosa igitur arbitratur Deum esse substantiam infinite cogitantem et extensam, non quasi ex his attributis compositus esset: omnem enim compositionem a Deo removendam monet, sed quod cogitatio et extensio constituant unum simplicissimum individuum. Verum enim vero si ipsas ideas cogitationis et extensionis unicum (iuxta § 5) cognitionis fundamentum examinemus, palam fiet, quid de hac sententia statuendum. Intima conscientia inter conceptum extensionis et cogitationis nullam communionem, affinitatem, aut analogiam esse certissime novimus, quare (iuxta § 8) binae hae ideae res etiam plane separatas, ac inter se omnimodo dissimiles repraesentant. […] Quam alienum igitur est affirmare, cogitationem ac extensionem simplex constituere individuum, nulla communione aut vel minima similitudine intercedente, quicquid de uno affirmo, de altero negare cogor. Sed supponamus, quandam communionem et affinitatem inter haec duo locum habere: in quantum haec concipiuntur attributa eiusdem substantiae, quaeque adeo in ea semper fuerunt, et unumquodque realitatem seu esse substantiae exprimit, ac conveniunt in conceptu infinitatis. Verum quis non facile perspicit, ex liberali mea suppositione Spinosae sententiam nullum foenerari lumen, inter attributa enim unius eiusdem substantiae non solum cognatio et similitudo quaedam, sed omnimoda identitas requiritur. Quo affirmat cogitationem ac extensionem constituere unum et simplicissimum individuum, debet non tantum communionem quandam, sed meram et omnimoda identitatem demonstrare, adeo ut omnes extensionis proprietates eaedem, nulla vel minima diversitate interveniente, sint cum proprietatibus cogitationis,” Wittich 1718a, 12–14.
- 212.
“Sed rursus ponamus, ut liberales simus, illa ignota in cogitatione infinita forte eadem esse cum incognitis realitatibus extensionis infinitae. Fatendum tamen est, ab intellectu humano nihil concipi praeter cogitationem toto genere, tota natura ab extensione discrepantem. Hi limites humanae sunt cognitionis. Hi fines scientiarum. Haec norma iudicii. Quapropter conclusio manet legitima. Ideae cogitationis et extensionis nullam similitudinem, communionem aut affinitatem habent, nullus nexus inter eas comperitur, una ex altera nullatenus fluit, ergo (iuxta § 8 et 9) binae hae ideae non unam eandemque, sed duas diversas et distinctas res sive substantias repraesentant,” Wittich 1718a, 15.
- 213.
Spinoza 1996, 3.
- 214.
“Quae res nihil commune inter se habent, earum una alterius causa esse non potest. Examen. Haec propositio si sumatur eo sensu, ut per verba commune inter se intelligatur commune aliquod attributum reale, uti procul dubio eam vult intellectam Spinoza, falsa est omnino. Huc enim tendit, uti ex sequentibus patet, ut evincatur, Deum, nisi esset extensus, non posse esse causam corporum, quod falsissimus esse […] probavimus, quando demonstravimus, Deum ex nihilo omnia fecisse. Videri posset hanc propositionem equivalere isti axiomati: nihil potest dare causa effectui, quod ipsa non habet. Sed si illud axioma rite intelligatur, facile percipietur, hanc propositionem non aequivalere isti axiomati. Sensus enim est: nihil posse dare causam effetus nisi id, quod ipsa causa habet vel formaliter vel eminenter. Quid si habere aliquid formaliter per se patet. At quid si habere eminenter non ita manifestum. Rex habet formaliter nummos, fundum, domum et c. quae mihi donat non habet formaliter doctoratum, munus secretarii, munus professoris, quod in me confert, sed dicitur habere illa eminenter h.e. habet ius illud mihi dandi. Ita Deus eminenter habet extensionem, quam tamen ex nihilo producit,” Wittich 1690, 42.
- 215.
“Quidam sequenti exemplo utuntur: rex in subditum confert munus ex. gr. professoris, quod eminenter, neutiquam formaliter habet, hoc est habet ius illud dandi. Applicemus hoc rei praesenti: Deus possidet eminenter extensione, hoc est, secundum explicationem datam, habet ius ad extensionem, quod profecto nihil dicit, praeterquam quod illud Dei ius in res creatas praevia potentia, qua res produxit, nitatur, de qua vi et potentia tota est quaestio, num quidpiam diversum in Deo a cogitatione designet? Si non, qui mens infinita nihil commune habens cum materia, eius nihilominus causa esse possit? Manet igitur difficultas integra,” Wittich 1718a, 17.
- 216.
“Fundamentum huius ratiocinii maximam comprehendere difficultatem omnes philosophi fateri debent. Quoniam evidenter ex notione causae et effectus sequitur, quae nihil commune habent, unum alterius causa per rerum naturam esse nequit. Omnes facile largiuntur, neminem aliquid dare, quod non habet. Quare multi dixerunt Deum eminenter possidere corporum proprietates, hoc est modo quodam praestantiori, adeo ut, quod est in effectu, contineatur in causa veluti minus in maiori. Verum praestantior et eminens modis, quo Deus materiam continet, nonne affirmatur de mente infinita? Nihil ergo distinctum ab ipsa cogitatione dicit! Quapropter verba allata alium sensum habere non possint, quam quod Deus sive substantia infinite cogitans extensionem producere possit, quo autem modo, cum inter rem cogitantem ac extensam nulla affinitas aut communio reperiatur, profunde ignorari: hoc pacto manet difficultas integra nec ulla lux vocabulo illo peregrino conciliata est. Alii quidam illud eminenter continere sequenti modo explicant: Deus eminenter dicitur comprehendere extensionis realitates, quia ad ideam extensionis habet vim ac virtutem materiam producendi. Sed velim libenter scire num illa vis et virtus in Deo differat a cogitatione perfectissima? Si non, relinquitur difficultas insolita, quomodo cogitatio nihil commune habens cum extensa substantia, eius nihilominus causa esse possit?” Wittich 1718a, 16.
- 217.
“Quomodo omnia ex perfectissima Dei natura oriantur, qua serie, quo ordine singula facta sint? Quis non accusabit mentis imbecillitatem? Quae lux, qualis splendor non exigeretur ad talium rerum contemplationem? Quale coruscans, et splendidum lumen nostros certe vespertilionum oculos perstringeret et obcaecaret. Optanda sed speranda mortalibus nullatenus est ea veritatis lux, qua penetrare in ipsas primas rerum origines possint. Quemadmodum ignoras, quae sit via venti ut ignoras, quae via ossium in utero gravidae: ita ignoras opus ipsius Dei, qua via faciat haec omnia. Sunt verba Salomonis Regis Sapientissimi in suo Ecclesiaste cap. 11:5 […] Demonstravimus (§ 5) omnem rerum cognitionem, omnemque de eis scientiam ex solis nostris ideis derivandam esse. Ostendimus autem (§ 8) eandem diversitatem inter ipsas res esse, qualis inter ideas, rerum repraesentationes, observantur. Omnes itaque res, quae uno conceptu repraesentantur, ac se solis percipiuntur, quaeque praecise unicum quid menti tantum offerunt, absque omni dubitandi ratione sunt res per se subsistentes. Ubi enim unicum quid repraesentatur, quique conceptus nullam admittit separationem, seiunctionemque, sed omnem rem repraesentat, aut nihil eius, est conceptus substantiarum. Illae autem ideae, in quibus plura menti offeruntur, quorum aliqua separatio ac seiunctio fieri potest, necessario erunt modorum et accidentium ideae. Equidem nullum aliud datur signum, ex quo substantia ab accidentibus discerni queat. Porro (iuxta 6) habemus ideas rei cogitantis et extensae, quas substantiarum ideas esse, ex eo constat: quod singuli hi conceptus unicum quid repraesentent, a quo nihil separari potest, quin eo ipso pereat totum illud, quod hae ideae intellectui offerunt. […] Quapropter colligimus cogitationem et extensionem ab intellectu humano ut duas diversas intelligi substantias, adeo ut, si velimus iuxta rerum ideas ratiocinari, Spinosae opinio de unica substantia duobus attributis, extensione et cogitatione praedita, reiicienda sit,” Wittich 1718a, 18–20.
- 218.
“Propterea tamen victas neutiquam tradimus manus: nos quidem largimur difficultatem a Spinosa propositam esse maximam, sed vicissim Spinosa se nodo plane insolubili constringi a nobis in praecedentibus nexu, fateri debet. Quid hic igitur agendum? Accusare caliginem et imbecillitatem mentis est frustraneum? Rationem ergo unice consulamus, illa procul dubio nos docebit, quaenam eligenda sit sententia. Ausim quemlibet in hac disciplina exercitatum compellare? Numne magis rationi consonum sit nostram prae Spinosae amplecti sententiam? Quoniam ipsa fundamenta omnis cognitionis et scientiae, videlicet rerum ideas sartas tectas conservamus, illas duces sequimur, ex quibus de rebus solummodo iudicare possumus et debemus, nisi omnis cognitionis certitudinisque fundamentum convellere, atque insanabilem introducere velimus scepticismum. Spinosa vero viam hanc optimam deserit, confundit enim quae separanda, cogitationem ac extensionem ad unam eandemque redigit ideam, cum tantum a se distent, ut uno eodemque conceptu concipi nunquam possint. Insistendum propterea viae regiae arbitramur, ac deserendam esse Spinosae sententiam ratio suadet,” Wittich 1718a, 18–19.
- 219.
“Si Deus substantia infinite cogitans et extensa esse nequeat, sequitur necessario, ut sit vel solum cogitans, aut solum extensus. […] Demonstrabo ergo extensionem Dei attributum nullo modo esse posse, unde (iuxta § 6 et 10) sequetur, sola cogitatione infinita divinam naturam esse praeditam. […] Si motus ex natura corporum sequeretur, corpora in aeternum moverentur, nec unquam ad quietem reduci possent, atqui videmus corpora hoc momento mota, paulo post quiescere, igitur motus corporibus non est naturalis. Quis adeo hebes! Ut non percipiat, cum ratione responderi posse, motum quidem corporibus particularibus haud esse naturalem, illa enim et moveri et quiescere posse pro data causa, sed ex ipsa materia motum fluere, eamque semper moveri, adeoque indesinenter unum corpus aliis motum suum communicare, illudque per circulum ex uno corpore in alia transire. Propterea si aequa rationis lance rem ponderare velimus, alia via ostendi debet, motum ex natura corporum haudquaquam fluere, sed ad existendum externa egere causa. […] Si extensionem attente ac otiose contemplemur, fateri cogimur, eam a nobis quiescentem concipi posse: hoc si aliquis negare ausus fuerit, monstranda erit contradictio, equidem mihi affirmanti, materiam clare et distincte sine motu intelligi posse, certissimis rationibus contrarium ostendi debet, siquidem conceptus meus a vero abluderet, quando igitur materiam quiescentem clare nobis repraesentare possumus, indicandum est, quidnam extensioni huic superaddat motus, ut inde fiat corpus, siquidem de natura corporis sit futurus motus, quod quia frustra expectamus, est ergo necesse, ut causa externa arcessatur, quae materiae motum indat, et certis legibus conservet: propterea extensio naturam entis perfectissimi constituere nequit, utpote, quod operationem causae externae in se pati nullatenus potest,” Wittich 1718a, 24, 26–27.
- 220.
See Goudriaan 2003.
- 221.
“Quicunque igitur crediderit multum referre, sive veritas, sive falsitas admittatur, necessario in hanc descendet sententiam, in veri indagine neminem versus unam magis quam aliam propendere opinionem, aut ullum assumere dogma nisi sola evidentia debere. […] Hac methodo examinare constitui de Natura Dei quaestionem gravissimam et maximi momenti, nam si ulla res accuratam meretur contemplationem, certe ea est, quae infinitas Dei spectat perfectiones, quibus nihil nobilius aut praestantius, ac sine qua cognitione omnia fluxa et inania. Ut enim Deus unica omnium rerum est causa, sic eius cognitio ea est, ex qua reliquorum omnium scientia tanquam perenni scaturigine fluit. De qua olim admodum variae atque discrepantes fuerunt sententiae, ut videre est in libris Ciceronis De natura deorum […]. Nec hodie ea sic pertractata est, quin supersint dissentientes adhuc opiniones. Si affectus hac in re consulendus, protinus quid credendum, quidque reiiciendum appareret. Ast quoniam non eam esse veritatem investigandi viam novimus, non igitur quid desiderium, sed quid ratio suadeat, dispiciendum erit. Summopere etiam laborandum, ut non verisimilibus ratiunculis contenti, tantam vim demonstrationis inveniamus, quae nullam rimam elabendi relinquat, aut mathematicae evidentiae vel hilum cedat,” Wittich 1718a, 5–6.
- 222.
Cf. Driessen’s summary: “[a]d capita Disputationis argumentum, quidque in illo culpandum et horrendum sit, reducam. A. Affirmat axioma illud Spinosae, Spinosismi basin, res quae nihil inter se commune habent una alterius causam esse non posse, generaliter considerandum verissimum esse, nec ullam continere falsitatem, § XIII, et XIV. B. Argumenta Orthodoxorum pro adstruenda Dei unitate, quae petuntur ex omniscentia et omnipotentia Dei infirma fore existimat contra talem qui duos statueret Deos unum cogitantem alterum extensum, § XIX. C. Argumenta Orthodoxorum, quibus adstruunt summam perfectionem non posse cadere in rem extensam, sed tantum in Spiritum infinitum illi non apparent eius evidentiae et efficaciae quae reluctantem ad assensum cogere queant, nec hactenus alia firmiora illi occurrerunt § XX. Nempe quia regeri posset extensionem non ideo imperfectionis arguendum esse quia non cogitat, natura enim eius tale nihil poscit utpote in sola extensione consistens, quo respectu duntaxat perfecta aut imperfecta dicenda, § XXIII. D. Ut demonstraret materiam a Spirito infinito, non Spiritum infinitum a materia productum esse, argumenta Orthodoxorum, quibus Enti infinito omnipotentiam adferunt, et materiae negant, negligit propter difficultatem ex axiomate Spinosistico motam, et alias rationes duas adhibet, alteram petitam a motu § XXI, alteram inde petit quod facilius sit concipere extensionem a cogitatione infinita productam esse, quam cogitationem infinitam ab extensione, § XXII. Quae utraque ratio, si obtineat eius hypothesis, invalida est, et sic incertum relinquitur, creaveritne Deus materiam, an materia Deum, quod eo magis incertum erit, si quod dicit in responsoriis suis ad scrupulos illi propositos: si hoc pacto ratiocinaretur: extensio utut infinita nulla habet ideam cogitationis infinitae, multo minus voluntatem efficacissimam, adversarius respondere possit, hoc esse ex hypothesi argumentari, nempe quod Deus sit mens infinita, porro se negare ad productionem rei requiri ideam et voluntatem sufficere quod extensio infinitam vim haberet. Quo haec omnia vergant, adesdum Lector, cense, arbitrare,” Driessen 1718d, 2–3.
- 223.
Israel 2001, 439–440.
- 224.
- 225.
- 226.
See his commentary on I.76, in Hamburg 273, 70, and commentary on I.25, in Hamburg 274, 12–13.
- 227.
“Dit getuigd self de Heer Roël, seggende, dat syn Vader dieswegen al eenige jaren voor syn dood my ongenegen is geworden, so als wy boven gehoord hebben. Maer segd hy, dat ik stelle, het geen Philosophisch waer is, dat kan Theologisch, niet vals syn. Dit is noch myn gevoelen, welk ook alle God geleerden bekennen. Maer heb ik ooit gesegd, of eenig Godgeleerde, dat men onderscheidentlyk, en volkoomen begrypt de Godlike Persoonen. Hoe sal dan het natuurlik ligt daer van de valsheid konnen ontdekken? Hoe sal de reden konnen oordeelen van saken, die sy niet volkoomen verstaet? Wanneer men uit Gods Woord duidelik een leerstuk ontdekt, konnen wy sekerlik besluiten, dat het selve tegen de reden niet stryd, als hebbende God so wel de openbaring gedaen, als de reden in den mensch geschapen,” Wittich 1723, 23. I owe this reference to Israel 2001, 443.
- 228.
See the letter of Jacob Wittich to Hermann Alexander Roëll of 12 April 1704, in Johannes Alexander Roëll’s Larva: “Amstelodami praeterita aestate, Vir Magnopere mihi colende, tuo cum frui dabatur colloquio. Mentionem iniecit Clar. V. Professoratu Duisburgensis. Officii mei itaque iudicavi Clar. V. certiorem reddere. Hebdomade hac Celeb. de Volder Duisburgo per litteras professoratum in philosophia ibidem vacare, quod perceperit. In quibus una consilium eius de substituendo idoneo petebatur, qui pro summa humanitate et benevolentia sua me non solum ad id munus dignum iudicavit, ast et omni, qua potuit, ratione consultoribus proposuit. Quid itaque! In lacertos benevolentiae et favoris, quibus me haud duntaxat Franekerae, sed et nuper Amstelodami tenerrime amplexus, tuo ruo. Si Clar. V. quicquam ad hanc meam promotionem se efficere posse existimet: ne me indignum favore suo repellat, obnixissime rogo. Fortean Cl. Hulsius discipulos Roelli contemnet! Limatum iudicium, summaque tua prudentia, quid hacce in re agendum, satis suadebit. Quam optarem! Divina providentia hunc mihi procuraret locum! Admodum conveniens est indoli meae iterato itaque animitus rogo, ne tua me deserat benevolentia. Pluribus occupationes tuas interrompere nolo. Id duntaxat addam, me continuo vota facere, Deus ter Opt. Max. te incolumem ad seros ut servet annos, in emolumentum Ecclesiae, commodum Academiae, bonum familiae, et revera ornamentum generis humani, et nil magis in votis habere, ac ut Jacobum Wittichium tuum olim forte haud ingratum discipulum, amantissimum tui, solidissimae eruditionis tuae cultorem indefessum, ames. / Lugduni Batavorum / prid. Idu. April. 1704,” Roëll 1723, Epistolae, 10–11. Notably, Wittich is afraid that Hulsius could interfere.
- 229.
Marckius was author, together with Van den Honert and two other professors of theology, of a Laudatio appended to the Iudicium Ecclesiasticum, quo opiniones quaedam Cl. Herm. Alex. Röell synodice damnatae sunt (1723).
- 230.
“Cum perlatus ad me esset sermo, quem in postrema Synodo Australis Hollandiae Joh. Marckius Theol. Professor in parentis mei memoriam Lugduni habuit, multa mihi quidem in eo ingrata atque acerba acciderunt, verumtamen quae animum minus movebant, quod et aures ad quotidiana illa convicia iam paene occalluerant, et quod illa vel nullius, vel levioris ponderis apud bonos futura esse existimabam, cum infestus viri illius in parentem meum animus omnibus satis notus esset. Illa vero orationis pars, qua sibi a Collega suo Jacobo Wittichio aliquoties commemoratum esse narrabat, patruum ipsius, Celeberrimum illum Christophorum Wittichium, iam olim vaticinatum fuisse, patrem meum, tum ad huc iuvenem, metuendum olim Ecclesiae virum futurum, mihi usque eo indigna visa est, ut existimaverim mihi diutius tacendum non esse. Facile enim perspiciebam, nullum alium in finem totam hanc, quae tamen ad rem nihil faciebat, factam esse narrationem, quam ad conflandam infamiam parentis memoriae, et conciliandam dictis suis fidem atque auctoritatem: cum hoc pacto appareret, idem iam olim, pro ea qua erat perspicacia, de parente praesensisse virum optimum, quique apud omnes propter pietatem, eruditionem, atque integritatem, summo in honore merito suo habetur, quod eventu ipso comprobatum esse, omni molimine ostendere Marckius conabatur: de veritate autem affirmationis huius dubitari nullo modo posse, quippe quam ex ipsius patrui ore hausisset Wittichius. Merito itaque exarsi, non tam in illum, qui causae suae serviens puerilem hanc narravit fabulam, quam in ipsum gravissimae huius calumniae auctorem: cuius pectus internecino erga mortuum parentem, quem tot invidiosis, dum vivebat, praeconiis ornaverat, tam magnificis in coelum laudibus extulerat, cuius amicitiam et favorem omnibus modis demereri conatus fuerat, odio flagrare, manifestis indiciis deprehendebam. Videbam itaque, nisi omnino abiecti atque degeneris animi haberi vellem, tam insignem contumeliam mihi non diutius dissimulandam aut concoquendam, sed, quod iam dudum factum oportuit, hominis petulantiam atque vecordiam retundendam esse, ne veteres patienter ferendo novas quotidie illius provocarem iniurias. Quod si maturius factum fuisset, fortassis non eo ipsius processisset audacia. Cum enim iam statim a parentis mei morte publice illum calumniis appetere, illiusque opiniones maxima cum invidia traducere veritus haud fuerit, ut ita inprudentibus fucum faceret, ac si ab iis semper fuisset alienissimus, neque quidquam ab ullo reponi animadverteret, ipse secum cogitavit, defunctus iam sum, nihil est quod dicant mihi, atque inde omnia sibi deinceps impune licere existimavit. Verum cum neque modum neque finem maledicendi faciat, quantumvis animus meus ab omni contentione abhorreat, tamen non sine scelere me paterni nominis, cuius mihi semper veneranda debet esse eritque memoria, defensionem praetermittere posse animadverti,” Roëll 1723, 1–2.
- 231.
“Non soleo virorum eruditorum occupationes levi de causa interrumpere, imo eorum, quos peculiari ratione colo et veneror, religio mihi pene est. In malam igitur partem haud sumes Vir Pl. Reverende, quod has ad te dem litteras, est enim causa gravissima. Cl. Driessen in nupero scripto, Traiectinis Theologis eosdem subortos esse scrupulos, qui sibi, eosque iustos declarasse, gloriatur. Risi in initio, videbar enim certus de te talia dici non posse, utpote, qui eodem anno, quo disputatio ventilata, mihi in aedibus tuis humanissime excepto, narranti, quod Cl. Melchior apud nos iactaverat, se Traiecto per litteras incitatum ad refutationem disputationis, te haud obscure innuens, respondisti, talia falsa esse, nunquam te ea propter litteras ad Melchiorem dedisse, et quid refutare D. Melchior vult, dum satis abunde rem explicatam dedisti. His fretus, securus esse poteram, scrupulos Driessenii te non potuisse iustos declarare. Attamen quia et hic fama pervulgata est, Cl. Driessenium tua imprimis niti approbatione, idcirco quid de tota hac re sentiendum, ut mihi aperire digneris obnixissime rogo. Postquam per biennium fideli et docta tua institutione maximo cum meo emolumento frui licuit, semper dein summa me benevolentia prosecutus fuisti, quod nunquam non grato animo commemorare soleo, cogitavi itaque, si per imprudentiam aliquid erronei a me commissum fuisset, quod pro maximo tuo in me amore, privatim illud correcturus potius, quam adversariis meis ansam me perdendi suppeditaturus fuisses, qui aliter de te iudicarem? Quem velut patrem semper colui summa cum veneratione. Intelligis igitur Vir. Pl. Reverende te rem gratissimam mihi facturum, si quidem paucis aperire volueris, quid hac de re tenendum. Credas velim Vir multis nominibus mihi colende, nunquam in animum meum inducere me potuisse, ut fidem adiungerem, quae durante hac controversia cum Cl. Driessen mihi de te narrata sunt. Etenim tu me ut filium amasti, ego ut patrem constanter te veneratus sum, nec unquam gratum animum exuam. Vale et me quem hactenus amasti, amare perge. / Duisburgi 14 Iunii 1718,” Roëll 1723, Epistolae, 20–21.
- 232.
“Falleris, Vir. Cl., neque Virum illum satis nosti, si, illum mea imprimis vel auctoritate, vel approbatione, niti existimas. Ipse satis acutum cernit, neque in alieno cerebro habitare solet. Non ignoro, quid malevoli homines, qui ex suo aliorum animos aestimant, sparserint. Sed diu est, quod didicerim istiusmodi calumnias contemnere. Nostrum non est, praestare ea, quae non sunt ἐφ’ ήμῖν, atque adeo, ut alii non sint malevoli et maledici. Cl. Driessenium scrupulos ad nos suos misisse, notum est. Quousque nos eos iustos declaraverimus, ex Cl. Burmanni Epistola, quam sponte sua conceperat et conscripserat, quamque, consciis nobis ac consentientibus, suo et Cl. Alphenii meoque nomine ad te misit, instituta parallelia, facile intelligi potest. Scrupuli non sunt decretoriae sententiae. Noluimus enim, etiam post acceptum responsum tuum, sententiam ferre, sed et Epistolam illam, et responsum tuum iis, ad quos ea res singulariter pertinet, examinanda dedimus. Illorum erit arbitraria sumere. Iucundissimum nobis erit, si te expurgare, et liquido ex ipso Disputationis tuae tenore demonstrare poteris, te bona fide impias Spinosae sententias refutasse. Eorum, quos inter nos domi meae habitos dicis, sermonum prorsus, sancte affirmo, immemor sum. Quando primum tua mihi Disputatio oblata fuit, obiter eam perlustravi. Postea diu inter alias chartas latuit. Cum iterum oculis illa se meis ingereret, accuratius a me lecta atque examinata, et, ut quod res est dicam, suspecta esse coepit,” Roëll 1723, Epistolae, 24–25.
- 233.
In his Zeedig antwoord, Wittich explains that he had discussed two of his letters to Roëll with De Volder – the only person to whom he ever revealed his difficulties – because Roëll had never sent him an answer. These letters, concerning the sensitive issue of the idea of the Trinity, are the first two letters by Wittich to Roëll published in the Larva: they are dated 12 November 1701 and 1 April 1702. In the later letter, Wittich noted that Roëll had not answered him. At the time, De Volder warned Wittich that his letters could be dangerous to him, if they fell into the wrong hands: “[d]aer in tegendeel myne twyffelingen nooit tot myn besonder gevoelen zyn overgaen, gelyk niet alleen sonneklaer te sien is uit die twee brieven, maer ook genoegsaem hier uit af te neemen is, dat ik aen geen mensch in de wereld (uitgenoomen den Heer de Volder) myne swaerigheden hebbe vertoond, geen mensch heeft ooit het geschrift gesien, of de reden uit myn mond gehoord. Een genoegsaem blyk, dat het alleen swaerigheden waren, die myn gemoed ontrusteten. Want de dagelikse ondervinding leerd, dat menschen, welke een verschillend gevoelen aengenomen hebben, plegen het selve de eene met meer behoedseamheid, als de andere, aen den man te brengen. Dat ik die swarigheden aen den Heer de Volder heb vertoont, is by gelegendheid gekoomen, dat ik segde, daer over tweemael aen den Heer Professor Roël te hebben geschreven, sonder dat antwoord had gekregen. By welke gelegenheid die wyse Heer myne onvoorsichtigheid aentoonde, seggende, dat die brieven my naderhand noch veel moeyelikheid souden konnen baren, indien sy in trouwloose menschen handen vielen, bybrengende diergelyk geval gebeurd den Heer Bredenburg (die met seer veel verstand en oordeel tegen Spinosa geschreven heeft) radende voorts, dat trachten sou die brieven met dat geschrift weer magtig te worden,” Wittich 1723, 25–26. Bredenburg’s correspondence with Van Limborch was published by Van Limborch himself as Schriftelyke onderhandeling, tusschen den Heer Philippus van Limborg ende Johannes Bredenburg. Rakende ’t gebruyk der Reden in de Religie (1686), to which Van Limborch appended two letters by him to Pieter Smout, aimed at refuting Bredenburg’s views. In turn, a further, anonymous commentary from Bredenburg’s circle (Eenige consideratien of aanmerkingen over de Schriftelijke onderhandeling, 1686) came to emphasize Bredenburg’s views on necessitarianism. Hence, Bredenburg himself answered Van Limborch’s attacks with his Korte aanmerkingen op de Brieven van P. van Limburg (1686): see Colie 1957, 100–101; Van Bunge 1990, 219.
- 234.
See supra, n. 226.
- 235.
- 236.
“Quare talis idea clara erit. Erit quoque distincta, cum illud quod sequitur illi naturae rei peculiare sit, adeoque naturam illam ab omni aliarum rerum natura distinguat accuratissime. Quo indicio posito, age, examinemus ad id ideam, quam habeo Dei, ut appareat, num illa clara distinctaque sit, an secus. Habeo ideam Dei, hoc est, enti, summe perfecti. Nunc quaero ex illis, qui hanc ideam claram distinctamque negant, an non clare, percipiant, illi enti summe perfecto, nihil adiici, nihil ab eo demi posse. Neque enim perfectio adiici potest, fuisset enim ante non perfectum. Nec demi, imperfectum enim posset fieri, quod summe perfecto repugnat. Ita nec potest demi imperfectio, quia nullam habet; nec potest adiici, quia redderetur imperfectius, quod repugnat. Hanc ergo sequelam, qui clare percipit, quod nemo non facit, nonne ille clare percipit ens summe perfectum, ex quo haec sequela manat? Clara itaque est haec idea; nec minus distincta est, siquidem manifestum est hanc sequelam ita convenire enti perfecto, ut nulli alii, adeoque per hanc proprietatem illam rem ab omni alia distingui. Deinde, habeo ideam Dei, hoc est, cogitationis infinitae, entis omniscii, quaero nunc, an non evidenter percipiamus, illam cogitationem infinitam, ens illud omniscium, nulli cogitationum mutationi posse esse obnoxium; illud non tantum ea scire, quae nobis apparent necessaria, sed et ea qua evidentur maxime contingentia; ens illud non uti ratiocinio, sed simplici, ut loquuntur, intuitu omnia percipere, intelligere, scire. Haeccine, authorum unicum, quid autem hisce evidentius? Sequi num percipere quis evidenter potest, licet fundamentum huius sequelae, hoc est, ipsum ens omniscium non percipiat. Hasce proprietates ex conceptu demonstrabit suo, de solo ente omniscio, et tamen conceptus ille, ens illud omniscium ab aliis rebus non distinguet? Qua sane ratione, si quis ideam, quam de Deo habet attente examinet, facile ex hisce effectis eam evidenter percipi, nec Deum eum aliis rebus confundere, hoc est, claram distinctamque esse, opinor, percipiet,” De Volder 1695, De idea Dei, thesis 12. Other disputations on God presided over by De Volder do not offer more insights on the topic. For instance, in the Disputatio philosophica de unitate Dei (1673), presided over and authored by De Volder, and defended by Bernard Nieuwentijt, De Volder defends the numerical unity of God, on the ground of His perfection (see especially thesis 3). See also the Disputatio philosophica de aeternitate Dei, prima–secunda (1681, author and respondens Johannes Pap Szathmári) (concerning the ideas of duration and eternity), and the Dissertationum physiologicarum pars tertia, in qua, existentia Dei ex existentia nostri, seu e stupenda mentis corporisque nostri fabrica, functionumque utriusque natura metaphysice adstruitur, breviter, deducitur (1693). In the latter disputation, the author sets a natural-theological argument, based on apparent spontaneous motions (theses 31–32), and re-states Descartes’s a posteriori argument based on the innate idea of God (especially thesis 40): however, he does not consider the nature of causation.
- 237.
For instance, in the hand of another student of De Volder, viz. Theophilus Copius, the problem of the nature of God came to be treated in an overt anti-Spinozist way. In his Disputatio philosophica de mentis humanae et divinae existentia et reale a corpore distinctione, which he authored and defended in 1699 (praeses and dedicatee De Volder), Copius followed a ‘Volderian’ path, as he relied on the tenets (of Cartesian derivation) that all our knowledge comes from ideas only (thesis 4), that mind and body are two different natures or attributes, whose ideas do not involve the idea of each other (thesis 6). Moreover, he formalized the principle of causality as follows: 1) as much as the difference between the causes, as much the difference between the effects, so that the effects of completely different causes have nothing in common; 2) a cause cannot produce an effect more perfect than the cause itself (thesis 17) – using such principle to argue (with an a posteriori argument) that the idea of God cannot have been produced but by God Himself (thesis 20), Who is immaterial, as conceiving Him as extended would hinder His perfection (thesis 21). Yet, even though criticizing those “who admit only one substance” (“qui unicam tantum admittunt substantiam”) as holding a contradictory position (thesis 10), he claims, that it can anyway possess extension formaliter, viz. he did not come to embrace Spinoza’s principle that completely different beings cannot act on each other.
- 238.
“Vos autem Illustriss. Curatores ac eorum collegae Consules Amplissimi favore haud vulgari, me ornare ac pariter in hanc transferre, Academiam voluistis; cum aditus praeclusus videretur, spesque omnis decollaverit ob malignorum obtrectationes toti orbi litterario notas, hic vero non commemorandas, non enim lubet renovare dolorem; videtis itaque per mirabiles Dei vias; hominem in hoc collocatum suggestu, e quo haud multis ab hinc annis audivistis saepius doctissime magno cum vestro plausu dicentem Cl. Volderum virum magnum, iudicii acerrimi ac ingenii perspicacissimi, in omni philosophiae parte versatissimum, in mathesi subtilissimum, et quod valde rarum in metaphysicis solidissimum, virum non minus doctum, quam virtutis studiosum, qui me, quod gloriae et honori duco, amavit, quem ut vivum omni observantiae genere colui, ita manes eius in perpetua apud me erunt veneratione. Utinam viri huius nervoso et gravi dicendi genere. […] Persuasus sum, Acutissimum Volderum egregia in metaphysicis praestare potuisse, nec detrectaturum lucem, nisi molestias, Vir si quis alius quietis et tranquillitatis amantissimus, ab hominibus malevolis, ac in hac scientia parum versatis creandas evitare maluisset. Quis tam audax ac temerarius! Qui asseverare ausit de mente infinita et perfectissima nullas novas veritates detegi posse!” Wittich 1718b, 2–3 and 15.
- 239.
“[I]l il explica en public non seulement la Physique, mais encore la Métaphysique de Descartes. Il en étoit en ce tems-là beaucoup plus grand admirateur, qu’il ne l’a été sur la fin de sa vie, qu’il en avoit reconnu le foible; comme il l’a avoüé plusieurs fois à ses Amis, & ainsi que je lui ai ouï dire moi-même. […] Je l’ai ouï se moquer […] des Méditations de Descartes, quoiqu’il les eût expliquées pendant long-tems,” Le Clerc 1709, 374 and 398.
- 240.
“Mr. de Volder, à qui l’on fit entendre que ce n’étoit pas à lui, à qui l’on en vouloit, continua d’enseigner son Cartesianisme, mais avec un peu plus de précaution,” Le Clerc 1709, 373.
- 241.
Lange 1723a, 47–50 and 54–69.
- 242.
“Non autem ignotum est prudentioribus, iam ante nostram aetatem pseudophilosophos Spinozianos, certe Spinozizantes, ex hoc ipso malo mali corvi, Aristotelis, ovo, seu principio de essentiarum, tantum intellectu Dei repreaesentatarum, et ab efficientia voluntatis divinae seiunctarum, aeternitate et necessitate fatum suum fatuum derivasse. Et hinc speciatim profluxisse illum Volderi flosculum, in Spinoziano horto decerptum: nullum liberum arbitrium in mente, nullus casus in corpore. Vide apud Petrum Poiretum in Veris et cognitis omnium primis p. 282 seqq.,” Lange 1727, 47. I owe this reference and translation to Israeli 2001, 547; see also Lodge 2005. On Lange’s use of Poiret’s positions on De Volder, see also supra, n. 97.
- 243.
- 244.
Lodge 2005, 121.
- 245.
- 246.
“[J]e ne suis pas tout a fait pour le Criterium de des Cartes. Parce que dans la geometrie mesme on s’imagine souvent de comprendre tres clairement des choses qui sont fausses. Il y reste donc tousjours a scavoir si l’on a compris clairement et distinctement, ce que est assez douteux dans des longues demonstrations. Et de la naissent les paralogismes. Je serais donc plus pour les divers degrez de vraisemblance, laquelle dans certaines rencontres est si grande que d’estre quelque fois comme 100000000000 et plus contre un, que le vray ou le faux d’une proposition, et qu’en de certaines choses cela va comme à l’infini,” Huygens to De Volder (letter 2701a), September 1691, in Huygens 1888–1950, volume 10, 739. In a letter to Gerhard Meier of 16 November 1691, Huygens had however approved De Volder’s refutation of Huet: “Huetii Censuram legi cum primum prodijt ab ipso Authore mihi missam, in qua non pauca mihi probari memini, sed et aliqua notavi quibus responderi posset. Quod negotium et vestrates aliquot et Volderus noster sibi sumserunt. At ille parvi facere haec omnia videtur, prout ex nuperis eius ad me literis intelligo. Ego vero nihil nisi Volderi theses legi, quae non ita contemnendae videntur,” Huygens to Gerhard Meier (letter 2711), 16 November 1691, in Huygens 1888–1950, volume 10, 195–196.
- 247.
See De Volder’s commentary on Descartes’s Principia, I.5: “[s]i quis obiceret scepticorum argumenta eius quae certa {…} testimonia profert, e[ss]e satis efficacia, verum alia dari, q[uae] sunt tam manifesta ac duo et tria sunt 5, nec haec ab illo labefactari po[ss]e: producet scepticus exempla eorum, qui in iis, q[uae] evidentissima iis videbantur, errarunt: ut ipse Gassendus, summus ille mathematicus, qui nil profitebatur se distinctius concipisse, q[ua]m 2 lineas in infinitum productas, et ad se accedentes, se invicem tangere debere, cum tamen id falsum e[ss]e, ipse postea cum geometris fateri coactus fuerit: cumque sic ingeniosissimus in hoc, Scaliger cum multis mathematicis in eo erraverint, ut vellent probare quadratura circuli, cur inquiunt, idem tibi non potest contingere?” Hamburg 273, 5. Cf. his commentary on Descartes’s Meditationes, in Warsaw dictata, 3v. Cf. Gassendi 1644, 100–102. See LoLordo 2005, 2018. On Scaliger, who provided a demonstration of the quadrature of the circle in his Cyclometrica elementa (1594), see Hogendijk 2010.
- 248.
See Huet 1689, 123–124.
- 249.
“Quod autem exemplum attinet, quo huius propositionis falsitatem comprobat Vir Ill. de eo quaerere ex Ill. Vir. lubentissime velim, an assere ausit se clare et distincte percipere ad qualescumque duas lineas in eadem area plana iacentes, et quo longius producuntur, eo propius ad se mutuo accedentes pertinere, ut concurrant aliquando. Si hoc ita generaliter affirmet, iam concedere necesse habebit, se clare et distincte concipere contradictoria. In hyperbola enim et eius asymptoto ita se rem non habere, cum id demonstratum agnoscat ab Apollonio se clare et distincte percipere non inficiabitur opinor. Clare igitur et distincte percipiet omnes lineas in area plana iacentes, et ad se mutuo accedentes, aliquando concursuras, et tamen etiam clare et distincte concipiet hyperbolam cum sua asymptoto, etsi sint in eodem plano, et ad se mutuo accedant concursuras nunquam. Quod si hoc ita generaliter affirmare non ausit, si fateatur id solummodo verum esse de illis lineis, quas nunc concipit, (hoc enim innuere mihi videntur verba, quarum ideam in mente habeo,) non video, quid hoc exemplum faciat ad propositionem illam arguendam falsi. Nihil enim aliud erit, quam clare percipio dari quasdam lineas, rectas ex. gr. quae si eodem plano ad se invicem accedant concurrant necessario, et tamen clare percipio, quasdam esse alias, quae licet sint in eodem plano, licet ad se invicem accedant, non sunt tamen concursurae, utrumque tamen id, quod percipio, de ipsis illis lineis, de quibus hoc percipio, verissimum est, adeoque comprobat hoc exemplum veritatem potius propositionis, quam ut eam falsi arguat,” De Volder 1695, De Deo, thesis 15.
- 250.
See Sect. 3.2.2.1.3, Geulincx’s hypothetical physics.
- 251.
See De Volder’s commentary on Principia I.30 and I.45 in Hamburg 273, 25–26 and 33–34, as well as the commentary on I.6 in Hamburg 274, 5–6.
- 252.
“In quarum numero cum certa, incertave scientia, clara et distincta perceptio, merito censeantur, eadem opera regularum quarundum adminiculo certum ab incerto dignoscere docebit dialecticus harum assertionum imperitum, ac coecum docere poterit colorum diversitatem. Hisce namque in omnibus sola valet experientia, sola evidentis perceptionis conscientia, quae ut absque demonstrationum firmissimarum comprehensione acquiri, sic absque frequenti in iisdem percipiendis exercitio consumari nullo modo potest. Vel unica profecto Euclidea demonstratio recte percepta multo aperiet evidentius quid sit demonstrare, quid clare et distincte percipere, quam si cum dialecticis omnes syllogismorum formulas enumeraverim, ab iis audiverim, principia demonstrationum immediata esse oportere, non heterogenea, neque communia, et quae plura id genus ad fastidium usque ab illis inculcari solent. Sed agamus liberaliter, demus id quod volunt, fateamur vera, imo et usui nostro ac commodata esse ea quae docent, non video tamen eadem illa, usus si desit, multum momenti habitura. Praecepta siquidem vel optima, nisi blando exercitii calore foecundentur, otiosa sunt, nec spei respondebunt nostrae. Quapropter id nihilominus restabit discriminis inter dialecticum et geometram, quod est inter illum, qui musices quidem praecepta callet, neque tamen aut vocem cantui aut manus chordis unquam applicuit, et eum qui ipso et canendi et chordas pulsandi exercitio simul cum ipso habitu regulas addidicerit,” De Volder 1682, 11–12 (unnumbered). See Klever 1988, 209. See also his dictata on Principia I.43, in Hamburg 274, 17. Also in his Oratio in obitum Siberti Coeman (1679), De Volder maintains that mathematics serves better than logic in exercising the intellect, viz. in the acknowledgement of clarity and distinctness as norma veri: De Volder 1679, 8–9 (unnumbered); De Volder’s positions are discussed by Le Clerc, who stresses De Volder’s relinquishment of the old logic, praises the Port-Royal logic (not mentioned by De Volder himself), and claims that a new logic would help to correct mathematics itself, being however not applicable to politics and morals: see Le Clerc 1709, 374–376. Such a differentiation between logic and mathematics is mentioned also in De Volder 1698, 6.
- 253.
“Ut enim phaenomenum quodpiam explanem, nonne requiritur, ut eius causas ostendam? Quae aut primae erunt, et a nulla alia corporea causa dependentes, aut erunt aliarum causarum effecta. Priori in casu quid est manifestius, quam me ipsa demonstrasse principia? Sin vero aliarum causarum effecta sint, quis non videt […] unquam huius phaenomeni claram distinctamque […] notionem acquiri posse, nisi huius causae iterum cognoscam causas, idque donec ad primas causas, sive ad ipsa rerum principia devenerim,” De Volder 1681, thesis 1.
- 254.
“Hactenus non requiro, ut demonstrentur, non ut certo vera esse ostendantur, sed illud tantum exigo, ut percipiantur, ut quae et qualia sint cognoscatur. Quae sane duo non parum differunt. Aliud quippe est percipere huius illiusve effati sensum, aliud eius veritatem cognoscere, de qua nisi prius illud percipiatur, constare nemini potest,” De Volder 1681, thesis 12.
- 255.
See Sect. 3.2.2.2, De Volder on the ‘truth’ of Cartesian principles.
- 256.
See Sect. 3.2.2.2, De Volder on the ‘truth’ of Cartesian principles.
- 257.
In his inaugural disputation in medicine De Volder stressed the importance of a ‘quest for principles’ (quaestio de principiis) as the crucial means for the development of sciences. Clearly referring to Descartes’s revolution in philosophy, De Volder emphasizes that as doubt started to be systematically applied to philosophy, allowing a re-foundation of thought, as well as the discovery of more reliable physical principles, natural philosophy underwent considerable progress: see De Volder 1664, thesis 1.
- 258.
- 259.
See Hamburg 273, 30; Hamburg 274, 14.
- 260.
In commenting upon I.50 in his Hamburg 274 dictata, De Volder points out that axioms are of two kinds: either being understood uno intuito, or as effata, i.e. as more complex ideas: see Hamburg 274, 19. For an introduction to the treatment of the cogito, see Hintikka 1962; Markie 1992; Ariew 1999, chapter 10; Sarkar 2003; Lindner 2011.
- 261.
See especially his commentaries on I.32: Hamburg 273, 26; Hamburg 274, 15.
- 262.
Klever also draws attention to De Volder’s 1679 Oratio funebris in obitum Siberti Coeman and to his 1682 Oratio de coniungendis philosophicis et mathematicis disciplinis as evidence of De Volder’s epistemic naturalism. In both texts, De Volders stressed the self-evidence of mathematics as a norm of the truth: see Klever 1988, 202–203 and 207–210. As argued by Lodge, however, “further evidence can be found in writings that Klever does not mention,” Lodge 2005, 121. Please note that as early as 1673 De Volder had presided over and authored a Disputatio philosophica de criterio veritatis prima, in which the positions of the ancient sceptics are presented (theses 4–10), and mathematics is assumed as the paradigm of indubitable knowledge (thesis 13): however, the second part of the disputation has not been recovered.
- 263.
“Quamvis ea sit mentis nostrae natura, ut suas operationes prae caeteris rebus clare et intime cognoscat, cum omnis cogitatio conscientiam sui involvat; attamen verba idonea satis ad aliis indicandum, quae et qualesnam sint, vix excogitare potest,” De Volder and Vander Tak 1689, thesis 1.
- 264.
“Ut ipsas voces aliquo modo determinemus, claram et distinctam perceptionem habere dicimur, ubi aut unam eandemque ideam tam evidenter percipimus, ut nullam ignorantiam cum illa commixtam cognoscamus; aut idearum nexum et relationem ad se invicem, absque ulla confusione cum aliis ideis, tanta cum claritate et evidentia, mentis acie intuemur, aut non possimus, quin assentiamur cum plena voluntatis nostrae lubentia; prout ex. gr. (quia non de unius ideae, sed de idearum evidentia, impraesens agemus) intelligimus, totum esse maius sua parte, factum infectum reddi non posse, et eiusmodi sexcenta; unicuique enim attendenti fit manifestum, se a talium veritati, assensu iudicium suum abstinere non posse; ex quo sequitur cum nullo modo errare; quod hocce exercitio serio et modeste paucis defendere aggredimur,” De Volder and Vander Tak 1689, thesis 1.
- 265.
“Hanc itaque veritatem edocemur primo ipsa experientia; ubi enim clara distincta alicuius rei perceptio adest, tam plene de veritate rei perceptae convincimur, ut certi simus, nos errare ne per ullam quidem potentiam posse; quod si fieri posset, iam semper aliquis nobis remaneret scrupulus, an non falleremur; quotquot vero sumus, experimur, nos de talibus veritatibus praesenti illa clara et distincta perceptione, quicquid etiam moliamur, dubitare non posse: ut cum cogito totum esse maius sua parte, et c.,” De Volder and Vander Tak 1689, thesis 2.
- 266.
He remarks that we deal only with ideas, and that we rely on their properties – like clarity and distinctness – to assess their truth: see De Volder 1695, De clara et distincta perceptione, theses 2–4, 7–8.
- 267.
De Volder 1695, De clara et distincta perceptione criterio veri, thesis 11. This is the traditional correspondence of truth and being.
- 268.
In the Hamburg 274 series of his dictata, in commenting upon I.30, De Volder stresses that truth does not concern only affirmation or negation, but also simple ideas: Hamburg 274, 14
- 269.
“Conceptus autem quod spectat, in illis omnibus verum est, ita me affici, me hoc cogitare, me hos illosve conceptus inter se coniungere, disiungereve, haec enim omnia aeque vera ac certa sunt, ac certum est me cogitare […]. Manifestum equidem est […] cogitationes […] plures reperiri alias […] quae praeter illam mentis meae affectionem, aliquis mihi repraesentant, quod ab ipsa mentis meae affectione, ipsa cogitatione mea plane concipitur distinctum. […] Hoc quod ita mihi repraesentatur, obiectum huius mei conceptus dico, hoc rem reive modum voco, ipsam vero cogitationem huius ipsius, quod repraesentatur sive rei, sive modi, ideam voco […]. In hisce autem rerum ideis hanc manifeste invenio discrepantiam, quod quaedam harum maximam et perspicuitatem et evidentiam sibi habent coniunctam, quas claras distinctasque vocat Cartesius, quaedam vero […] confusas vel obscuras dicit. […] In hisce autem conceptibus, utpote qui nullam affirmationem aut negationem continent, cum sola repraesentatio locum habeat, et semper verum sit mihi hoc illudve repraesentari, huius enim conscius sum, non video, quid in illis falsum dici queat,” De Volder 1695, De clara et distincta perceptione criterio veri, thesis 12.
- 270.
“Si tamen has veras, illas falsas, ut in vulgari usu est, dicere velimus, non video quaenam falsae dici queant, nisi vel quae videntur aliquid menti repraesentare, cum nihil offerant, vel etiam quae affectionem mentis repraesentant tanquam quid ab illa affectione diversum, et viceversa. Qua ratione si ideas in veras falsasque distinxero, clarae nihilominus et distinctae perceptiones omnes certissime erunt verae,” De Volder 1695, De clara et distincta perceptione criterio veri, thesis 13.
- 271.
“Progrediatur igitur noster hac methodo, ut primo generatim accuratius dispicienda sibi proponat omnia, ipsa etiam axiomata. Haec enim dum fundamenta futura sunt omnis ulterioris ratiocinii, cavendum summopere, ne in illis ulla fallaciae superesse queat suspicio. Quod dum agit, dum ad ipsa axiomata attendit, dum sibi horum aliquod ob oculos ponit, totum ex. gr. maius esse sua parte, experitur statim hoc inter ea esse, de quibus, quantumcunque etiam dubitationi indulgere studeat, dubitare vel minimum non est in ipsius potestate,” De Volder 1695, De dubitatione universali, thesis 21.
- 272.
“Atqui tu nescis, an non fallaris in evidentibus: verum est; sed etsi hoc generatim nesciam, an hoc fieri nequeat, scio tamen hoc in casu me non falli, et experior illam generalem rationem me non posse abducere, quin his effatis, cogito, ergo sum; totum est maius sua parte, et c. absque ulla haesitatione assentiar. […] Sed concedat tamen nobis, obsecro, si talis quis inter homines reperiatur […] ut ex ea, quam in nobis experimur mentis nostrae constitutione argumentemur, et ea pro certis habeamus quae nobis certa sunt, et de quibus, quidquid sit de fide sensuum, de discrimine inter somnum et vigiliam, de genio deceptore, et si quid porro est, quod ad scientiam nostram labefactandam potest adferri, conscius ego mihi sum, me ita certum esse, ut quidquid agam, quidquid moliar, ut dubitem, dubitare tamen non possim,” De Volder 1695, De dubitatione universali, thesis 24. De Volder stresses the fact that the cogito is an axiom, and not an inference or consequentia, in his dictata on Descartes’s Principia, on I.6: see Hamburg 274, 5–6.
- 273.
Descartes 1993, 84–85; cf. AT VII, 69.
- 274.
Descartes 1993, 85.
- 275.
Descartes 1993, 78.
- 276.
As to this issue, see the entries mentioned supra, n. 260.
- 277.
See Descartes’s fourth set of replies, appended his Meditationes: AT VII, 246–247.
- 278.
“Quia quis aliquando, absente illa clara perceptione, dubius haerere posset, […] ideo hoc argumentum, adducitur […] illud omne, quod aut unquam evidenter percipimus, aut in posterum sic percepturi, sumus, certum et inconcussum est,” De Volder and Vander Tak 1689, thesis 6.
- 279.
See Hamburg 274, 3. See also his commentary on the cogito, viz. on I.43: Hamburg 274, 17. See, moreover, De Volder 1695, De dubitatione universali, thesis 20.
- 280.
“Cum cogito duo et tria facere quinque conscius mihi sum, huius evidentiae, quae in mente est, hunc esse effectum, ut plane hac de rei veritate certus fiam, ut sciam, quidquid sit de illa potentia Dei, utut illa me forte in evidentissimis aliquando possit decipere, illam tamen hoc in casu me decipere nequam,” De Volder 1695, De dubitatione universali, thesis 25.
- 281.
“Erit fortasse triangulum sola mentis meae affectio? Nihil minus. Quod enim mihi repraesentatur nihil habet cum cogitatione commune. Sed forte nullum dabitur extra me triangulum, nec hoc affirmo, non dico dari, dico concipi. Quid ergo? […] Siquidem ego, qui iam novi Deum esse, et illum omnipotentem et omniscium esse, facile etiam novi omnia illa, quae hoc modo a me percipiuntur a Deo etiam percipi, illum omnia ea posse, quae possum concipere,” De Volder 1695, De clara et distincta perceptione criterio veri, thesis 13.
- 282.
Descartes 1982, 18.
- 283.
“Vidimus nos ultimo errare, nec tamen Deum errorum nostrorum ca[us]a e[ss]e, sed in eo consistere, q[uo]d abutamur usu liberi arbitri nostri progreditur hunc author, ut id, q[uo]d hactenus assumpsit, nobis reddat perspicuum: id itaq[ue] agit, ut demonstret, an gaudeamus libertate arbitrii, an minus, nec putat id longa serie demonstrationum, sed ipsa conscientia probandum e[sse], ea, id enim asserit, nonne e[nim] dicimus 2 et 3 e[ss]e 5, quia id tam clarum est et perspicuum, ut non possit negari? Non tamen cogimur externa vi ad id fatendum, sed voluntarie i.e. libere {id} fatemur: voluntas [n]a[m] non consistit in indifferentia, sed assensu voluntario, cum e[nim] nescimus {q[uo]d} sit bonum {a[ut]} malum, non sumus indifferentes, sed tum cum nescimus {q[uo]d} assequendum sit. Itaque non vi externa, sed ductu consilii {aliq[uo]d} agimus, fugimus mala, cupimus bona, {q[ua]m} libertatem tam claram reperimus, ut 2 et 3 sunt 5,” Hamburg 273, 30.
- 284.
“[C]onsiderandum est libertatem arbitrii cum necessitate convenire, imo liberrime nos agere, cum necesse agimus, quod paradoxum licet, verumtamen est, concipiamus nos o[mn]es res, de quibus deliberamus, certo cognoscere potest, certo demonstrare, a qua parte plus mali, a qua plus boni sit; nonne tunc erimus perfectiores quam nunc, cum non scimus, cumq[ue] hoc sit nullo in casu erimus indifferentes. R. cum esto in turri, et volo descendere, an me e turri proiiciam an vero descendam per scalas? Necesse est qui non videt hinc boni, illunc mali quid consecuturum, eritq[ue] quasi qui iudicare potuerit illud bonum et commodum esse? Sane non, consilii descendimus, non tamen possumus non descendere, si enim quis nescit an bonum hoc an illud malum sit, haerebit. Si enim noscet, duceretur ex statu coactionis in libertate, et voluntarie simul, cum e contra ut dicere non voluntarie ageret licet sit indifferens. Eodem modo non haereo in iudicando duo et tria esse quinque sed statim assentior!” Hamburg 273, 30. Cf. Hamburg 274, 16–17.
- 285.
Descartes 1982, 105.
- 286.
Descartes 1982, 286–287.
- 287.
“[…] for example, if someone wishes to read a message written in Latin letters, to which however their true meaning has not been given and if, upon conjecturing that wherever there is an A in the message, a B must be read, and a C wherever there is a B, and that for each letter, the following one must be substituted; he finds that by this means certain Latin words are formed by these letters: he will not doubt that the true meaning of that message is contained in these words, even if he knows this solely by conjecture, and even though it may perhaps be the case that the person who wrote the message did not put the immediately following letters but some others in the place of the true ones, and thus concealed a different meaning in the message. It would however be so difficult for this to happen, {especially if the message contains many words}, that it does not seem credible,” Descartes 1982, 287.
- 288.
Descartes 1982, 287.
- 289.
See Dobre 2013a.
- 290.
- 291.
“For, seeing that these parts could have been regulated by God in an infinity of diverse ways; experience alone should teach us which of all these ways He chose,” Descartes 1982, 106.
- 292.
Descartes 1985, volume 1, 143–144.
- 293.
- 294.
“Vous ne serez pas surpris de ma conduite, lorsque vous saurez que beaucoup de gens d’esprit et d’honneur m’ont souvent témoigné qu’ils avaient trop bonne opinion de l’excellence de votre esprit, pour croire que vous n’eussiez pas, dans le fonds de l’âme, des sentiments contraires à ceux qui paraissent en public sous votre nom. Et pour ne vous en rien dissimuler, plusieurs se persuadent ici que vous avez beaucoup décrédité votre philosophie, en publiant votre métaphysique. Vous ne promettiez rien que de clair, de certain et d’évident; mais, à en juger par ces commencements, ils prétendent qu’il n’y a rien que d’obscur et d’incertain, et les disputes que vous avez eues avec les habiles gens à l’occasion de ces commencements, ne servent qu’à multiplier les doutes et les ténèbres. Il est inutile de leur alléguer que vos raisonnements se trouvent enfin tels que vous les avez promis. Car ils vous répliquent qu’il n’y a point d’enthousiaste, point d’impie, point de bouffon qui ne pût dire la même chose de ses extravagances et de ses folies,” AT IV 255; cf. Bos 2002, 189–191.
- 295.
- 296.
“[N]ullis videtur menti ad cogitandum opus esse ideis […] innatis; sed sola innata cogitandi facultas ipsi ad omnes actiones cogitativas peragendas sufficit; quod in doloris, coloris, saporis, aliorumque similium perceptione est manifestum, quae a mente recte percipiuntur, quamvis nullae eorum ideae menti sint innatae. Nec est ulla ratio, cur unae ideae magis a natura sint insitae, quam aliae. Itaque omnes notiones, quae vulgo communes dicuntur, quales sunt, totum est maius sua parte […] similiaque omnia alia, ex observationibus rerum didicimus,” Regius 1646, 251. See also Regius 1654, 355, 1661, 419. As to Regius’s theory of knowledge, see Bellis 2013; Bos 2013; Strazzoni 2018a, chapter 2.
- 297.
See infra, n. 299.
- 298.
“[C]um itaque sic a natura mens sit comparata, ut a variis motibus variae perceptiones et iudicia ipsi possint excitari, cumque illi motus non tantum a corporibus veris, sed etiam a causis imaginariis, et a potentissimo directore tantum imaginariis productis, animae offerri queant: hinc sequitur per naturam dubium esse, vera an falsa, seu imaginaria, mente percipiamus et diiudicemus. Verum hoc dubium nobis tollit Divina in Sacris revelatio […]. Unde patet ea quae recte percipimus, esse res veras, et non imaginarias […]. Atque ita magna illa dubitatio, quae in animis recte philosophantium per naturam necessario utramque paginam etiam in evidentissimis faceret, per Verbum Dei penitus evertitur. Unde recte quilibet verus philosophus, iam cum propheta canit: verbum Dei est lucerna pedibus meis,” Regius 1646, 249–250; Psalms, 119:105. See also Regius 1654, 349; Regius 1661, 414.
- 299.
“Atque ita universae Physicae Fundamenta, brevi, quantum potui, systemate comprehensa […] absolvimus. Sicut autem, nullius consentientis vel dissentientis habita ratione, libere id proposui, quod mihi rationi maxime consentaneum fuit visum ita hic nemini assentiendi vel dissentiendi legem praefigo; […] imo, ex terentiano proverbio iam olim puer didici tot esse sententias, quot sunt homines. Neque hoc mirum. Cum enim infinita pene temperamentorum sint discrimina, quae iudiciorum producunt diversitatem, innumerae etiam de rebus humanis iudiciorum debent esse dissimilitudines. […] Dissentiat igitur quilibet,” Regius 1646, 305–306. Cf. Regius 1654, 347; Regius 1661, 399. See Strazzoni 2014.
- 300.
“Quicunque […] omnipotentem et liberrimum cognoscit Deum […] talem omnium rerum verisimilitudinem, vel scepticismum naturalem […], qualem proposuimus, negari non potest,” Regius 1654, 350–351.
- 301.
“[N]eque etiam obstat, quod indubitatae per naturam veritatis videantur esse haec axiomata: totum est maius sua parte; centrum est in medio circuli; in omni triangulo sunt tres anguli duobus rectis aequales; idem non potest simul esse, et non esse; et c. Cum enim nullum totum, nulla pars, nullus triangulus, nulla essentia vel existentia, cogitatione et rerum apparentia excepta, sit indubitabiliter cognita. Cum horum cognitio a sola sensuum verisimilitudine dependeat, nihil etiam quicquam de iis certo et indubilitabiliter a quoddam enunciari potest,” Regius 1654, 350.
- 302.
Cf. Regius’s full text: “attributa alicuius rei essentialia, in conceptu eius a mente tantum comprehensa, non sunt vera, nisi cum res ipsa mente a nobis concepta actu exisitit. Antequam enim ipsa res existat, quamvis eius ideam in mente habeamus, ipsa tamen est merum nihil, cuius nulla attributa existentiae necessaria vel contingentis, nec ulla alia esse possunt. Ita ex. gr. in conceptu trianguli comprehenditur haec proprietas, quod eius tres anguli sint duobus rectis aequales, quod tamen non est verum, nisi triangulus mente conceptus in rerum natura actu existat,” Regius 1654, 357–358.
- 303.
- 304.
“Erasis iam, excisis et abolitis coecis illis Geniorum nostrorum commentis, paucula supersunt, quae sola Ratio dictat Principia; exposita in propatulo, cunctis nota, purissimo liquidae Veritatis radio conspicua. Dives Inopia! Immensus in parvo scrinio thesaurus! Eliciemus illum et expromemus; sed sensim et sine sensu. Praecipites hic, prurientes, inconsideratos esse non decet. Gemmas istas tener ordo devinxit; si avide, si temere manum iniicis, turbantur, excidunt, et cum spuriis quae humi iacent, confusae, suspectaeque, non satis internoscuntur. Et hinc ordine mutato, quem tradendis scientiis maiores nostri praescripserunt, expediret iis primum Disciplinis excolendam dare iuventutem, quae sine ulla Hypothesi, mere ex Communibus Notionibus demonstrant suas Propositiones; quales sunt Geometria et Arithmetica. Ante tamen Scientiam Consequentiarum, quae est in Logica, perceperint; sine qua Apodixes Mathematicae non satis feliciter procedunt, et cuius ope compendium in illis non exiguum fieri potest. Quae quidem scientia non ita ex tempore et sparsim (ut hodie sit) velut silva quaedam et rhapsodia tradatur, sed ordine ac tenore Geometrico. Hanc autem, quam dico, Consequentiae scientiam ita corrigi, et in apicem illum evidentiae subvehi posse, cum iam ante certum haberem ex ratione, ipso etiam eventu, et successu, quem nuper publici iuris feci, edoctus sum). Tribus his, Logicae, Geometriae, Arithmeticae, Metaphysicam subnectant, sed probe repurgatam, Mentis et Corporis essentiam ac Proprietatis apodictice perhibentem. Dein ad rerum naturalium Historiam applicentur. Hanc voco congeriem ex diversis Naturae Phaenomenis experimentisque certis et indubitatis, pura narratione sine coniectura rationis, ob quam ita se habere videantur, propositis. Haec Historia a docentibus in communia quaedam capita digeretur; hanc tirones non legent in libris dumtaxat, aut ex pulpito audient, sed oculis ac manibus usurpabunt; tantisper suspecta sunt, quae ab his vel illis Physiologis arcana iactantur,” Geulincx 1891–1893, volume 1, Oratio prima, 41–42. See also Geulincx’s commentary on his Oratio, added in the Leiden edition: “at hypothesis in disciplinis huc tota refertur, ut declaret et facem praeferat rebus obscuris,” Geulincx 1891–1893, volume 1, Oratio prima, 64.
- 305.
“In hanc ne iuret discipulus; teneatur quoad phaenomenis omnibus respondeat; ubi in puncto deficit, reiiciatur, et alia tentetur verum,” Geulincx 1891–1893, volume 1, Oratio prima, 42. In the second edition, however, the accent is more Cartesian as reason is conceived as the faculty which decide upon the role of authority and experience, and corrects what experience suggests us: “quomodo enim ratione potior et antiquior auctoritas, experientia, aut aliud huius generis quodcunque, si cur ita sit, dicenda est ratio? Certe quod ratione aliqua suaderi probarique debet, totum id sub ratione est. Primum igitur, o homo, ratio est,” Geulincx 1891–1893, volume 1, Paraphrases et commentarii quibus Oratio prima in editione Lugdunobatava illustratur, 58. See also 50–51 and 54–55.
- 306.
“Ea re Libellos vobis in lucem edidi Logicos duos; quorum alter palos et caementa, solidando paviendoque fundo, alter intritam et ferrumen conferret, quibus haec inter se durata vincirentur et coalescerent. […] Iacta sunt Encyclopaediae fundamenta. Interea vero, dum haec fundamenta sibi esse sino, ut, an dehiscant alicubi vel desciscant, an autem perstent et ferendo sint, explorem […] quaedam, quae inter exstruendum usui futura videbantur, parabam, aptabam, dolabam: columnas, tigna. […] Contuli me ad opus amoenum magis: futuri aedificii Coronidem fabricare ingressus sum. […] Coronis ea, De Virtute et primis eius Proprietatibus Commentatio est. […] Igitur in Sapientiae sano laquearium et tectum est Ethica. Ut a Logica fundamentum sit firmum et bene fistucatum; a Mathematica et Metaphysica columnae robustae, parietes bene materiati; a Physica pavimentum et opera intestina cuncta concinne eleganterque elaborata; − tamen sine Ethica nunquam sartum tectum est hoc templum. Imo sine Ethica non templum est sed impluvium; non ad sacra, non ad polluctum valet,” Geulincx 1891–1893, volume 3, Ethica, 3–4.
- 307.
See his Methodus inveniendi argumenta (posthumously published in 1675): “principia generalia spectant ad metaphysicam. Metaphysica enim sola praecedit logicam inter scientias, quamvis nec sine logica tradi possit,” Geulincx 1891–1893, volume 2, Methodus inveniendi argumenta, 6. These notions are the basis of the so-called logical containment theory, treated in Nuchelmans 1988.
- 308.
Geulincx 1891–1893, volume 2, Metaphysica vera, 158. See also Geulincx 1891–1893, volume 2, Disputationes physicae, 489–510.
- 309.
- 310.
“Sapientia est, quam nemo videtur habere nisi qui rem illum effecerit; talis est conscientia nostra […] affirmationis, negationis, caeterarumque in nobis actionum, eo quod ipsi eas exerceamus et efficiamus,” Geulincx 1891–1893, volume 2, Metaphysica vera, 192–193.
- 311.
“[S]apientia […] est profunda aliqua penetransque cognitio rei coniuncta cum summa animi delectatione. Hanc sapientiam nemo habet in summo gradu circa rem aliquam, nisi qui rem illam effecerit, et in efficiendo intime possiderit. […] Nota, varias esse perceptiones quae sapientiam non pertineant, ut imprimis est perceptio sensuum, quae minime rem ipsam attingit, sed tantum illa nobis, in quantum homines sumus, quid commodi vel incommodi afferre possit, demonstrat. Secundo cognitio certa etiam, sed rem non penetrans, seu sine evidentia, seu sine claritate (ut cognitio qua videmus Deum nos homines fecisse; etiamsi enim certa sit, cum tamen modum ignoremus et utique ignorare cogamur, obscura est, inevidens, et rem non penetrans). Tertio etiam scientia seu cognitio cum evidentia, sed quae haeret in cortice et rem non penetrat […] v.g. scientia qua cognoscimus et scimus res, prout substant operationibus intellectui nostri, seu modi illis ac externis denominationibus, quas ab intellectu nostro eiusque operationibus mutuantur […]. Tandem est scientia illa, quae rem nude et abstractam ab omnibus modi cogitationum nostrarum denominationibusque proponit; haec vero sapientia, quam nemo videntur habere nisi qui rem illum effecerit,” Geulincx 1891–1893, volume 2, Metaphysica vera, 192–193. The fourfold distinction of knowledge, like the consideration of the last two as true, is analogous to Spinoza’s theory of science as developed in the Tractatus brevis, and then turned into a threefold distinction in the Ethica. See Mignini 1984.
- 312.
“Quinta scientia: est sciens aliquis et volens diversus a me,” Geulincx 1891–1893, volume 2, Metaphysica vera, 150.
- 313.
“Iam autem eas excitare debet aut mediante me, aut se ipso, aut tertio aliquo; non excitat eas autem mediante me ipso, quia cogitationes sunt diversae, et ego sum res simplex, a quo diversae cogitationes emanare non possunt. Non se ipso, quia est aeque simplex ac ego; est enim aeque volens et sciens, id est cogitans, ac proinde simplex; simplex enim sui qui idem cogitavi de variis. Restat ergo tertium, cuius interventu hoc faciat, quodque variarum mutationum capax esse debet, ut per hoc varia cogitationum obiecta exsurgant; illudque est extensum, quod potest variari, seu corpus; tertium enim praeter cogitans et extensum nec novi, nec est,” Geulincx 1891–1893, volume 2, Metaphysica vera, 150–151.
- 314.
- 315.
“Ideae omnes et veritates aeternae, ut e.g. duo et tria sunt quinque, etc., sunt in mente divina, non in nostra, cum itaque nos consideramus ideas istas, consideramus eas in Deo,” Geulincx 1891–1893, volume 2, Annotata ad Metaphysicam, 287. Geulincx’s Metaphysica ad mentem peripateticam was posthumously published in 1691, together with his Metaphysica vera and his annotata.
- 316.
“Sumus enim modi mentis, ut corpora particularia sunt modi corporis […]; si auferas modum, remanet ipse Deus,” Geulincx 1891–1893, volume 2, Annotata ad Metaphysicam, 273. See also 237–240, 269 and 293.
- 317.
“Sed Deus potest successionem causare in nostris cogitationibus sine motu corporum; tempus ergo potest esse sine motu. Resp. Merito praesumimus Deum id non posse; ipse enim unus idemque, eodemque modo se habet; necessum ergo est, ut instrumento diversimode affecto utatur, si diversos in nobis cogitandi modos suscitare certum habeat […]; atqui nullum est aliud instrumentum quod diversimode se habere potest, quam corpus,” Geulincx 1891–1893, volume 2, Metaphysica vera, 177.
- 318.
“[N]on puto Deum posse successionem cogitationum in mentibus efficere nisi illas alliget ad corpora. Unde etiam Augustinus, ut salvaret successionem cogitationum in mentibus angelicis, dixit eos habere tenuia corpuscula, forte aëria et similia. Et forte sic est; neque enim contrarium est in Scriptura revelatum; imo saepe de apparitionibus angelorum sub specie corporea in illa legimus. Certum est (quicquid hac de re sit), ecclesiam non posse temere hoc reiicere; Augustinus enim post Paulum optimus doctor Ecclesiae fuit et omnia eius ex intimis verae Philosophiae penetralibus hausta videntur, tam mirabiliter consentiunt nobiscum. Scio tamen Pontificios id reicisse,” Geulincx 1891–1893, volume 2, Annotata ad Metaphysicam, 282. See Denzinger and Schönmetzer 1991, § 800.
- 319.
“Et videtur ratio aliqua convincens militare pro ista persuasione. Cum enim certo aliquo modo se habeant duplum et simplum, quamdiu utrique idem accedit, videntur in eodem statu permanere; cum enim ea, quae certo modo se habent, mutantur, et modum istum amittunt, signum est, fortius aliquid uni eorum quam alteri accessisse. Sic duo parietes albi eodem modo albi manebunt, quamdiu aeque multum albedinis accedit ad utrumque; et aequalia semper manebunt aequalia, quamdiu idem aut aeque multa iis addentur. Unde videmus, falsitatem istius principii, duplum et simplum, cum idem et aequalia accedunt utrique semper duplum et simplum manebunt, agnosci tantum a posteriori, applicando mentem ad exempla dupli et simpli. […] Quamdiu autem a priori principium illud intuemur, fortissimum esse videtur, et nihil occurrit, quod veritatem eius suspectam reddere posse videatur,” Geulincx 1891–1893, volume 2, Metaphysica vera, 143. This argument is also used in the Disputationes metaphysicae as one of the sceptical arguments, see Geulincx 1891–1893, volume 2, 484.
- 320.
“Sed dices: bonitas Dei necessitatem hic fecit, atque erat necessum ut mundum crearet, et homines conderet, qui tam bonus erat, Resp. Esto haec necessitas (si qua sit); non impedit contingentiam, non officit libertati […]. Bonitas enim seu inclinatio faciendi hoc quod praestat, idque semper agendi, quod optimum est, non eripit libertatem, quia voluntate posterior est haec bonitas adeoque cum libertate bene compatibilis, et nulli de libertate decedit, si melior fuerit, atque ad id quod expedire judicaverit propensior,” Geulincx 1891–1893, volume 2, Metaphysica vera, 194.
- 321.
“[C]um motus sit contingens, et pendeat ab arbitrio moventis, hactenus etiam incertus est, quod ab essentia et a priori, id est ex ratione proprie dicta procedentibus, lateat. Non mirum igitur, si quidam hac sola lucerna gressum dirigentes, in Naturae meridie, in Mundi foro, Mundum, id est Motum, non invenerint. […] A posteriori vero procedentibus explorata satis et certa est existentia motus; cum et successionem in nostris cogitationibus, et perceptiones nostras, inter caeteras, tales aliquas observemus, quas conscii sumus a nobis solis non pendere,” Geulincx 1891–1893, volume 2, Disputationes physicae, 511–512.
- 322.
“Hypothesium prima condicio est ut sint contingentes; si nempe essent necessariae, ex illis, cum metaphysicae theorematis necessariis pariter, nunquam sequerentur apparentiae, quae contingentes sunt,” Geulincx 1891–1893, volume 2, Physica vera, 422.
- 323.
- 324.
De Raey 1654, 50–51 and 53–54, quoting from Metaphysica, 1029a10–12 and 20–21; Physica 192a31–32, 194b24–25 and 216b4–15.
- 325.
De Raey 1654, 68–71; see Metaphysica, 1071b29–30; De motu animalium, 700a16.
- 326.
De Raey 1654, 106–108; see Physica, 215a19–22.
- 327.
De Raey 1654, 127; see Meteorologica, 339b25–26.
- 328.
“Vos estis, qui me ex doctore privato publicum professorem creastis, et ut eam philosophandi rationem, quam pluris a me fieri atque etiam Aristoteli valde adversam ab aliquibus censeri notum erat, cum Aristotele componerem, haud obscure imposuistis,” De Raey 1654, 24 (unnumbered). On De Raey’s Clavis, see especially Strazzoni 2011.
- 329.
Revius 1647, thesis 13.
- 330.
“Internum S. Spiritus testimonium de certitudine salutis ad tempus negare sub quocunque praetextu non licet, multo minus ipsum Sp. S. (seu ipsum Deum ut male Carthesius,) pro impostore ac deceptore habere seu fingere, quod plane blasphemum est,” Trigland 1647, corollary 7.
- 331.
Later published in his Meletemata: see Heereboord 1654, 1–20.
- 332.
See Molhuysen 1913–1924, volume 3, 109–112.
- 333.
“[…] neoterici nonnulli philosophi, qui certam omnem fidem sensibus abrogant, et philosophos Deum negare, et de eius existentia dubitare posse contendunt,” Heereboord 1654, Epistola ad Curatores, 18–19.
- 334.
- 335.
De Raey 1654, 37–38; see Analytica posteriora, 76b10–14; Topica, 141b7–13.
- 336.
See De Raey 1692, Cogitata, 215. For a discussion, see Strazzoni 2015. Hobbes’s philosophy was not the only polemical target of De Raey. In a letter to Christoph Wittich of 1680, published in De Raey’s Cogitata, where De Raey outlines the emergence of his views on the misuse of Cartesian philosophy from the 1660s, he mentions Clauberg’s development of an Aristotelico-Cartesian logic (improperly philosophical and ‘vulgar’ worldviews) Franciscus Sylvius’s mixing of philosophy and medicine and the Cartesian exegesis of the Bible by Spinoza and Lodewijk Meijer. In the same letter, Tobias Andreae’s application of the philosophical standard to the higher arts is criticized, whereas he admired the distinction between philosophy and theology of Johannes Cocceius and Christoph Wittich (see De Raey 1692, 654–661 (Epistola familiaris prima)). In a second letter, dated 25 October 1687 and addressed to an anonymous theologian and published in his Cogitata, besides blaming the use of philosophy in theology on Ludwig Wolzogen and Hermann Alexander Roëll (the former being a colleague of De Raey at the Athenaeum Illustre, and the latter a professor at the University of Franeker, where Cartesianism became the philosophical background of theological teaching), De Raey uses as his main polemical target Henricus Regius, considered to be the first misuser of Cartesian philosophy and forerunner of Spinoza (see De Raey 1692, Epistola familiaris altera, 661–663). For a discussion, see Strazzoni 2015, 2018a, chapter 5.
- 337.
Hobbes’s De corpore was first published in London in 1655: a second Latin edition appeared only in the Opera philosophica published by Joan Blaeu in Amsterdam in 1668, including also the first Latin translation of Leviathan (republished in 1670). Leviathan was translated into Dutch by Abraham van Berkel and published in Amsterdam in 1667 and again in 1672. For full bibliographic details, see Schoneveld 1983, 29–46; Van Velthuysen 2013, 13–15.
- 338.
“Denique philosophiam quod attinet, et physicam imprimis quae praecipua philosophiae pars est, in ea hae regulae maiorem difficultatem habent, quam in mathematicis scientiis. Quia circa ea versatur physica ac tota philosophia, quae instar eorum quae mathematici tractant, simplicia et cognitu facilia non sunt, sed composita et difficilia. Quorum notitia idcirco, non videtur posse certitudinem et evidentiam habere, quae in mathematicis demonstrationibus est. […] Haec difficultas ut superetur, quantum potest superari, praeter regulas logicas, logicam scientiam requirimus de principiis cognitionis humanae, quae prima scientia, in philosophia summe necessaria sit,” De Raey 1692, De constitutione logicae, 600–601. Later on he adds: “ut autem sit vera scientia, quantum potest, non sufficere regulas logicas, sed logicam diximus scientiam requiri. Atque eam ostendimus Platonis dialecticam esse, quae seposito sensu, sublata suppositione, et omissa fide, ad primas simplicissimasque veritates adscendit. Atque hae demum verae suppositiones in physica sunt, secundum quas facienda ratiocinatio est, ut vera scientia sit,” 606.
- 339.
“[…] imperans ac praescribens obiectum suum, suo modo domina et architectonica,” De Raey 1692, De constitutione logicae, 601–603 and 605.
- 340.
- 341.
See supra, n. 336.
- 342.
See Strazzoni 2018a, chapter 5.
- 343.
See Sect. 2.3.1, The correspondence with Thévenot.
- 344.
See Van Miert 2009, chapter 8.
- 345.
- 346.
See Albrecht 1999.
- 347.
See Borghero 1998.
- 348.
“Si Cartesi scripta attentius et sine praeiudicio legisses, sane aliter iudicares. Vel si lubet examina eius scripta […] et ostende, ubi sua deserat principia, vel minus legitime ex iis sequentia deducat: promitto me ostensurum falsa esse, quae dicturus es. Porro videris hic valde crasse philosophari, dum non vis ut ultra visum sapiamus. An non corpora e tenuioribus contexta sunt particulis, quam quae visu possunt discerni? Exiguissima animalcula organa habent ex subtilissimis particulis constructa, quae omnem visum effugiunt; mediantibus spiritibus invisibilibus motus aliasque actiones animales peragunt; et similiter in aliis se res habet. Corpuscula tua solida et simplicia, quae postea introducis, an illa visibilia sunt? […] Creditur, inquis, vulgo lumen non adesse ubi nihil est quod luceat, et respondes non succedere ratiocinium hoc, non apparet, ergo non est. Ne in puro quidem aëre lux est visibilis, nemo tamen in eo lumen esse negaverit. Haec scilicet sunt principia visibilia. Quantum ad globulos, particulas striatas etc. illa secundum mechanicae leges facta sunt, et etiamnum continuo fiunt, ut demonstravit Cartesius. Sed ubi oculi et sensum deficiunt, illic incipit fingendi libertas. Fateor, ubi non sequimur filum rectae rationis; atqui illud egregie Cartesius secutus est,” De Bruyn 1663, 12–13. Cf. Vossius 1662, chapter 13.
- 349.
- 350.
Cf. De Volder’s commentary on IV.201, in Hamburg 273, 356: “[s]umunt. Ea frequentissima est obiectio, haec fingitis talia, quae cum non sunt sensibus obvia, merito pro figmentis sunt habenda, sed respondeo neminem ad causas primas posse pervenire nisi perveniat ad insensiles et sola ratione patentes, omnia enim debemus explicare phaenomena, quamdiu autem ista sola scimus quae sensibus sint obvia, profecto nil habemus quam phaenomena et nullas eorum causa, ut si omnia phaenomena magnetis, etc. per sensus explicare deberemus in solis haereremus phaenomenis non eorum causis, unde patet id in nobis culpari non debere. Accesserunt. Et haec alia ratio est, quia sc[ilicet] coguntur fateri dari corpuscula insensilia et illis deberi sensibilia effecta: crescit arbor non subito sed successive accrementis, q[uae] non possunt sensibiles animadverti, nisi tum demum ubi magnam effecerint farraginem, unde patet particulas e[ss]e quae non patent sensibus.”
- 351.
- 352.
De Volder to Leibniz, 12 November 1699, in Lodge 2013, 143.
- 353.
De Volder to Leibniz, 30 October 1703, in Lodge 2013, 271.
- 354.
Leibniz to De Volder, 19 November 1703, in Lodge 2013, 279.
- 355.
For instance, in his De rerum naturalium principiis De Volder points out that it is not the duty of the physician, but rather of the metaphysician to demonstrate the truth of physical principles, viz. their being used by God in creation: “[d]einque, in quinta conditione hisce principiis applicanda multus ut sim necesse non est, […] quia eius demonstratio metaphysici potius quam physici est fori,” De Volder 1681, thesis 186.
- 356.
See also his 1698 Oratio de rationis viribus: “[q]uare, […] si idearum, quas in me reperio, nexus non appareat, sive quod dependeat aliunde, ex ideis scilicet rerum, quas mens non habet. Sive, licet ex iis, quas habet, sequatur, apparere tamen nequeat, nisi per eo usque continuatam argumentorum seriem, ut eam absolvere mentis non sit humanae. De iis definiendum erit nihil, si ut ratio, ita divinum taceat testimonium. Hoc vero si loquatur, absque omni dubitatione fidem illi habendam, nec de modo, quo ideae inter se nectuntur, nec de consequentibus, quae ex iis fluunt, magnopere laborandum esse, quam disertissime praecipit eadem ratio; certa utique, hoc quicquid est ratiocinii humani obiectum esse neutiquam. Necesse quidem est, ut concipiam, de quo aliquid dicatur, et quidnam de eo dicatur. Quippe haec si ignorem, nequidem enunciationi, quae mihi nulla est, cum nihil eius intelligam, fidem habere potero, sed verba proferam, quibus vis subiecta erit nulla; quo sane absurdius nihil fingi potest. Ex ideis quidem, quae inter se iunguntur, si utraque evidentissime percipiatur, quod in hisce oppido quam rarissimum est, seorsim ut ratiocinemur, nihil impedit. Verum ipsam iunctionis rationem, incognitam licet, tanquam ratiocinii materiam adhibere, eius demum est, qui ita desipit, ut, quae non percipiuntur, idoneum veri ratiocinii, quod totum in perceptione est, fundamentum existimet. Quod si vero hae ideae concipiantur quidem, sed, quod longe frequentissimum est, non satis clare, distincteque, quis erit, qui non perspiciat rationi certae in his locum non relinqui? Quod eo magis obtinebit illis in effatis, in quibus, tametsi ratio repugnantiam non inveniat, invenit tamen quidpiam, quod non modo ex ideis suis percepisset nunquam, sed quod postquam aliunde accepit, difficultatem nihilominus concipiendi secum coniunctam habet. In quibus omnibus, attendite, quaeso, prudentissimum certissimumque, quod ex his emanat, rationis decretum, nimium sapere et ultra divinum testimonium ratione nostra vel tantillulum progredi velle, maxima revera insipientia est. Quam utinam rationis suae moderationem adhibuissent illi, qui harum rerum contemplatione ducuntur. Stabilitos haberemus scientiarum, tam quae ratione nostra, quam quae Deo teste fundatur, terminos. Nec haec quidpiam ab illa metueret detrimenti. Nec illa immisceret iis, quae auctoritatis, sed rationis non sunt; nec in modos, quibus haec se haberent, inquireret tanta cogitationum simul et subtilitate, et inanitate. Omnis equidem praescissa foret ansa innumeris discidiis, quae huic vanae hominum curiositati debentur; qua factum est, ut divina oracula, de quibus certa ratio nihil declarat, incertis ratiunculis, coniecturarum, suspicionumque nostrarum tenebris; aut potius meris cerebri humani figmentis illuminare voluerint; quae profecto insaniens admodum sapientia est,” De Volder 1698, 14–16.
- 357.
- 358.
The principles matching the first criterion are the notions of matter and motion, to which De Volder adds that of rest, even if with a dubitative formula: “[n]eque vero arduum erit ad priora attendenti coniicere haec nobis principia praeter materiam et motum (nisi quis, de quo non laboramus, addere forte velit quietem) nulla alia esse,” De Volder 1681, thesis 161. Such concepts fit the first criterion as physical body is one with mathematical body, and the notion of motion can be mathematically described in terms of variation of distance between bodies: “[q]uid enim clarius, quod distinctius cognoscitur ipsa materia? […] Per ipsam enim nihil aliud intelligimus quam id, de quo agunt mathematici. Quod corpus mathematicum a physico distinguendo, immane quanto noxae, obscuritatis confusionisque scientiis scholastici attulerunt philosophi. […] Non ab simili ratione obscurum esse nequit, quid sit motus. […] Quis enim profecto vel stupidissimus mortalium est, qui ignorat, quid sit corpus alteri vicinum ea ex vicinia recedere, et distantiam ab illo corpore continenter immutare?” De Volder 1681, theses 162–163.
- 359.
Also the second condition is respected, since matter has in God its only cause, and neither motion nor rest are caused by matter itself, but by God only: De Volder 1681, theses 164–165.
- 360.
The metaphysical demonstration of the substantial difference between mind and matter fulfils the third criterion: De Volder 1681, thesis 166.
- 361.
Finally, every kind of phenomenon can be deduced from such principles. Indeed, phenomena are communia or propria to each sense. Communia being the size, figure motion and disposition of bodies, these have to be explained through mechanical principles, grasped by intellect alone or by common sense: “[p]haenomena autem quae observantur vel plurium sensuum sunt communia vel singulorum propria. Quae pluribus sensibus conveniunt, vel in motu, vel in magnitudine, vel in figura, situ similibusque consistunt. Quae vero propria sunt manifeste spectant colorem […] similesque […] qualitates. Praeter quae nulla in rerum natura aut dantur aut dari queant phenomena. […] Qua in re id occurrit primum, quaecunque mutationes vel in motu vel in figura vel in magnitudine occurrunt sensibus, eas qualescunque demum sint hisce principiis deberi. […] Ex quibus itaque sequitur nullam in corpore aut motus aut magnitudinis aut figurae varietatem dari, quin ea ex iis, quae diximus, principiis sequatur,” De Volder 1681, theses 169–172. On the other hand, sense data can be proper to each sense, such as colours and sounds. However, the metaphysical demonstration of the distinction between soul and body proves that no qualities such as pain or delight, nor colours and sounds can be found in the body, but only matter, motion, size, figure and disposition (situs): “[i]nter obiecta, quae ad singulos senus spectant, et ea quae plurium communia sunt, licet vulgo confundi soleant, permagnam esse differentiam negabit, ut opinor, nemo, modo attenderit, quam clare intelligat, quid sit in rebus extra se positis, motus, figura, magnitudo, situs […]. Et quam obscurum ipsi sit, quid sit iisdem in rebus, color, odor, sapor, et c. […] Ex hac autem distinctione sensuum et qualitatum, quae in corporibus sensum excitantibus revera sunt, id licebit animadvertere, qualiscunque ea corporea dispositio sit, eam ab ipso sensu omnino diversam esse. […] Verum ne hoc generali ratiocinio, quamquam id vel solum puto rem conficere, sollumodo niti videar; accedamus ad speciales sensus, eorumque peculiaria phaenomena. Cui rei non parum conducet annotasse, ex motu locali […] nihil posse produci, quam varietatem in figura, magnitudine, celeritate, determinationeve ipsius motus. Hinc enim sequetur, si ostendam sensiles qualitates suam originem debere motui, eas vel in figurae, vel magnitudinis, vel motus diversitate consistere, atque adeo nostris principiis deberi,” De Volder 1681, theses 173–176. To that extent every kind of phenomenon can be mechanically accounted for: “[e]x quibus ita constitutis non arduum est elicere, si singula phaenomenum genera nostris principiis debeantur,” De Volder 1681, thesis 183.
- 362.
“Quinta denique conditio est, ut principia certo demonstrentur esse vera. De qua tamen, an requiratur necessario, admodum dubitem. Me enim quod attinet, facilem concedam unicuique, ut assumat principia, quaecunque visa fuerint sine ulla ratione, ulla demonstratione, modo ea prioribus conditionibus non repugnent. Quod forte mirum videbitur iis, qui putant omnia certo demonstranda esse, nullibi utendum hypothesi. Quod ut in metaphysicis, ubi omnia per ipsam rerum naturam determinata definitaque sunt, verissimum est, ita in physicis, ubi omnia ad sensus referuntur, paris sit evidentia, non immerito forte quid ambigat,” De Volder 1681, thesis 28.
- 363.
“Humana […] industria si inter varios quibus tunc mundum fieri potuisse supponimus modos, discrimen facere et verum eligere modum posset, profecto id benefici vel rationi deberet, vel experientiae. […] Rationi autem hoc in negotio nullae reliquuntur partes, quippe quae suam explevit potestatem, si doceat tam hanc quam illam causam mundo efficiendo parem esse; neque vero plus potest. Nam quid evidentius si ex iisdem datis, animadvertamus problema variis modis posse dissolvi, rationem eousque ad summum sese extendere, ut varios hosce modos enumeret, verum neutiquam ut demonstret hoc, non illo modo solutum esse mundum. Quod si faceret illud evidenter sequeretur, eo modo productum esse, nec alio posse, quod est contra hypothesin. Neque etiam huic difficultati enodandae auxilio est experientia, utpote quae tam ex hoc quam ex illo modo una sequitur eademque. […] Nonne evidentissimum est, illum ad summum nihil aliud posse, quam ut ostendat, aut hoc aut illo modo ortam esse glaciem, non vero quidque etiam moliatur, cum idem sit phaenomenum atque adeo eadem ratione, ex quibus ratiocinetur suppeditet data, ut determinet hoc modo hanc, illo vero alteram lagenam concretam esse. […] Eodem modo si homini huius artificii vel peritissimo duo proponantur horologia diversis ex rotulis confecta, eadem tamen externa facie […] atque adeo eadem exhibeant phaenomena, in vanum profecto ab ipso expectabimus, ut certo concludat hoc modo unum, illo vero alterum horologium confectum esse, nisi forte, quo nihil est absurdius, existimemus ex iisdem datis diversas conclusiones posse elici,” De Volder 1681, theses 21–23. See De Volder’s commentary on III.43–45, IV.201 and IV.203, in Hamburg 273, 145–151 and 356–359. See also his commentary on III.43–46 and IV.198–204, in Hamburg 274, 63–64 and 121–123.
- 364.
See his commentary on IV.204, in Hamburg 274, 123: “[p]luribus diversis modis potuerit efficere. Q[uod] si verum sit perspicuum est, nihil aliud ab humano intellectu posse requiri, quam ut modum inveniant, quo omnia potuerint, superat enim nostras vires ut progrediamur ulterius, cum enim plures modi sunt. Ratio hoc unum potest, ut ostendat aeq[ue] hoc quam illo modo, effectum, de quo agitur, potuisse produci, quo autem producitur sit, eius non est determinare, cum sic necessario subsistat. Nec illud separari potest ab experientia. Quia idem effectum eadem utrobique phaenomena exhibet.”
- 365.
See De Volder to Leibniz, 13 May 1699: “si demonstratum habeam, omnem substantiam a natura esse activam, simul, opinor, demonstratum haberem, extensionem omnem moveri necessario, haberemque veram motus, adeoque omnis mutationis causam, in qua enucleanda hactenus haeserunt, quotquot fuerunt physici,” GP II, 178.
- 366.
Descartes 1982, 85.
- 367.
See, for instance, Köleséri 1681, thesis 11, in which it is claimed that Descartes arranged his Principia in a synthetic-geometrical order. Cf. De Volder’s commentary on II.40, in Hamburg 273, 106.
- 368.
“Determinemus. Si q[ui]s in immenso haereat oceano, is nulla ra[ti]onem nec respectu venti, nec navis, nec maris se ad {hanc} illasve partes poterit determinare, nece[ss]e igitur, ut prius situm cognoscat loci illius; eodem modo et nos in immenso principiorum universalium oceano haeremus, q[uae] prius cognoscenda e[ssen]t, anteq[ua]m determineremus ad phaenomena mentem nostram,” Hamburg 273, 128.
- 369.
- 370.
“Principia. Principia haec ad duo capita revocari possunt, materiam et motum. Hoc enim unum egit autor, tota parte secunda, ut explicaret materiae et motus naturam, et ut ostenderet per motum infinitam diversitatem, in materiam introduci posse; verum ad haec principia curiosius advertens videt author, ea ita esse faecunda, ut ad infinita diversa phaenomena extendi queant, ac proinde necessarium ei fore, ut aliud quid, ipsam nimirum experientiam, q[uae] hoc sola potest in auxilium {vocet}, ut generalia haec principia, ad certa quaedam phaenomena, nobis in posterum usui fore determinet, nam ut mathematicis ex generalibus suis principiis, qualia sunt, totum esse maius sua parte, si erunt, aequalia, est: nunquam particulare aliq[ui]d problema solvet, nisi per quaedam data determinetur: ita physicus ex materia et motu, q[uae] ita generalia sunt, ut omnibus phaenomenis inserviant, nunquam nisi casu aut fortuito, constitutionem huius mundi et phaenomenum, quae in eo observantur, deducet, nisi per historiam naturalem mentem suam determinet, tanquam per data quaedam, ut has potius quam illas materiae motuumque diversitates considerat,” Hamburg 274, 57.
- 371.
“Ses Amis & ses Disciples se souviennent de lui avoir ouï faire alors un discours, où faisoit voir qu’en matieres de Physique, l’Experience sert plus que le Raisonnement. Une autrefois il en fit un, où il montra que, dans les choses Métaphysiques & de pure spéculation, le Raisonnement alloit plus loin que l’Experience. Soit qu’il n’eût pas écrit ces discours, ou qu’il les ait négligé depuis, ils ne se sont pas trouvez parmi ses Papiers,” Le Clerc 1709, 364.
- 372.
Nyden 2013, 243.
- 373.
“Unum hocce, antequam ab hac inquisitionis via discedam, ut addam, non erit fortasse inutile; rectissime a Cartesio moneri Lectores suos, ne illa in iis, quae ad praxin vitae spectant, abutantur. Nihil enim ad certae scientiae acquisitionem secuturum noxae, ex eo quod pro veris non assumam, nisi quae omnibus numeris sint certissima, secuturum vero plurimum, si eundem hunc canonem et ad praxin vitae, et ad eas disciplinas, quae vel auctoritate sive Divina sive humana, vel experimentis nituntur extendam. Nam primo ipsa huius inquisitionis ratio evidenter satis ostendit adhibendam eam solummodo in iis rebus, quarum non verisimilis admodum, hoc enim non sufficit, sed quarum certa plane, nec metaphysicis hisce per rationem haberi possit cognitio. Haec autem, ut facile patebit attendenti, haberi tantum in iis scientiis poterit, quae ex solis cogitationibus nostris, et ex ideis, quarum intime conscii sumus, suas conficiunt demonstrationes, nequaquam vero de illis, quae externam quandam, sive auctoritatis sive experientiae opem requirunt. Tales autem scientiae praeter mathematicas, metaphysicamque reperiuntur nullae. Simul enim ab hisce discessero, statim cum ratiociniis meis permiscentur ea, quorum intime conscius non sum et quae idcirco ea evidentia, quam haec exigit methodus, sciri nequeunt, licet ea possint, quae ad usum vitae sufficit. Dein, ut vel in exemplo huius regulae ultra certarum scientiarum limites productae patefaciam incommoda, si ego nullum omnino cibum velim assumere, nisi de quo secundum hunc canonem nulla possit superesse, vel minima dubitandi ratio, quin ille corpori et valetudini meae sit futurus proficuus, profecto miser ego peribo fame, antequam ullum cibum sumsero: scire enim hoc tam certo, ac haec methodus requirit non possum, nisi penitus omnium corporis mei partium, et ipsius cibi constitutionem et ad corpus meum analogiam, habuero perspectissima. Quod sane nunquam potero, aut si quis sorte, licet iniurium foret, de eo dubitet, non certe potero, antequam, si secundum praescriptum regulae nullum interim cibum assumere velim, in huius rei inquisitione perierim. Deliberandum quidem est de iis quae in usu vitae occurrunt, res certissima est, et eo deliberandum sollicitius, quo res, de qua deliberatio instituitur, maiora vel commoda vel incommoda secum trahit, sed ineptissimum foret, in hac deliberatione haerere perpetuo. Haerebit autem perpetuo propter incerta vitae, et rerum humanarum, qui tamdiu deliberare constituit, donec certam, quam si in ullis, quod vix arbitror, in paucissimis certe habere poterit, acquisiverit scientiam, de eo quod agendum esset. Nec absimili ratione turpiter se daret medicus, si aegro nullam medicinam facere vellet, priusquam et aegri statum et pharmaci conditionem accuratissime haberet exploratam, sciretque quam certissime absque ulla omnino haesitatione hoc pharmacum profuturum aegro. Dum enim in hac disquisitione haeret, ex qua iuxta normam hanc exitus nullus est, iam aut mors occupabit aegrum; aut Naturae beneficio suam ille instaurabit valetudinem. Ex quibus exemplis, plura enim adducere quid refert? Perspicuum esse reor, hanc si inquisitionem illis artibus applicuerimus, hoc effecturos, non ut illas reddamus perfectiores, sed ut omnem quae nunc ex illis utut imperfectioribus ad humanum genus redundat, utilitatem illis demanus. Verum haec quoniam ad rem de qua, agimus proprie non pertinent, obiter indicasse suffecerit,” De Volder 1695, De dubitatione universali, thesis 28.
- 374.
“In metaphysicis, mathematisque, quae solas ideas, easque clare et distincte perceptas tractant certa demum vigere ratiocinia. In hisce imperium obtinere et dominari rationem. In physicis vero, utut ex hypothesi quam certissime concludamus, incertum tamen relinqui, eane, quae in ratiocinio assumpsimus, corpora revera sint, an minus. Quod eo incertius est, quo ad corpora accedimus minus simplicia. Quare in rebus medicis, quae circa corpus omnium maxime compositum occupantur, non ex insensilium partium constitutione, quae, ut ignoratur hactenus, sic, nisi me animus fallit, aeternum ignorabitur, ratiocinandum esse, sed ex iis, quae experientia et sensibus de illis parent, non secus ac sua ratiocinia iis, quae per sensus comperta habemus, maximo humani generis bono applicuerunt geometrae,” De Volder 1698, 33–34.
- 375.
- 376.
- 377.
- 378.
See Luyendijk-Elshout 1975.
- 379.
- 380.
“Quapropter ad alterum propero cogitationum genus, quod in rebus est corporeis, in quarum, prout existunt, cognitione rationi soli ascribenda tantum fortasse peccatur, quantum in metaphysicis eidem abnegandis. […] Quae ut nequaquam inficior, ita vereor non parum, ne qui ita ratiocinantur, nimium magnifice de nostra scientia sentiant […]. Quoscunque enim physica recentiorum maxime industria hoc tempore fecerit progressus, tam parum ea provecta est hactenus, ut ex illius inventis ad corporis nostri effecta perpetuam argumentationem deducere qui tentant, multis partibus et absurdius et arrogantius facere nec iniuria videantur, ac faceret ille, qui perlectis omnibus Euclidis notionibus hoc solo instrumentum se putaret abunde, ad Archimedes inde perficienda conclusiones,” De Volder 1698, 17–18.
- 381.
“Quicquid de quibuscumque rebus naturali intellectu lumine cognosci potest, philosophia est, quae proinde tam late se extendit, ut omnes artes scientiasve sub se comprehendat praeter theologiam, quae divina, et iurisprudentiam, quae humana authoritate nititur. Ipsa sane medicina pars quaedam physicae, ac idcirco etiam philosophiae foret, si nostra de rebus corporeis cognitio eousq[ue] esset provecta, ut possumus ex ipsis rerum principiis, deducere per certas et consequentias evidentes, primo naturam et constitutionem humani corporis, et quibus de causis id ipsum a statu naturali deturbatur, iterumq[ue] ad eum reducatur: deinde naturam et constitutionem alimentorum, quidq[ue] mutationis illa eadem corpori possunt adferre. Hisce enim accurate cognitis liceret ex ipsa ratione certo concludere, hisce vel illis tam alimentis quam medicamentis, utendum esse illi, qui vel sanitatem suam conservare, vel morbus, in quem forte incidit a se depellere studet. Rerum ex primis quae de rebus corporeis cognoscimus principiis, necdum possumus ad accuratam et perfectam omniumq[ue] eius partium cognitionem pervenire, nec ex illis iisdem vires tam alimentorum quam medicamentorum evidenter deducere. Hinc factum est, ut medicus, qui in rebus agendis, non contemplandis versatur, ab illis principiis aversus ad ipsam experientiam deferre erit, sicq[ue] non philosophicam scientiam, quae est rerum per causas, sed, cum illa haberi nondum posset, effectorum quorundam per sensus perceptorum cognitionem hominum valetudini aut conservandae, aut in meliorem statum reducendae utilem sibi comparavit: unde et medicina quae ex sua natura pars quaedam physices specialis est, propter hanc cognitionis nostrae imperfectionem, ab ipsa philosophia separata est, et distinctam quandam ab ipsa philosophia artem constituit. Quod idem in artibus mechanicis obtinet,” Hamburg 274, 1–2. Notably, this commentary presupposes that in natural philosophy an uninterrupted chain of reasoning from first principles to phenomena is possible: an idea negated elsewhere by De Volder, who maintained that in physics experiments are however necessary. Moreover, in The Hague dictata a marginal note is added to this commentary, as it is explanatory of the traditional saying that medicine starts where physics ends: “hinc vulgare illud dictum ubi physicus desinit, ibi medicus incipit,” The Hague dictata, 1b (i.e. second column). Commented on in Abou-Nemeh 2012, chapter 1.
- 382.
“In medicina autem docenda eam sectabatur rationem, quae media est, et inter eos, qui Agyrtarum more nullo cum iudicio experimenta crepant, et inter eos, qui contrariam ingressi viam omnia rationi deberi, corrigendam ex naturae principiis medicinam, arrogantius, quam verius iactitant. Verissime enim noster censuit, medicinae et originem et progressus non rationi ex primis principiis morbos, eorumque causas deducenti, sed soli experientiae deberi. Hanc solidissimam esse basin qua omnia medicorum nituntur praecepta. Hac relicta ad ratiocinia, quae in tanta caligine, cui corporis nostri subiacet notitia non possunt non esse incertissima, confugere temeritatis iudicavit plenissimum. Remediorum vim et efficacia in utendi modum, non ratione, quae ad haecce composita nimium corpora oppido quam caeca est, sed usu cognitam. Nos quid quolibet in casu nociturum profuturum quaesit, hoc prudentissime indicio dignoscere, quia alias simili in casu nocuerit, profueritque. Itane ergo empiricam probavit medicinam, rationique in ea nihil reliquit loci? Ne hoc quidem. Et si enim priores absque dubio experientiae deferendas: censuerit, posteriores tamen rationi partes lubens reliquit. Rationem enim omnino consulendam arbitratus est, sed eam quae experimenta confirmaret, non destrueret; quae quanam optima ratione per experientiam cognita huic illive casui applicanda forent rimaretur sedulo, non quae medicinae faciendae modum tot saeculorum experientia probatum convelleret; certissimum ratus veris artificiosissimi huius nostri corporis automati principiis, licet nobis parum cognitis inniti, ea, quae aegris, sive bene sive male eveniunt; et in hac scientiae nostrae instantia multo tutius ex ipsis eventis, quidnam veris rerum naturalium causis conveniat dignosci, quam ex solertibus licet, non tamen satis firmis coniecturis,” De Volder 1689, 15–16.
- 383.
“Quod autem in determinata pororum figura, tanquam primaria secretionum causa sibi aрplaudunt; id quam frivolum sit ostendit Clariss. ante paucos annos hac in Acad. Professor Pitcarnius,” De Volder 1698, 23. Cf. Gronovius 1709, 27: “quanta erat coniunctio nostri cum brevi gaudio nostro Archibaldo Pitkarnio?”
- 384.
“In medicina facienda vel docenda non decet pro vero adfirmare, de quo usque adeo sumus incerti, ut nemo de bonis suis tam incertus, esse velit: non enim vitae minor quam pecuniae habendae debet esse cura, hinc sequitur non licere id in medicina tradenda vel facienda pro principio adhibere de quo disputant viri et mathematicae docti et minimis praeiudiciis irretiti: nemo quippe lubens res suas in eam sortem deduci patitur ut ad eas redimendas ancipiti disputatione opus sit; rerum autem nostrarum vita est carissimum. Ex hisce deduco causarum physicarum investigationem qualem instituere solent philosophi medicis neque utilem esse neque necessariam: hae enim sunt de quibus sectarum patroni fere ab orbe condito in haec usque tempora nequicquam litigarunt. Neque hoc mirum videri debet. Cum enim sectarum patroni rerum naturas absolutas causasque intimas neglecta proprietatum investigatione fuerint aggressi, adeoque postulatis multis et datis paucis uterentur, fieri non potuit ut non in diversas sententias discederent. Cuivis profecto in mathematicis versato vel in medicina facienda statim a principio cuivis profecto in mathematicis paulo magis occupato manifestum est nos nihil aliud in rebus cognoscere quam earum ad alias relationem legesque et proprietates virium quibus eas mutare vel ab iis mutari solent. Loquor de rebus corporeis. Vires autem illae viriumque leges actionibus mutuis et utrinque redditis deteguntur. Nam actiones et earum eventa sunt data illa quorum ope leges virium invenimus; causa vero physica, et tantopere a philosophis quaesita rerum natura est illud in rebus ignotum a quo vi res emanare volunt. Illud autem cum sciri non possit nisi prius agnitis viribus harumque legibus inventis, neque quidquam praestet nisi per vires, sequitur viribus ignotis notitiam illius esse nullam, notis vero esse inutilem. Adeoque medicis incumbit solum ut vires medicamentorum et morborum quae per operationes possunt inveniri expendat et ad leges revocet, non autem ut causis physicis eruendis insudet, quae non nisi ex prius inventis virium legibus possunt deduci, iisque inventis medico non sunt profuturae. […] Equidem non oportet artem illam quae mortalibus una sanitatem promittit disputantium coniecturis et somniis involvi, non enim prudentis est illi vitam credere cuius rationes plerisque falsae, paucissimis probabiles videntur. Sed medicos oportet astronomorum institutum sibi imitandum proponere. Hi non vulgo gratas aut ab oratoribus acceptas opiniones in artem suam adsciscere, neque motibus syderum expediendis advocare quantumvis populo placituram de mundo fabulam, sed observationes longa temporum locorumque intercapedine dissidentes, motuumque caelestium phaenomena methodo sibi familiari et omnibus utili conferendo. Vires illas definire quibus corpora mota ad alia sive mota sive immota contendunt. Hoc eorum saluberrimum consilium amplectamur fide civitate medica hoc est de genere humano bene mereri sit animus. Observationes quae institutae sunt et ubique instituuntur circa morbos morborumque auxilia conferre, et, nulla habita ratione opinionum quae sensu perceptis certitudine cedunt, ex eo quod fieri solet, quid futurum sit ac faciendum colligere oportet,” Pitcairne 1692, 9–16. For a full reconstruction, see Krop 2003d. On Pitcairne, also Guerrini 1987.
- 385.
Krop 2003d, 184.
- 386.
“Sed ne nimium in his morer, praestabit primaria huius causae capita invadere, quibus eversis reliqua sponte corruent. Ratiocinia siquidem, quorum hactenus usus fuit, duobus praecipuis nituntur causarum fontibus; fermento scilicet, et pororum in aliis ac aliis partibus alia, certa tamen et determinata figura; quorum alterum nihil explanare, alterum falsissimum esse, si evicero, nemo, opinor, erit, qui mechanicam philosophandi rationem eo usque provectam dixerit, ut rei medica satisfaciat. Etenim fermentum generale admodum nomen est, aut nihil causae explanans; aut nihil aliud quam ope externi cuius viam, quod corporibus admiscetur, partes, vel a se invicem secerni, vel laxius commisceri. Quod si omnem hanc corporum mutationem fermentum appellent, sciant, se nobis effectum obtrudere, non causam. Sin vero aliquid particulare per vocem fermenti denotent, hoc quid sit, qua ratione agat, ut definiant opus erit, si cavere velint, ne ad occultam fermenti qualitatem confugere videantur. Quod autem in determinata pororum figura, tanquam primaria secretionum causa sibi applaudunt; id quam frivolum sit ostendit Clariss. ante paucos annos hac in Acad. Professor Pitcarnius. Etenim, si fluidi specie secernantur humores, cuius unquam sibi persuaserit fluidum, quod facile quibuslibet se meatibus accommodat, determinatam pororum exigere figuram? Nemo ita delirat, ut de figura canalis, per quem aqua fluxura est, vel hilum soliditas sit. Sin vero existiment solidi forma corpuscula transire per poros suae figurae et magnitudini adaptatos, iam egregii hi mechanicis, hoc prudentissimae scilicet natura? In secretionibus faciundis artificium ascripserint, quod unico in casu si succedere forte fortuna queat, infinitis in aliis ut fallat omnino necessum est. Qualemcunque enim hanc pororum figuram effinxerit, exigitur profecto, ut diametro transituro corpori respondeant. Nam si minores sint, transitus denegare manifestissime. Si maiores, patebunt et aliis maioribus, nec in minoribus ulla requiretur figura. Sin vero diameter corporis respondeat diametro pori, habenti id, quod volunt, haec sola transitura, excludi vero omnia eiusdem magnitudinis, sed alterius figurae corpuscula. Verum haec ut permeent, non tantum exigitur, ut sint similis figurae, verum insuper, ut similiter ponantur; quod ultimum non nisi unico in situ locum habet ex innumerabilibus diversis corporum positionibus. Quod ut notissimum est vel leviter in geometricis exercitato, ita vel ignarissimo facili experimento patefiet. Orificium faciat triangulare, et triangulum aut triangulare prisma illi exacte respondens. Animadvertet, ut hoc per orificium illud transeat, hunc praecise requiri situm, quo apex apici, basis basi conveniat accuratissime, quemcunque alium situm habuerit, frustra expectari transitum. Quae cum ita se habent, cogitemus sanguinis partes liquorum instar variis inter se motibus agitari, a motu cordis quaquaversum propelli, a vasis maioribus ad minora meando, infinitas in situ mutationes pati, et simul, si possimus, imaginemur nobis, haec nihilominus corpuscula, ubi ad vasa perventum est, in quibus secretio fieri debet, non obstante omni hac motuum, et quae inde oritur situs varietate, nescio, qua naturali inclinatione […] ita disponi, ut suo situ poris exactissime congruant. Quod ut ab omni mechanica ratione alienissimum est,” De Volder 1698, 22–24.
- 387.
“Nullusne ergo in medicina facienda ratiocinio erit locus? Imo vero quam maxime, sed non illi, quod nititur primis rerum cognitis elementis, nec illi, quod ad sui evidentiam requirit insensilium partium, ex quibus membra corporis nostri constant, notitiam. Inter haec enim et physices principia hiatus est ratione nostra inexplebilis. Alia ergo utendum erit methodo, quae sepositis hisce incognitis, ex iis, quae novimus, concludit,” De Volder 1698, 24–25.
- 388.
- 389.
Craanen 1689, 136–141
- 390.
Craanen 1689, 273–275.
- 391.
“Hanc ad rem perspiciamus, quanam via insistant geometrae, quos unicos habemus certi inveniendi magistros, ubi circa res physicas occupantur, inquisituri, num et illa medicis inserviat. Quod eo propono confidentius, quia mathematicorum more rem medicam novo exemplo tractare iam coeperunt illustres omnium suffragiis viri Borellus, Bellinus. Quorum libros a tam paucis etiam inter eos, qui mechanicam philosophiam sectantur, medicis evolvi, et a paucioribus intelligi, dolendum est summopere. Invaluit siquidem apud eorum nonnullus stulta, ne quid gravius dicam, opinio, ac si artes mathematicae, sine quibus nemo horum scripta intellexerit, ad haec studia plus noxae conferret, quam emolumenti. Quasi accurata omnium, quae ad rem faciunt, consideratio; diligens in conclusionibus formandis circumspectio, ipsius denique rationis rectus usus […] rei medicae officerent potius, quam prodessent. […] assumam meo iure, omnia rerum corporearum eventa, adeoque, omnes corporis nostri affectiones secundum legum mechanicarum normam peragi. Quod qui negat dignum non arbitror, cui refutando operam insumam. Qui ergo aperiant mechanicam corporis constructionem absque peritia rerum mechanicarum? Sine quibus mechanicae leges intelligi nequeunt,” De Volder 1698, 25–26.
- 392.
“Quae posterior corporis nostri inspectio, quantum priore et dignitate et usu praestet, liquido apparebit, si quis ea, quae de musculis, quae de bile eiusque ductibus et motu passim anatomici, comparaverit cum iis, quae de iisdem geometrico more industrius ostendit Borellus. […] Quam ieiuna, quam ad corporis fabricam interius cognoscendam infructuosa prae hisce sunt illa! […] Quasi valetudinis nostrae salus posita esset in hisce minutiis, quae ut plurimum ad oeconomiam animalem vel nihil omnino vel parum faciunt admodum; dum iidem illi, fluida corpora, quae maximam partem bonam vel malam valetudinem praestant, ac si nullius momenti forent, negligunt, nec in mechanica motuum, qui in illis sunt, ratione exploranda elaborant. Sed qui haec commemoro? […] Huic enim licet per tot secula plurimum operae impenderint viri, in quorum ingenio, industria, diligentia nihil desideres; nunquam tamen omni sua cura, labore, vigilantia, in lucem protrahere potuerunt hunc, quem dixi, sanguinis motum tam facilem, tam promptum, ut ex fluidorum obvio examine numero quam clarissime innotuerit illustri Harvaeo,” De Volder 1698, 28–30. Cf. also page 34: “in rebus medicis, quae circa corpus omnium maxime compositum occupantur, non ex insensilium partium constitutione, quae, ut ignoratur hactenus, sic, nisi me animus fallit, aeternum ignorabitur, ratiocinandum esse. Sed ex iis, quae experientia et sensibus de illis patent.” In his Apologia, Andala criticized De Volder, on the basis of this passage from his Oratio, as upholding a form of scepticism as to the possibility of knowing the structure of the body: Andala 1718, 138–139.
- 393.
“Ea ergo experimenta anatomica et summo quidem cum iudicio facienda sunt, ex quibus patefiant corporis nostri non mortui membra, sed vivi actiones, qui fiant, qua partium operatione, quo fluidorum motu perficiantur. Quibus si ultimo accedat historia corporis affecti, quae morbos, quibus obnoxiis sumus, eorumque singula symptomata, variasque periodos singulatim describat, in numerato habebimus, ut cum geometricis loquar, data, ex quibus de causis porro ratiocinemur. Huic denique aedificio ut fastigium imponatur, non secus ac astronomi hypotheses effinxerunt, quibus iam cognitos astrorum explicarent motus, rudes in principio, quas dein novis ex observationibus sensim emendando tandem perficerent. Ita et nobis necesse erit hypothesin excogitare, quae structurae partium, motui liquorum, efficaciae spirituum sensili conveniens causas in se contineant mechanicas, ex quibus, quae fieri per experientiam novimus, sequantur,” De Volder 1698, 30–31.
- 394.
“Quod cum in fabrica totius corporis nimiam habiturum sit difficultatem, praestabit seorsum in singulis eius operationibus tentare, modo caveamus, ne quid in una hypothesi assumatur, quod alteri repugnet. Nec expectandum erit, eam, quae ita primo nobis in mentem venit, rei satisfacturam. Sed, ut in omnibus fieri solet, ea novis experimentis et rationibus limanda et perpolienda erit. Inquirendum scilicet porro, num, quae ex ea sequuntur, experientiae congruant, et num eadem paucis hinc inde pro re nata additis demtisve omnibus id genus in corpore operationibus adaptari queat. Quod si minus succedat, immutanda erit, donec tandem invenerimus hypothesin, quae in omnibus cum iis, quae fiunt, consentiat,” De Volder 1698, 31–32.
- 395.
“Habetis, qui secreta quaeque mathesios arcana incredibili perspicui sermonis facilitate, revelet, rebusque applicare Medicis praemonstret, Volderum,” Boerhaave 1703, 42.
- 396.
“Assumam meo iure, omnia rerum corporearum eventa, adeoque, omnes corporis nostri affectiones secundum legum mechanicarum normam peragi. Quod qui negat dignum non arbitror, cui refutando operam insumam. Qui ergo aperiant mechanicam corporis constructionem absque peritia rerum mechanicarum? Sine quibus mechanicae leges intelligi nequeunt. Ostenderunt magna huius seculi nostri lumina Hugenius, Newtonus, Leibnitzius, ne simplicium quidem corporum motus, viresque investigandas unquam, non dicam absque notitia matheseos, sed addam absque recondita harum artium scientia. Qua qui instructus non est, in physicis hospes ut sit, necessum est. Tanta igitur cum inter has disciplinas sit affinitas, eo meliori iure inquiremus, num eadem methodo tractari queant. Litigant inter se physici, et si non alia, quam quae hactenus ex perversa physices absque mathematicis tractatione obtinuit, adhibeatur methodus, aeternum litigabunt, de vera gravitatis causa. Quod tamen non obstitit, quo minus hac causa insuper habita, ex cognitis per experientiam gravitatis effectis mechanici plurima quam solertissime adinvenerint, et usibus applicuerint humanis. Quod gravitatis specimen, eo quod simplici et perspicuo effecto innotescat, ad corporis nostri infinitae varietatis structuram ne quis forte minus recte assimilari putet, eiusdem huius methodi efficaciam lustremus in astronomicis. In quibus corpora tractantur, quae et nobis et sensibus nostris remotissima sunt, et magna motuum admodum intricatorum varietate implexa apparent. Quae tamen, neglectis inutilibus physicorum de hisce disputationibus, ex observationibus et ratiociniis suis ita illustrarunt astronomi, ut non modo ad multos etiam annos stellarum positum, Solis Lunaeque eclipses praedixerint. Verum et quamplurima et longe utilissima ad geographiam, chronologiam, artem nauticam facientia patefecerint,” De Volder 1698, 26–27.
- 397.
“Après avoir parlé des idées abstraites, il passe à celles du corps & se retranche dans la seule Médecine; pour montrer, par cet exemple, jusqu’où la Raison peut aller. Il se moque d’abord des Médecins Péripateticiens des siecles passez, qui rapportoient tout à des qualitez occultes, à des Sympathies, à des Antipathies, & à d’autres causes dont il n’avoient aucun idée; mais il n’épargne pas non plus ceux, qui sont tout dépendre de la fermentation & de la figure des pores. La premiere n’est qu’un mot, & la figure des pores ne sert de rien, comme il le fait voir. II veut seulement q’on établisse certains Principes connus par l’experience, & par l’Anatomie, & qu’on raisonne là-dessus, sans vouloir pénetrer les premieres causes, à la connoissance des quelles on ne par viendra jamais: comme les Astronomes, sans savoir quelle est la nature des Astres, ne laissent pas de prédire exactement leurs situations, pendant aussi long-tems qu’il leur plaît,” Le Clerc 1709, 388–389
- 398.
See Ruestow 1973, chapter 6.
- 399.
See Sassen 1970.
- 400.
“Siderum profecto, ab illis ut exordiar, doctrinam animo complectetur nemo, qui eorundem motus ignoraverit, quos ut absque astronomia, sic astronomiam scire absque geometriae et arithmetices notitia non licet. Comparemus paululum inter se tum quae de sideribus astronomi, tum quae de iisdem astronomiae rudes tradunt philosophi. Bone Deus! quam frivola, quam ieiuna sunt quae ab his prae iis quae ab illis docentur. Disputant philosophi, sit ne eadem materia caeli ac sublunarium, sint ne stellae partes densiores suorum orbium, sitne calor coelestis idem cum igneo, quinam sint siderum in haec terrestria influxus, et id genus ineptias, quibus omnem de astris cognitionem suam conclusam tenent, de motu autem corporum coelestium, quem scire unice inter erat, praeter paucula quaepiam et tralatitia altum silentium, supina ignorantia. Verum fortasse quae ad motum huncce spectant physici non sunt fori, pertinent ad astronomos. Egregie sane. Astronomus ergo nos docebit ea quae usum habent luculentissimum, physicis vero ea relinquentur, quae praeterquam quod ignorantur, sive maxime scirentur, usum haberent nullum. Sed demus hoc ipsis, quanquam iniurium est. Nonne fatebuntur tamen physici esse, celeberrimam illam de motu et quiete Telluris controversiam dirimere? Negari nequit. Nullam enim videas physices compagem in qua non haec decidatur quaestio. Verum alia longe ratione a philosopho mathesios ignaro, alia a Mathematico. Ille enim Telluri nostrae quietem ut asserat, corpori simplici unicum solummodo motum tribuendum assumet, nubes fabulabitur, Terra si ab occasu versus ortum raperetur a nobis versus occidentem relictum iri, nec lapides casuros ad lineam, aut si forte etiam ignotam sibi astronomi personam induere lubeat, non sine supercilio tuebitur, a nobis extra caelorum centrum constitutis dimidium coeli visum non iri, et quae in eam sententiam plura adduci vulgo solent ineptissima, quae ut facile uno difflantur spiritu, ita sine rubore nemo proferat astronomus. Mathematicus contra, nescio enim qui fiat ut hodie a telluris motu stent quotquot sunt astronomi, ab eius quiete omnes motuum coelestium ignari, ex intimis Astronomiae penetralibus, ex multis partibus faciliori et minus intricata phaenomenum expositione, ex maculis solaribus, ex principiis denique mechanicis tam valide Telluris propugnabit motionem, ut quod minima veri specie responderi possit, relinquatur nihil. Quid de cometis? Nihilne efficiet physicus, quam ut non minus vane, quam superstitiose panicum imperite stupenti vulgo terrorem incutiat? De motu autem eorundem, de situ vario, ex quibus vera cometarum detegenda natura, prorsus sileat,” De Volder 1682, 18–20 (unnumbered).
- 401.
- 402.
“Nunquam magnus ille Florentinus Galilaeus de Galilaeo admirabilem illam detexisset in motus acceleratione proportionem, nisi in geometricis demonstrationibus fuisset versatissimus. […] Haec autem ea motus proprietas est, quae in rebus ad usum vitae pertinentibus spectatur plurimum. Nemo enim absque hac cognita motus indole, aquarum ex fontibus […] erumpentium quantitatem, nemo proiectorum vim […] definiet accurate. Hinc elegantissima pendulorum doctrina, et ex hisce accuratissima temporum observatio, sine qua in astronomicis […] nihil exacti fiet unquam. Hinc accuratiora nuper inventa horologia, quae absque vibrationum in pendulis cognita proportione, absque cycloidis lineae contemplatione vere intelligentur neutiquam. Quod inventum ut Illustri Hugenio debet orbis litteratus, ita illi debuisset nunquam, nisi caeteris cum scientiis […] coniunxisse mathematicarum artium notitiam,” De Volder 1682, 16–17.
- 403.
“Quae tamen illae leges sunt, quae corporum occursibus moderantes, omnium corporearum mutationum, atque adeo omnium physicorum effectuum verae sunt causae,” De Volder 1682, 17 (unnumbered).
- 404.
- 405.
See the closing quotation in Sect. 2.4.2, De Volder’s retirement, death and legacy.
- 406.
See Sturm 1697, Physicae hypotethicae sive electivae praeliminarium articulum II, § 1 (unnumbered pages): “[e]clecticam ac hypotheticam circa res naturales philosophandi methodum a sectariorum quorundam criminationibus modeste vindicans. […] Philosophus […] ingeniosus et experimentandi solertia hodienum famigeratissimus, Burcherus de Volder Med. pariter ac Philos. D. in Disput. philos. de rerum naturalium principiis Thes. VI et seqq. Eclecticam Philosophandi methodum ex prosesso impugnat, et, postquam in antecedentibus fiduciam in docentium authoritate ponendam mascule repudiaverat, nec est tamen, addit, quod magnum in scientiis progressum expectemus ab iis, qui, ne aliorum authoritati fidem habere videantur, sese ἐκλεκτικoὺσ fatentur, et ex omnibus philosophorum sectis id quod verum est seligere et sibi sumere, relictis falsis et erroneis. Qui (sic pergit Vir laudatissimus) licet specie quadam probabilitatis sese tueri posse videantur (quam pluribus in eclecticorum gratiam subiecta parenthesi ipse deducit) ignaros tamen sese verae cognitionis, veraeque methodi eam assequendi ostendunt. Quod equidem suum, assertum cum aliquot firmare rationibus deinceps annitatur, eas ordine nunc excutere operae pretium omnino fuerit.” On Sturm, see Palaia 1989; Mercer 1999; Ahnert 2002; Gaab et al. 2004; Secundant 2016.
- 407.
- 408.
“Je me souviens même d’avoir ouï dire à Mr. de Volder, que peu de tems après qu’il parut, feu Mr. Huygens, qui étoit un grand Mathematicien, mais à qui les nouvelles méthodes, dont j’ai parlé, étoient inconnues, le vint voir à Leide & le mit sur le sujet du livre de Mr. Newton. Il avoua à Mr. de Volder,qu’il trouvoit ce livre extrêmement obscur, & lut demanda ce qu’il en pensoit. Nôtre Philosophe lui répondit qu’il n’étoit pas en effet facile de pénetrer les principes des démonstrations de l’Auteur, mais qu’il avoit trouvées veritables celles qu’il avoit examinées. On ne peut pas néanmoins douter que Mr. Huygens ne fût un excellent Mathematicien, & que la Physique & les Mathematiques ne lui soient très-redevables,” Le Clerc 1709, 379–380.
- 409.
“Je ne doute pas que le Livre de Mr. Newton ne lui eût ouvert les yeux, sur la doctrine des tourbillons de Descartes; que ce Livre a entierement renversée, à cela près, qu’il établit le Systeme de Copernic, comme lui; en reconnoissant le Soleil, comme le centre commun des mouvemens de la Terre & des autres Planetes. Cette partie de la Physique de Descartes avoit néanmoins paru à bien des gens la mieux imaginée […] Il n’étoit nullement entêté de la Philosophie, qu’il enseignoit; sur la fin de ses jours, & même quelques années auparavant, il avoit reconnu le foible du Cartesianisme; autant apparemment, par sa propre méditation, que par le secours des habiles Anglois, qui ont établi d’autres principes,” Le Clerc 1709, 382 and 198.
- 410.
“Je l’ai ouï se moquer, plus d’une fois, d’une bonne partie des Méditations de Descartes, quoiqu’il les eût expliquées pendant long-tems. S’il est permis d’ajoûter cette raison à celles, qu’il a rendues de l’envie qu’il avoit de vivre en repos; je croirois qu’il ne vouloit pas composer un nouveau Système, & qu’il étoit ennuyé d’expliquer ces Méditations, aussi bien que la Physique de Rohaut, qu’il avoit expliquée dans les derniers tems; parce qu’il voyoît combien peu il y avoit de choses assurées, dans ces Livres. Il lui échappoit de tems en tems des plaintes, en s’entretenant avec ses amis, du peu de progrès que l’on avoit fait, dans la connoissance de la Verité, & de la petitesse de nos lumieres,” Le Clerc 1709, 398–399.
- 411.
See Sect. 6.2.2.3.4.3, De Volder’s last disenchantment with Cartesianism (via Huygens)?
- 412.
Teste Le Clerc (see supra, n. 410) and a reference to De Volder’s dictata on Rohault from the years 1698–1699, in the catalogue of a private library: see Sect. 2.2.2, The academic dictata.
- 413.
“L’année suivante en quittant le Rectorat, il fit une Harangue publique, selon la coûtume, & y traita de la force & de l’usage de la Raison, dans les Sciences. Il la commence par contredire ce Philosophe, qui pour se moquer des définitions de l’Homme, dont les autres se servoient, disoit que l’Homme est ce que tout le monde sait. Il dit au contraire que l’Homme est une chose, que personne ne connoît; car enfin, ajoûte-t-il, quand nous saurions ce que c’est que le corps humain & ce que c’est que l’Ame; connoissances dont nous sommes très-éloignez; il n’y a personne, qui sâche comment ils sont unis ensemble, en quoi consiste la nature de l’homme. C’est un langage que le commun des Cartesiens n’a pas accoûtumé de tenir, & l’on voit bien que nôtre Philosophe avoit senti la force des raisons de ceux, qui soutiennent que l’essènce des substances nous est entierement inconnue,” Le Clerc 1709, 386–387.
- 414.
See Krop 2003d.
- 415.
See Grene 1992; Anstey 2000; Fuchs 2001; Strazzoni 2018b. Please note that Regius came to reject this view, and ascribed to the movement of the heart the pushing of blood in the body in the third edition of his Fundamenta physices, viz. in his 1661 Philosophia naturalis: for a discussion, see Petrescu 2013.
- 416.
- 417.
Ragland 2016, 192.
- 418.
General effects require a general explanatory principle: “naturam non in omnibus […] mutationibus, sed in primaria, et maxime generali sitam esse. Cum enim generalia sint, quae a natura fieri dicuntur, effecta, et primario ad corporis nostri conservationem faciant, ipsam etiam causam talem esse necesse est,” De Volder 1664, thesis 6. The criteria in formulating hypotheses on particular phenomena are not addressed by De Volder. This kind of general principle is required to assess what (1) preserves and feeds our body, (2) causes its functions, (3) heals it, (4) excites fevers in order to recover it, (5) makes every medicaments active, (6) accustom itself to medicaments: De Volder 1664, thesis 5.
- 419.
De Volder 1664, thesis 11.
- 420.
“[…] constans est omnium anatomicorum, et experientiae consentiens sententiae,” De Volder 1664, thesis 11.
- 421.
See supra, n. 386. In fact, in his De rerum naturalium principiis De Volder had already rejected the alchemical model of the world, proposed by Jean Baptiste van Helmont: see Sect. 4.1.3, De Volder’s ideas on cohesion and divisibility.
- 422.
As noted by Wiesenfeldt, in 1700 Jacob le Mort, professor of chemistry at Leiden, published a Chymia ab insidiis, erroribus, et calumniis Philosophorum et Galenicorum vindicata, which can be interpreted as a defence of chemistry also against De Volder’s attacks: see Wiesenfeldt 2002, 216.
- 423.
See Gaukroger 1989, 73–88 and 110–114. It is worth quoting Gaukroger’s words in full: “the approach, as Descartes outlines it, in the case of the discovery of the sine law, the calculation of the angles of the bows of a rainbow, and the solution of Pappus’s locus-problem, is the same, and in each case it consists purely in analysis. In each case we take a specific problem bequeathed by antiquity and solve it using procedures compatible with the basic precepts of Cartesian science. We then try to incorporate the solution within a general system which has as its foundations those truths which we cannot doubt because we have a clear and distinct grasp of them (and because God guarantees those truths of which we have such a grasp),” Gaukroger 1989, 114; cf. AT VI, 97–100.
- 424.
Cf. Descartes’s replies to the second objections to his Meditationes: AT VII, 155–156. On the problem of synthesis in Descartes’s thought, see Garber 2001, 52–63.
- 425.
- 426.
“Quantopere omnis antiquitas in certis, evidentissimisque hypothesibus et principiis, ex quibus reliquam Veritatum scientiam deduceret ponendis, iisdemque stabiliendis desudaverit, nemini dubium est opinor. Hypotheses enim et principia ea sunt, quibus bene, firmiterque positis, accuratissime omnes sequentur consequentiis; male positis, actum de omni scientia est: nec unquam certior, evidentiorque ad assequendam veritatis cognitionem via esse potest firmis principiis et hypotesibus; utpote quales etiam ipsi scientiae certissima mathematicae sectatores suis praemittunt problematibus et theorematibus, tantumque hypotheses in astronomia, quantum axiomata in Geometria praestant. Ea siquidem quis invenerit, tum dum invenit maximam veritatum obtinuit partem, nam veritates tam indissolubili et mutuo nexu sunt sibi ipsis nexae, ut una posita reliquis sponte sequantur. Oportet interim ea principia et hypotheses ex quibus consequentias deducere, variasque rerum causas reddere contendit philosophus tam clara et evidentia esse, ut mens earum veritatem in dubium vocare nec possit, nec debeat. Tam concatenata, connexave cum suis consequentiis ut tota consequentiarum cognitio, illis suum debeat ortum, sed non vicissim illorum his. Talibus ita positis, adniti philosophum oportet ut notitia rerum, ex principiis hisce, a quibus dependent ita deducat ut nihil in tota deductionum serie inveniatur, quod non sit manifestissimum. […] Atque his paucis nostram hypothesin asseruimus, et ab obiectiunculis quibus vulgo impetitur vindicavimus, reliquaque adducuntur argumenta, tanquam talia quae nos non concernunt, sponte praetermisimus […]. Habes itaque hic Lector veritatis avide, ex hac hypothesi systema ordinatissimum, mirandam Mundi fabricam potiori tum ratione, tum experientia nixam. Quia autem hypothesin et principium invenimus, quo firmiter asserto, et vindicato, evidentes phaenomenum caelestium causas obtinemus, quorum demonstrationem ulterius persequi nunc non licet,” Köleséri 1681, theses 1 and 12.
- 427.
“Systema mundi, quod a Nobilissimo Cartesio delineatur non pro mera hypothesi, sed pro ipsa rei veritate est habendum,” Casembroot 1696, Annexa physica, annexum 6. Cf. supra, n. 425.
- 428.
- 429.
“Deinque, in quinta conditione hisce principiis applicanda multus ut sim necesse non est, cum nemo diffiteatur, haec in rerum natura locum obtinere, qualiacunque etiam principia sequatur. Quis enim est, qui aut extensionem non admittat, aut qui motum neget? Unde nec puto quenquam fore, qui accuratam huius demonstrationem severe exigat, quam conficere hic supersedeo, […] quia res planissima est,” De Volder 1681, thesis 186.
Bibliography
De Bie 1658 = Bie, Alexander de (praeses), and Volder, Burchard de (respondens). 12 October 1658. Disputatio mathematica de profunditate maris. Amsterdam: Apud Ioannem Banningium.
De Bie 1659 = Bie, Alexander de (praeses), and Volder, Burchard de (respondens). 30 January 1659. Disputatio de linea, quam globus per aërem describit missus e tormento. Amsterdam: Apud Joannem Ravesteinium.
De Volder 1660 = Volder, Burchard de (candidatus), and Bruyn, Johannes de (promotor). 17 October 1660. Disputatio philosophica inauguralis de simplicitate Dei, echo et republica. Utrecht: Ex Officina Jacobi a Doeyenborgh.
De Volder 1664 = Volder, Burchard de (candidatus), and Sylvius, Franciscus (promotor). 3 July 1664. Disputatio medica inauguralis de natura. Leiden: Apud Severinum Matthiae.
De Volder and Enyedi 1671 = Volder, Burchard de (praeses), and Enyedi, Johannes (auctor et respondens). 30 May and 6 June 1671. Disputatio philosophica de anima humana prima[–secunda]. Leiden: Apud Viduam et Haeredes Johannis Elsevirii.
De Volder 1671c = Volder, Burchard de (praeses), and Eperjesi, Michael (respondens). 31 October 1671. Disputatio philosophica de Deo. Leiden: Apud Viduam et Haeredes Johannis Elsevirii.
Heidanus et al. 1676 = Heidanus, Abraham, Volder, Burchard de, and Wittich, Christoph. 1676. Consideratien, over eenige saecken onlangs voorgevallen in de Universiteyt binnen Leyden. Leiden: By Aernout Doude.
De Volder 1679 = Volder, Burchard de 1679. Oratio funebris in obitum […] Siberti Coeman. In Volder, Burchard de, and Coeman, Sibert. 1679. Orationes duae, quarum altera inauguralis Sib. Coeman […] altera Baruch de Volder funebris. Leiden: Apud Jacobum Voorn.
De Volder 1681 = Volder, Burchard de. 1681. Disputationes philosophicae sive Cogitationes rationales de rerum naturalium principiis. Middelburg: Typis Remigii Schreverii.
Köleséri 1681 = Köleséri, Samuel (candidatus), and Volder, Burchard de (promotor). 30 June 1681. Disputatio philosophica inauguralis de systemate mundi. Leiden: Apud Viduam et Haeredes Johannis Elsevirii.
De Volder and Nemethi 1682 = Volder, Burchard de (praeses), and Nemethi, Samuel (auctor et defendens). March 1682. Exercitii philosophico-metaphysici de perenni duratione mentis pars prima[–tertia]. Leiden: Apud Abrahamum Elzevier.
De Volder and Derecskei 1682 = Volder, Burchard de (praeses), and Derecskei, Pál (author et defendens). 16 March–2 May 1682. Exercitatio philosophica, coelorum, siderumque lucidorum originem, et phaenomena, methodo synthetico-mathematica demonstrans prima[–quarta]. Leiden: Apud Abrahamum Elzevier.
De Volder 1682 = Volder, Burchard de. 17 July 1682. Oratio de coniungendis philosophicis et mathematicis disciplinis, cum philosophicae professioni adiunctam mathematicam rite auspicaretur. Leiden: Apud Jacobum Voorn.
De Volder 1685 = Volder, Burchard de. 1685. Disputationes philosophicae omnes contra atheos. Middelburg: Apud Joannem Lateranum.
De Volder and Van den Honert 1686 = Volder, Burchard de (praeses), and Honert, Taco Hajo van den (auctor). 3 July 1686. Disputatio philosophica prior–posterior de mundi in tempore productione. Leiden: Apud Abrahamum Elzevier.
De Volder and Serrurier 1688 = Volder, Burchard de (praeses), and Serrurier, Joseph (auctor et respondens). 19 May 1688. Disputatio philosophica de mente humana secunda. Leiden: Apud Abrahamum Elzevier.
De Volder and Vander Tak 1689 = Volder, Burchard de (praeses), and Tak, Gaspar vander (auctor et respondens). 13 July 1689. Disputatio philosophica de certitudine clarae et distinctae perceptionis. Leiden: Apud Abrahamum Elzevier.
De Volder 1689 = Volder, Burchard de. 15 March 1689. Oratio funebris in obitum Lucae Schacht. Leiden: Apud J. Voorn.
De Volder and Huszthi 1693 = Volder, Burchard de (praeses), and Huszthi, Stephan (author et defendens). May–September 1693. Dissertatio physiologica […] prima[–quarta]. Leiden: Apud Abrahamum Elzevier.
De Volder 1695 = Volder, Burchard de 1695. Exercitationes academicae quibus Ren. Cartesii philosophia defenditur adversus Petri Danielis Huetii Episcopi Suessionensis Censuram philosophiae Cartesianae. Amsterdam: Apud Arnoldum van Ravestein.
Casembroot 1696 = Casembroot, Gysbertus (candidatus), and Volder, Burchard de (promotor). 9 July 1696. Disputatio philosophica inauguralis de aestu marino. Leiden: Apud Abrahamum Elzevier.
De Volder 1698 = Volder, Burchard de. 8 February 1698. Oratio de rationis viribus, et usu in scientiis. Leiden: Apud Fredericum Haringium.
De Volder 1709 = Volder, Burchard de. 1709 (held on 3 July 1699). Oratio de novis et antiquis. Leiden: Apud Cornelium Boutestein.
De Volder and Copius 1699 = Volder, Burchard de (praeses), and Copius, Theophilus (auctor). 8 July 1699. Disputatio philosophica de mentis humanae et divinae existentia et reale a corpore distinctione. Leiden: Apud Abrahamum Elzevier.
Vander Ghiessen 1703 = Ghiessen, Jacob vander (candidatus), and Volder, Burchard de (promotor). 20 September 1703. Disputatio philosophica inauguralis de mundo. Leiden: Apud Abrahamum Elzevier.
De Volder 1705 = Volder, Burchard de. 1705. Oratio qua […] sese laboribus academicis abdicavit. Leiden: Apud Cornelium Boutestein.
Andala 1708 = Andala, Ruardus. 1708. Exercitationes academicae in philosophiam primam et naturalem; in quibus philosophia Renati Descartes clare et perspicue explicatur, valide confirmatur, nec non solide vindicatur. Franeker: Ex Officina Wibii Bleck.
Andala 1711 = Andala, Ruardus. 1711. Dissertationum philosophicarum heptas. Quarum in prima de argumenta pro exsistentia Dei a priore; secunda de essentia mentis humanae; tertia de distinctione mentis a corpore; quarta de unione mentis cum corpore; quinta de voluntatis libertate; sexta de immortalitate mentis humanae; septima de corporum fluiditate et duritie agitur. Franeker: Ex Officina Wibii Bleck.
Andala 1712 = Andala, Ruardus. 1712. Dissertationum philosophicarum pentas, cui adiecta est continuatio ephemeridum aëris atmosphaerici variationum: a mense Julio A. 1710 ad mensem Junium A. 1712. Franeker: Apud Franciscum Halmam.
Andala 1716 = Andala, Ruardus. 1716. Examen Ethicae Clar. Geulingii sive Dissertationum philosophicarum, in quibus praemissa introductione sententiae quaedam paradoxae ex Ethica Clar. Geulingii examinantur, pentas. Franeker: Apud Wibium Bleck.
Andala 1718 = Andala, Ruardus. 1718. Apologia pro vera et saniore philosophia. Pars tertia in qua utilitas et praestantia philosophiae Cartesianae breviter notatur, fusiusque in causas, ob quas eadem sensim negligentius tractari, minusque amari et excoli coeperit, inquiritur, iisque occurritur. Franeker: Henricus Halma.
Andala 1719a = Andala, Ruardus. 1719. Cartesius verus Spinozismi eversor et physicae experimentalis architectus. Franeker: Ex Officina Wibii Bleck.
Andala 1719b = Andala, Ruardus. 1719. Apologia pro vera et saniore philosophia quatur partibus comprehensa. Franeker: Ex Officina Wibii Bleck.
Augustine 1986 = Augustine. 1986. Soliloquiorum libri duo, ed. Wolfgang Hörmann. Vienna: Hoelder-PichlerTempsky. (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum 89).
Bayle 1697 = Bayle, Pierre. 1697. Spinoza. In Dictionnaire historique et critique, ed. Pierre Bayle, volume 2, part 2, 1083–1100. Amsterdam: Chez Reinier Leers.
Bayle 1983 = Bayle, Pierre. 1683. Écrits sur Spinoza, ed. Françoise Charles-Daubert and Pierre-François Moreau. Paris: Berg International.
Bernoulli 1702a = Bernoulli, Johann (praeses), and Nysingh, Johannes (respondens). 1702. Exercitatio philosophica de globo et motu Telluris. Groningen: Typis Catharinae Zandt.
Bernoulli 1702b = Bernoulli, Johann. 1702. Spinosismi Depulsionis echo id est Depulsoris imputationes depulsae. Groningen: Typis Johannis Lens.
Bos 2002 = Bos, Erik-Jan 2002. The Correspondence between Descartes and Henricus Regius. Utrecht: Utrecht University, Publications of the Department of Philosophy.
Boerhaave 1690 = Boerhaave, Hermann. 18 December 1690. Disputatio philosophica inauguralis de distinctione mentis a corpore. Leiden: Apud Abrahamum Elzevier.
Boerhaave 1703 = Boerhaave, Hermann. 1703. De usu ratiocinii mechanici in medicina oratio. Leiden: Apud Johannem Verbessel.
Boerhaave 1983 = Boerhaave, Hermann. 1983. Boerhaave’s Orations, ed. and trans. Elze Kegel-Brinkgreve, and Antonie Maria Luyendijk-Elshout. Leiden: Brill.
Burman 1671–1672 = Burman, Frans. 1671–1672. Synopsis theologiae et speciatim oeconomiae Foederum Dei, ab initio saeculorum usque ad consummationem eorum. Utrecht: Apud Cornelium Jacobi Noenardum.
Burman 1700 = Burman, Frans Jr. 1700. Burmannorum pietas, gratissimae beati parentis memoriae communi nomine exhibita, a Francisco Burmanno, f. Adiiciuntur mutuae Cl. Limburgii et Fr. Burmanni epistolae. Utrecht: Ex Officina Guilielmi vande Water.
Craanen 1689 = Craanen, Theodoor. 1689. Tractatus physico-medicus de homine, in quo status eius tam naturali, quam praeternaturalis, quoad theoriam rationalem mechanice demonstratur. Leiden: Apud Petrum vander Aa.
De Bruyn 1663 = Bruyn, Johannes de. 1663. Epistola ad […] Isaacum Vossium, ubi iudicium fertur super ipsius libro De natura et proprietate lucis, et simul Cartesii doctrina defenditur. Amsterdam: Apud Ludovicum et Danielem Elzevirios.
De Raey 1654 = Raey, Johannes de. 1654. Clavis philosophiae naturalis, seu Introductio ad naturae contemplationem, Aristotelico-Cartesiana. Leiden: Ex officina Joannis et Danielis Elsevier.
De Raey 1692 = Raey, Johannes de. 1692. Cogitata de interpretatione, quibus natura humani sermonis et illius rectus usus, tum in communi vita et disciplinis ad vitae usum sptectantibus, tum in philosophia, ab huius seculi errore et confusione vindicantur. Accedunt Notae recentes ad partem primam generalem. Cum Appendice ex olim scriptis, propter cognationem. Amsterdam: Apud Henricum Wetstenium.
De Versé 2015 = Versé, Noël Aubert de. 2015. L’impie convaincu, ou Dissertation contre Spinoza, ed. Fiormichele Benigni. Rome: Edizioni di storia e letteratura.
De Vries 1679 = Vries, Gerard de. 1679. Narrator confutatus, sive Animadversiones in narrationem de controversiis nuperius in Academia Ultraiectina motis. Utrecht: Ex officina G. Clerck.
Descartes 1985 = Descartes, René. 1985. The Philosophical Writings of Descartes, ed. and trans. John Cottingham, Robert Stoothoff and Dugald Murdoch. Cambridge: Cambridge University Press.
Descartes 1993 = Descartes, René. 1993. Rene Descartes’ Meditations on First Philosophy in Focus, ed. and trans. Elizabeth S. Haldane and G. R. T. Ross. New York: Routledge.
Descartes 1996a = Descartes, René. 1996. Discourse on Method and Meditations on First Philosophy, ed. and trans. William T. Bluhm and David Weissman. Yale: Yale University Press.
Descartes 1996b = Descartes, René. 1996. Meditations on First Philosophy: With Selections from the Objections and Replies, ed. and trans. John Cottingham. Cambridge: Cambridge University Press.
Driessen 1718a = Driessen, Antonius. 1718. Responsionum Wittichianarum refutatio. Dissertationi nuper emissae adnectenda praemittitur Alloquium ad ipsum Cl. Wittichium. Groningen: Ex Officina Georgii Spandaw.
Driessen 1718b = Driessen, Antonius. 1718. Alloquium ad Ecclesiam Belgicam in brevi tabella Disputationem J. Wittichii de natura Dei exhibens et paragraphorum singulorum mentem indicans. Groningen: Ex Officina Georgii Spandaw.
Driessen 1718c = Driessen, Antonius. 1718. Alloquium alterum ad lectorem orthodoxum rei gestae narrationem vindicans adversus Repraesentationem C. Honerti alteram. Groningen: Ex Officina Georgii Spandaw.
Driessen 1718d = Driessen, Antonius. 1718. Dissertatio Cl. J. Wittichii Disputationi de natura Dei opposita, qua difficultates adversus Disputationem motae vindicantur et urgentur. Porro adseritur Dei potentia, qua materiam produxit ex nihilo, atque omnimoda falsitas axiomatis Spinosistici: res quae nihil inter se commune habent una alterius causa esse nequit, ostenditur. Praeambula responsionum Wittichianarum refutationi. Praemittitur Repraesentationis Honertianae excussio. Groningen: Ex Officina Georgii Spandaw.
Gassendi 1644 = Gassendi, Pierre. 1644. Disquisitio metaphysica. Seu Dubitationes et Instantiae: adversus Renati Descartes Metaphysicam et Responsa. Amsterdam: Apud Johannem Blaeu.
Geulincx 1891–1893 = Geulincx, Arnold. 1891–1893. Opera philosophica, ed. Jan Pieter Nicolaas Land. The Hague: Martinus Nijhoff.
Gr. V. 1718a = Gr. V. [pseudonym]. 1718. Vindicatio nominis atque orthodoxae Wittichianae a calumnis atque iniuriis Driessenianus, ex ipsa Cl. Wittichii Disputatione de natura Dei eruta. Leiden: Apud Samuelem Luchtmans.
Gr. V. 1718b = Gr. V. [pseudonym]. 1718. Altera vindicatio nominis atque orthodoxiae Wittichianae a calumniis atque iniuriis Driessianis. Leiden: Apud Samuelem Luchtmans.
Gronovius 1709 = Gronovius, Jakob. 1709. Burcheri de Volder laudatio. Leiden: Apud Cornelium Boutestein.
Heereboord 1654 = Heereboord, Adriaan. 1654. Meletemata philosophica, maximam partem, metaphysica. Leiden: ex officina Francisci Moyardi.
Van den Honert 1718a = Honert, Taco Hajo van den. 1718. Repraesentatio altera, qua Driessenii rei gestae narratio ad examen revocatur, vera molitionum Driesseniarum historia traditur, ac Repraesentatio prior ab eius cavillationibus vindicatur. Leiden: Apud Samuelem Luchtmans.
Van den Honert 1718b = Honert, Taco Hajo van den. 1718. Briev aan een voornaam Heer, wegens het Dispuut De natura Dei van […] Jacobus Wittichius: waar by gevoegt is een korte ontleding van het selve dispuut, en een antwoord op de Aanspraak van […] Antonius Driessen aan de Kerk van Nederland. Leiden: By Samuel Luchtmans.
Huet 1689 = Huet, Pierre-Daniel. 1689. Censura philosophiae Cartesianae. Paris: Apud Danielem Horthemels.
Hulsius 1702 = Hulsius, Paulus. 1702. Spinosismi depulsio, nominatim circa corporum peccata et poenas. Groningen: Typis Joh. Lens.
Huygens 1888–1950 = Huygens, Christiaan. 1888–1950. Oeuvres complètes. The Hague: Martinus Nijhoff.
Lange 1723a = Lange, Joachim. 1723. Causa Dei et religionis naturalis adversus atheismum. Halle: Impensis Orphanotrophei.
Lange 1723b = Lange, Joachim. 1722. Modesta disquisitio novi philosophiae systematis de Deo, mundo et homine. Halle: In officina Orphanotrophei.
Lange 1727 = Lange, Joachim. 1727. Causa Dei et religionis naturalis adversus atheismum. Halle: Litteris et impensis Orphanotrophei, 1727.
Le Clerc 1699 = Le Clerc, Jean. 1699. Parrhasiana, ou, Pensées diverses sur des matiéres de critique, d’histoire, de morale et de politique. Amsterdam: Les Héritiers d’A. Schelte.
Le Clerc 1709 = Le Clerc, Jean. 1709. Éloge de feu Mr. De Volder Professeur en Philosophie et aux Mathematiques, dans l’Academie de Leide. Bibliothèque choisie 18: 346–354.
Leydekker 1719 = Leydekker, Jacob. 1719. De blyde Spinosist en de bedroefde Christenleeraar over de wysgeerige verhandelinge van de natuure Gods, welke Jacobus Wittichius in den jare 1711. te Duisburg uitgegeven en verdedigt, nu in Maart 1719. in ’t Nederduits vertaalt en met aanmerkingen verrykt in ’t ligt gebragt heeft. Hier by komt het eenparig oordeel van de philosophische Faculteit der Academie van Jenen. Rotterdam: By Reinier van Doesburg.
Locke 1976–1989 = Locke, John. 1976–1989. The Correspondence of John Locke, ed. Esmond Samuel De Beer. Oxford: Clarendon Press.
Pitcairne 1692 = Pitcairne, Archibald. 1692. Oratio, qua ostenditur, medicinam ab omni philosophorum secta esse liberam. Leiden: Apud Abrahamum Elzevier.
Poiret 1715 = Poiret, Pierre. 1715. Vera et cognita omnium prima sive De natura idearum ex origine sua repetita, asserta et adversus Cl. A. Pungelerum defensa, disquisitio theologico-philosophica, in qua Spinosismus et Socianismus toto praevertuntur […] ac non paucis in theologia et philosophia momentosis difficultatibus profundius dilucidandis via aperitur. Amsterdam: Ex Officina Wetsteniana.
Pungeler 1712 = Pungeler, Abraham. 1712. Dissertatio de rerum possibilium ideis in Deo Cl. Poireto opposita. Herborn: Typis Johannis Nicolai Andreae.
Regius 1646 = Regius, Henricus. 1646. Fundamenta physices. Amsterdam: Apud Lodovicum Elzevirium.
Regius 1654 = Regius, Henricus. 1654. Philosophia naturalis. Amsterdam: Apud Lodovicum Elzevirium.
Regius 1661 = Regius, Henricus. 1661. Philosophia naturalis, in qua tota rerum universitas, per clara et facilia principia, explanatur. Amsterdam: Apud Lodovicum et Danielem Elzevirios.
Regius 1719 = Regius, Johannes. 1719. Cartesius verus Spinozismi architectus. Franeker: Excudit Henricus Halma.
Revius 1647 = Revius, Jacobus (praeses), and Danburgh, Antonius (respondens). 1647. Analectorum theologicorum disputatio XXIII. De cognitione Dei, tertia. Leiden: Apud haeredes Johannis Nicolai a Dorp.
Roëll 1723 = Roëll, Johannes Alexander. 1723. Larva detracta Jacobo Wittichio […] Jacobus Wittichius ontmaskert. Utrecht: By Willem vande Water.
Rohault 1671 = Rohault, Jacques. 1671. Traité de physique. Paris: Chez la veuve de Charles Savieux.
Rump 1721 = Rump, Justus Wessel. 1721. Institutiones theologicae in tres partes distributae, in quibus fidei dogmata et controversiae fere omnes, etiam recentissimae exhibentur. Soest: Impensis Josephi Wolschendorf; Leipzig: Apud Heredes Friderici Lanckisii.
Schelhammer 1703 = Schelhammer, Günther Christoph. 1703. Exercitationum […] duodecima, continens theses selectas de partibus generationi dicatis earumque usu. Kilonum: Literis Bartholdi Reutheri.
Schoock 1643 = Schoock, Martin. 1643. Admiranda methodus novae philosophiae Renati des Cartes. Utrecht: Ex officina Joannis van Waesberge.
Spinoza 1663 = Spinoza, Baruch de. 1663. Renati des Cartes Principiorum philosophiae pars 1., et 2., more geometrico demonstratae […]. Accesserunt […] Cogitata metaphysica. Amsterdam: Apud Johannem Rieuwertsz.
Spinoza 1677 = Spinoza, Baruch de. 1677. Opera posthuma, quorum series post praefationem exhibetur. S.l. (Amsterdam): s.n. (Jan Rieuwertsz).
Spinoza 1912 = Spinoza, Baruch de. 1912. The Chief Works, ed. and trans. Robert Harvey Monro Elwes. London: George Bell and Sons. First edition 1891.
Spinoza 1974 = Spinoza, Baruch de. 1974. The Principles of Descartes’ Philosophy, ed. and trans. Halbert Britan. LaSalle: Open Court.
Spinoza 1995 = Spinoza, Baruch de. 1995. The Letters, ed., intr. and trans. Samuel Shirley, Steven Barbone, Jacob Adler and Lee Rice. Indianapolis: Hackett.
Spinoza 1996 = Spinoza, Baruch de. 1996. Ethics, ed. and trans. Edwin Curley. London: Penguin Books.
Stolle 1728 = Stolle, Gottlieb. 1728. Introductio in historiam litterariam in gratiam cultorum elegantiorum litterarum et philosophiae. Jena: Apud vid. Joann. Meyeri.
Svetonius Tranquillus 1656a = Svetonius Tranquillus [pseudonym]. 1656. Staat des geschils, over de Cartesiaansche philosophie. Utrecht: By Johannes van Waesberge.
Svetonius Tranquillus 1656b = Svetonius Tranquillus [pseudonym]. 1656. Nader openinge van eenighe stucken in de Cartesiaensche philosophie raeckende de […] theologie. Leiden: Voor Cornelis Banheining.
Svetonius Tranquillus 1656c = Svetonius Tranquillus [pseudonym]. 1656. Den overtuyghden cartesiaen ofte Claere aenwysinge uyt de Bedenckingen van Irenaeus Philalethius. Leiden: Gedruckt door Cornelis Banheinning.
Trigland 1647 = Trigland, Jacobus. 1647. Disputationum theologicarum in confessionem et apologiam remonstrantium quinquagesima. Leiden: Ex officina Bonaventurae et Abrahami Elsevir.
Van der Waeyen 1698 = Waeyen, Johannes van der. 1698. Dissertatio de Λόγῳ adversus Johannem Clericum. In Rittangel, Johann Stephan, and Waeyen, Johannes vander. 1698. Libra veritatis et de Paschate tractatus, praemissa est Johannis vander Waeyen Dissertatio de Λόγῳ adversus Johannem Clericum. Franeker: Typis et impensis Jacobi Horrei.
Van Limborch 1686 = Limborch, Philipp van. 1686. Theologia Christiana ad praxin pietatis ac promotionem pacis Christianae unice directa. Amsterdam: Apud Henricum Wetstenium.
Van Limborch 1687 = Limborch, Philipp van. 1687. De veritate religionis Christianae: amica collatio cum erudito Judaeo. Gouda: Apud Justum ab Hoeve.
Van Mansvelt 1674 = Mansvelt, Regnier van. 1674. Adversus anonymum Theologo-politicum liber singularis. Amsterdam: Apud Abrahamum Wolfgang bibliopolam.
Van Velthuysen 2013 = Velthuysen, Lambert van. 2013. A Letter on the Principles of Justness and Decency, Containing a Defence of the Treatise De Cive of the Learned Mr Hobbes, ed., intr. and trans. Malcolm de Mowbray and Catherine Secretan. Leiden-Boston: Brill.
Vossius 1662 = Vossius, Isaac. 1662. De lucis natura et proprietate. Amsterdam: Apud Ludovicum et Danielem Elzevirios.
Weismann 1722 = Weismann, Christian Eberhard. 1722. Commentatio theologica de praeiudicio. Tübingen: Apud Jo. Georgium Cottam.
Wittich 1688 = Wittich, Christoph. 1688. Annotationes ad Renati des Cartes Meditationes. Dordrecht: Ex officina V. Casperi et T. Goris.
Wittich 1690 = Wittich, Christoph. 1690. Anti-Spinoza, sive Examen Ethices Benedicti de Spinoza, et Commentarius de Deo et eius attributis. Amsterdam: Apud Joannem Wolters.
Wittich 1718a = Wittich, Jacob. 1718. De natura Dei Disputatio. In Honert, Taco Hajo van den. 1718. Repraesentatio cur ad criminationes quibus Antonius Driessen Jacob. Wittichum ob habitam ante aliquot annos de natura Dei Disputationem a cathedra Groningana arcere conatus est nihil responderit; addita est Wittichii de natura Dei Disputatio. Leiden: Apud Samuelem Luchtmans.
Wittich 1718b = Wittich, Jacob. 1718. Oratio inauguralis de evidentia et certitudine, in quibus philosophiae partibus illa reperiatur. Leiden: Apud Samuelem Luchtmans.
Wittich 1723 = Wittich, Jacob. 1723. Zeedig antwoord op het lasterschrift tegen hem gemaekt door Johannes Alexander Roëll. Leiden: By Andries Dyckhhuysen.
Wittich and Van den Honert 1718 = Wittich, Jacob (praeses), and Honert, Johann van den (defensurus auctor). 1718. Disputatio philosophica de essentia et existentia Dei. Leiden: Apud Petrum vander Aa.
Aalderink 2009 = Aalderink, Mark. 2009. Philosophy, Scientific Knowledge, and Concept Formation in Geulincx and Descartes. Utrecht: Utrecht University, Publications of the Department of Philosophy.
Abou-Nemeh 2012 = Abou-Nemeh, Catherine. 2012. Nicolas Hartsoeker’s Système of Nature: Physics by Conjecture and Optics by Design in Early Modern Europe. Princeton: Princeton University. Doctoral dissertation.
Ahnert 2002 = Ahnert, Thomas. 2002. The Culture of Experimentalism in the Holy Roman Empire: Johann Christoph Sturm (1635–1703) and the Collegium Experimentale. http://sammelpunkt.philo.at:8080/308/. Accessed 28 January 2019.
Alanen 2003 = Alanen, Lilli. 2003. Descartes’s Concept of Mind. Cambridge-London: Harvard University Press.
Album studiosorum Academiae Lugduno-Batavae MDLXXV–MDCCCLXXV = Du Rieu, Willem Nikolaas. 1875. Album studiosorum Academiae Lugduno-Batavae MDLXXV–MDCCCLXXV. Accedunt nomina Curatorum et Professorum per eadem secula. The Hague: Apud Martinum Nijhoff.
Albrecht 1999 = Albrecht, Michael. 1999. Einengung und Befreiung als Wirkungen des Cartesianismus am Beispiel Lodewijk Meyers. In Johannes Clauberg (1622–1665) and Cartesian Philosophy in the Seventeenth Century, ed. Theo Verbeek, 161–180. Dordrecht-Boston-London: Kluwer Academic Publishers.
Anstey 2000 = Anstey, Peter. 2000. Descartes’ Cardiology and Its Reception in English Physiology. In Descartes’ Natural Philosophy, ed. Stephen Gaukroger, John Schuster, and John Sutton, 420–444. London-New York: Routledge.
Anstey 2005 = Anstey, Peter. 2005. Experimental versus Speculative Natural Philosophy. In The Science of Nature in the Seventeenth Century: Patterns of Change in Early Modern Natural Philosophy, ed. Peter Anstey and John Schuster, 215–242. Dordrecht: Kluwer-Springer.
Anstey and Vanzo 2016 = Anstey, Peter, and Vanzo, Alberto. 2016. Early Modern Experimental Philosophy. In A Companion to Experimental Philosophy, ed. Justin Sytsma and Wesley Buckwalter, 87–102. Oxford: Wiley Blackwell.
Antoine-Mahut and Roux 2018 = Antoine-Mahut, Delphine, and Roux, Sophie (Eds.). 2018. Physics and Metaphysics in Descartes and in His Reception. New York: Routledge.
AT = Descartes, René. 1897–1913. Oeuvres, ed. Charles Adam and Paul Tannery. Paris: L. Cerf.
Ariew 1999 = Ariew, Roger. 1999. Descartes and the Last Scholastics. Ithaca: Cornell University Press.
Ariew 2011b = Ariew, Roger. 2011. The New Matter Theory and Its Epistemology: Descartes (and Late Scholastics) on Hypotheses and Moral Certainty. In Vanishing Matter and the Laws of Motion: Descartes and Beyond, ed. Peter Anstey and Dana Jalobeanu, 31–46. London: Routledge.
Armitage 1950 = Armitage, Angus. 1950. René Descartes (1596–1650) and the Early Royal Society. Notes and Records of the Royal Society of London 8: 1–19.
Baumann 1949 = Baumann, Evert D. 1949. Francois de le Boe Sylvius. Leiden: Brill.
Beck 2001 = Beck, Andreas J. 2001. Gisbertus Voetius (1589–1676. Basic Features of His Doctrine of God. In Reformation and Scholasticism: An Ecumenical Enterprise, ed. Willem J. van Asselt and Eef Dekker, 205–226. Grand Rapids: Baker Academic.
Beck 2007 = Beck, Andreas J. 2007. Gisbertus Voetius (1589–1676). Sein Theologieverständnis und seine Gotteslehre. Göttingen: Vandenhoeck, and Ruprecht.
Bellis 2013 = Bellis, Delphine. 2013. Empiricism without Metaphysics: Regius’ Cartesian Natural Philosophy. In Cartesian Empiricisms, ed. Mihnea Dobre and Tammy Nyden, 169–172. Dordrecht-Heidelberg-New York-London: Springer.
Benigni 2017 = Benigni, Fiormichele. 2017. Socinianismo e crisi del cartesianismo in Aubert de Versé. Philosophica 3: 135–151.
Beningi 2018 = Benigni, Fiormichele. 2018. Itinerari dell’antispinozismo. Spinoza e le metafisiche cartesiane in Francia (1684–1718). Florence: Le Lettere.
Bertrand 2015 = Bertrand, Ester. 2015. Johannes Swartenhengst (1644–1711): A Dutch Cartesian in the Heat of Battle. Edinburgh: University of Edinburgh; Brussels: Free University of Brussels. Doctoral dissertation.
Beukers 1980 = Beukers, Harm. 1980. Het Laboratorium van Sylvius. Tijdschrift voor de geschiedenis der geneeskunde, natuurwetenschappen, wiskunde en techniek 3: 28–36.
Beukers 1982 = Beukers, Harm. 1982. Mechanistische principes bij Franciscus dele Boë, Sylvius. Tijdschrift voor de geschiedenis der geneeskunde, natuurwetenschappen, wiskunde en techniek 5: 6–15.
Beukers 1999 = Beukers, Harm. 1999. Acid Spirits and Alkaline Salts. The Iatro-chemistry of Franciscus Dele Böe, Sylvius. Sartoniana 12: 39–58.
Bitbol-Hespériès 1993 = Bitbol-Hespériès, Annie. 1993. Descartes et Regius: leur pensée médicale. In Descartes et Regius. Autour de l’Explication de l’esprit humain, ed. Theo Verbeek, 47–68. Amsterdam: Rodopi.
Booth 2006 = Booth, Emily. 2006. A Subtle and Mysterious Machine: The Medical World of Walter Charleton (1619–1707). Dordrecht: Springer.
Bordoli 1997 = Bordoli, Roberto. 1997. Ragione e Scrittura tra Descartes e Spinoza. Saggio sulla ‘Philosophia S. Scripturae Interpres’ di Lodewijk Meyer e sulla sua recezione. Milan: Franco Angeli.
Bordoli 2009 = Bordoli, Roberto. 2009. Dio ragione verità. Le polemiche su Descartes e su Spinoza presso l’Università di Franeker. Macerata: Quodlibet.
Borghero 1998 = Borghero, Carlo. 1998. Discussioni sullo scetticismo di Descartes (1650–1712). Giornale critico della filosofia italiana 77(1): 1–25.
Bos 2013 = Bos, Erik-Jan. 2013. Henricus Regius et les limites de la philosophie cartésienne. In Qu’est-ce qu’être cartésien?, ed. Delphine Kolesnik-Antoine, 53–68. Paris: Editions de l’ENS de Lyon.
Brykman 1987–1988 = Brykman, Geneviève. 1987–1988. Bayle’s Case for Spinoza. Proceedings of the Aristotelian Society 88: 259–270.
Caroti 2014 = Caroti, Stefano. 2014. Ruardus Andala e la nuova filosofia. In Filosofia e religione. Studi in onore di Fabio Rossi, ed. Stefano Caroti and Alberto Siclari, 236–257. Parma: E-Theca On Line Open Access Edizioni. http://www.didaschein.net/ojs/index.php/QuadernidiNoctua/article/viewFile/125/102. Accessed 15 February 2019.
Carriero 2016 = Carriero, John. 2016. Descartes and the Autonomy of the Human Understanding. London: Routledge. First edition 1990.
Clarke 1982 = Clarke, Desmond. 1982. Descartes’ Philosophy of Science. Manchester: Manchester University Press.
Clarke 1989 = Clarke, Desmond. 1989. Occult Powers and Hypotheses. Cartesian Natural Philosophy under Louis XIV. Oxford: Clarendon.
Clarke 2005 = Clarke, Desmond. 2005. Descartes’s Theory of Mind. Oxford: Clarendon Press.
Clarke 2010 = Clarke, Desmond. 2010. The Physics and Metaphysics of the Mind: Descartes and Regius. In Mind, Method, and Morality: Essays in Honour of Anthony Kenny, ed. John Cottingham and Peter Hacker, 187–207. Oxford: Oxford University Press.
Cunning 2003 = Cunning, David. 2003. Descartes on the Immutability of the Divine Will. Religious Studies 39(1): 79–92.
Cunning 2014 = Cunning, David. 2014. The First Meditation: Divine Omnipotence, Necessary Truths and the Possibility of Radical Deception. In The Cambridge Companion to Descartes’ Meditations, ed. David Cunning, 68–87. Cambridge: Cambridge University Press.
Curley 1977 = Curley, Edwin. 1977. Spinoza as an Expositor of Descartes. In Speculum Spinozanum, ed. Siegfried Hessing, 133–142. London: Routledge & Kegan Paul.
Del Prete 2018 = Del Prete, Antonella. 2018. Duplex Intellectus Et Sermo Duplex: Method and the Separation of Disciplines in Johannes De Raey. In Physics and Metaphysics in Descartes and in his Reception, ed. Delphine Antoine-Mahut and Sophie Roux, 161–174. New York: Routledge.
Della Rocca 1996 = Della Rocca, Michael. 1996. Representation and the Mind-Body Problem in Spinoza. New York: Oxford University Press.
Della Rocca 2005 = Della Rocca, Michael. 2005. Descartes, the Cartesian Circle, and Epistemology without God. Philosophy and Phenomenological Research 70(1): 1–33.
Della Rocca 2008 = Della Rocca, Michael. 2008. Spinoza. New York: Routledge.
Des Chene 2005 = Des Chene, Dennis. 2005. Mechanisms of Life in the Seventeenth Century: Borelli, Perrault, Régis. Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences 36(2): 245–60.
Di Biase 2014 = Di Biase, Giuliana. 2014. John Locke on Monotheism. A Dispute with Johannes Hudde. Archivio di filosofia 82(1): 317–329.
Dobre 2013a = Dobre, Mihnea. 2013. Rohault’s Cartesian Physics. In Cartesian Empiricisms, ed. Mihnea Dobre and Tammy Nyden, 203–226. Dordrecht-Heidelberg-New York-London: Springer.
Dobre 2017 = Dobre, Mihnea. 2017. Descartes and Early French Cartesianism: Between Metaphysics and Physics. Bucharest: Zeta Books.
Douglas 2013 = Douglas, Alexander. 2013. Spinoza and the Dutch Cartesians on Philosophy and Theology. Journal of the History of Philosophy 51(4): 567–588.
Douglas 2015 = Douglas, Alexander. 2015. Spinoza & Dutch Cartesianism: Philosophy and Theology. Oxford: Oxford University Press.
Duker 1897–1915 = Duker, Arnoldus C. 1897–1915. Gisbertus Voetius. Leiden: Brill.
Fichant 1998 = Fichant, Michel. 1998. Science et mètaphysique dans Descartes et Leibniz. Paris: Presses Universitaires de France.
Fix 1991 = Fix, Andrew Cooper. 1991. Prophecy and Reason: The Dutch Collegiants in the Early Enlightenment. Princeton: Princeton University Press.
Fix 1999 = Fix, Andrew Cooper. 1999. Fallen Angels: Balthasar Bekker, Spirit Belief, and Confessionalism in the Seventeenth Century Dutch Republic. Dordrecht: Springer.
Fouke 1997 = Fouke, Daniel Clifford. 1997. The Enthusiastical Concerns of Dr. Henry More: Religious Meaning and the Psychology of Delusion. Leiden-New York-Cologne: Brill.
Freudenthal 1899 = Freudenthal, Jacob. 1899. Die Lebensgeschichte Spinoza’s in Quellenschriften, Urkunden und Nichtamtlichen Nachrichten. Leipzig: Verlag Von Veit.
Fuchs 2001 = Fuchs, Thomas. 2001. The Mechanization of the Heart. Harvey and Descartes. Trans. by Marjorie Grene. Rochester: The University of Rochester Press. First edition 1992, Die Mechanisierung des Herzens – Harvey und Descartes – Der vitale und der mechanische Aspekt des Kreislaufs. Frankfurt: Suhrkamp.
Gaab et al. 2004 = Gaab, Hans, Leich, Pierre, and Löffladt, Günter (Eds.). 2004. Johann Christoph Sturm (1635–1703). Frankfurt: Harri Deutsch Verlag.
Galama 1954 = Galama, Sybrand. 1954. Het wijsgerig onderwijs aan de Hogeschool te Franeker 1585–1811. Franeker: T. Wever.
Garber 1992 = Garber, Daniel. 1992. Descartes’ Metaphysical Physics. Chicago: The University of Chicago Press.
Garber 2001 = Garber, Daniel. 2001. Descartes Embodied. Reading Cartesian Philosophy Through Cartesian Science. Cambridge: Cambridge University Press.
Garber 2006 = Garber, Daniel. 2006. Physics and Foundations. In Cambridge History of Science. Vol. 3: Early Modern Science, ed. Katharine Park, 21–69. New York: Cambridge University Press.
Gariepy 1990 = Gariepy, Thomas. 1990. Mechanism without Metaphysics. Henricus Regius and the Establishment of Cartesian Medicine. New Haven: Yale University. Doctoral dissertation.
Garrett 2018 = Garrett, Don. 2018. Nature and Necessity in Spinoza’s Philosophy. New York: Oxford University Press.
Gaukroger 1989 = Gaukroger, Stephen. 1989. Cartesian Logic. An Essay on Descartes’s Conception of Inference. Oxford, Oxford University Press.
Gaukroger 2002 = Gaukroger, Stephen (Ed.). 2002. Descartes’ System of Natural Philosophy. Cambridge: Cambridge University Press.
Gaukroger 2008 = Gaukroger, Stephen. 2008. Knowledge, Evidence and Method. In The Cambridge Companion to Early Modern Philosophy, ed. Donald Rutherford, 39–66. Cambridge, Cambridge University Press.
Goudriaan 1999a = Goudriaan, Aza. 1999. Die Erkennbarkeit Gottes in der Philosophie Claubergs. In Johannes Clauberg (1622–1665) and Cartesian Philosophy in the Seventeenth Century, ed. Theo Verbeek, 39–59. Dordrecht: Kluwer.
Goudriaan 1999b = Goudriaan, Aza. 1999. Philosophische Gotteserkenntnis bei Suarez und Descartes im Zusammenhang mit der niederländischen reformierten Theologie und Philosophie des 17. Jahrhunderts. Leiden: Brill.
Goudriaan 2003 = Goudriaan, Aza. 2003. Anthonius Driessen contra Jacob Wittich: over God, de schepping en causaliteit. In Spinoza en de scholastiek, ed. Gunther Coppens, 53–68. Leuven-Leusden: Acco.
Goudriaan 2006 = Goudriaan, Aza. 2006. Reformed Orthodoxy and Philosophy, 1625–1750. Gisbertus Voetius, Petrus van Mastricht, and Anthonius Driessen. Leiden: Brill.
Goudriaan 2013 = Goudriaan, Aza. 2013. Theology and Philosophy. In A Companion to Reformed Orthodoxy, ed. Herman Selderhuis, 27–63. Leiden: Brill.
Goudriaan 2016 = Goudriaan, Aza. 2016. Descartes, Cartesianism, and Early Modern Theology. In The Oxford Handbook of Early Modern Theology 1600–1800, ed. Ulrich L. Lehner, Richard A. Muller, and A. G. Roeber, 533–547. Oxford: Oxford University Press.
GP = Leibniz, Gottfried Wilhelm von. 1875–1890. Die philosophischen Schriften, ed. Carl I. Gerhardt. Berlin: Weidmannsche Buchhandlung.
Guerrini 1987 = Guerrini, Anita. 1987. Archibald Pitcairne and Newtonian Medicine. Medical History 31(1): 70–83.
Hacking 1980 = Hacking, Ian. 1980. Proof and Eternal Truths: Descartes and Leibniz. In Descartes: Philosophy, Mathematics and Physics, ed. Stephen Gaukroger, 169–179. Brighton: Harvester Press.
Hamburg 273 = Volder, Burchard de. Undated. Notulae quaedam in nobilissimi doctissimique viri Dni Renati Descartes Principiorum philosophiae partem primam–quartam scriptae ex ore clar. doctissimique viri Burcheri de Volder medicinae ac philosophiae doctoris, et in Academia Lugduno Batava professoris. Hamburg: Staats- und Universitätsbibliothek Hamburg Carl von Ossietzky, Cod. philos. 273. https://resolver.sub.uni-hamburg.de/kitodo/PPN1014827108. Accessed 5 February 2019.
Hamburg 274 = Volder, Burchard de. Undated. D. D. Burcheri De Volder dictata in Carthesii Principia philosophica. Hamburg, Staats- und Universitätsbibliothek Hamburg Carl von Ossietzky, Cod. philos. 274. http://resolver.sub.uni-hamburg.de/goobi/PPN1014826934. Accessed 5 February 2019.
Hartog 1876 = Hartog, Jan. 1876. Het collegie der Scavanten in Utrecht. De Gids 40: 77–114.
Hatfield 1990 = Hatfield, Gary. 1990. Metaphysics and the New Science. In Reappraisals of the Scientific Revolution, ed. David C. Lindberg, Robert S. Westman, 93–166. Cambridge: Cambridge University Press.
Henry 2013 = Henry, John. 2013. The Reception of Cartesianism. In The Oxford Handbook of British Philosophy in the Seventeenth Century, ed. Peter Anstey, 116–143. Oxford: Oxford University Press.
Hintikka 1962 = Hintikka, Jaakko. 1962. Cogito, ergo sum: Inference or Performance? The Philosophical Review 71: 3–32.
Hogendijk 2010 = Hogendijk, Jan P. 2010. The Scholar and the Fencing Master: The Exchanges between Joseph Justus Scaliger and Ludolph van Ceulen on the Circle Quadrature (1594–1596). Historia Mathematica 37(3): 345–375.
Hübner 2018 = Hübner, Karolina. 2018. Spinoza’s Unorthodox Metaphysics of the Will. In The Oxford Handbook of Spinoza, ed. Michael Della Rocca. Oxford: Oxford University Press. DOI: 10.1093/oxfordhb/9780195335828.013.015. Accessed 2 February 2018.
Israel 1996 = Israel, Jonathan. 1996. The Banning of Spinoza’s Works in the Dutch Republic (1670–1678). In Disguised and Overt Spinozism around 1700, ed. Wiep van Bunge, 3–14. Leiden-New York-Cologne: Brill.
Israel 2001 = Israel, Jonathan. 2001. Radical Enlightenment: Philosophy and the Making of Modernity 1650–1750. Oxford: Oxford University Press.
Israel 2010 = Israel, Jonathan. 2010. The Early Dutch and German Reaction to the Tractatus Theologico-Politicus: Foreshadowing the Enlightenment’s More General Spinoza Reception? In Spinoza’s Theological-Political Treatise: A Critical Guide, ed. Michael A. Rosenthal and Yitzhak Y. Melamed, 72–100. Cambridge: Cambridge University Press.
Jalobeanu 2011 = Jalobeanu, Dana. 2011. The Cartesians of the Royal Society. The Debate Over Collisions and the Nature of Body (1668–1670). In Vanishing Matter and the Laws of Motion: Descartes and Beyond, ed. Peter Anstey and Dana Jalobeanu, 103–129. London: Routledge.
King 1970 = King, Lester Snow. 1970. The Road to Medical Enlightenment. New York: American Elsevier.
Klever 1988 = Klever, Wim. 1988. Burchardus de Volder (1643–1709): A Crypto-Spinozist on a Leiden Cathedra. Lias. Journal of Early Modern Intellectual Culture and its Sources 15: 191–241.
Klever 1989 = Klever, Wim. 1989. Hudde’s Question on God’s Uniqueness; A Reconstruction on the Basis of Van Limborch’s Correspondence with John Locke. Studia Spinozana 5: 327–358.
Klever 1991 = Klever, Wim. 1991. Verba et sententiae Spinozae, or, Lambertus van Velthuysen (1622–1685) on Benedictus de Spinoza. Amsterdam-Maarssen: APA, Holland University Press.
Klever 1993 = Klever, Wim. 1993. Blijenbergh Struggle with Evil and Spinoza Response. Tijdschrift voor Filosofie 55(2): 307–329.
Klever 2000 = Klever, Wim. 2000. Spinozisme in het geding tussen Hulsius, Braunius en Bernoullius. Een Gronings debat anno 1702. De Zeventiende Eeuw 16: 118–135.
Kolesnik-Antoine 2013b = Kolesnik-Antoine, Delphine. 2013. Le rôle des expériences dans la physiologie d’Henricus Regius: les ‘pierres lydiennes’ du cartésianisme. Journal of Early Modern Studies 2(1): 125–145.
Krop 1999 = Krop, Henri. 1999. Spinoza and the Calvinistic Cartesianism of Lambertus van Velthuysen. Studia Spinozana 15: 107–132.
Krop 2003d = Krop, Henri. 2003. Medicine and Philosophy in Leiden around 1700: Continuity or Rupture? In The Early Enlightenment in the Dutch Republic, 1650–1750, ed. Wiep van Bunge, 173–196. Leiden-Boston: Brill.
Krop 2004 = Krop, Henri. 2004. Spinoza en het calvinistisch cartesianisme van Lambertus Van Velthuysen (1622–1685). In Spinoza en het Nederlands cartesianisme, ed. Gunther Coppens, 61–78. Leuven: Acco.
Laerke 2016 = Laerke, Mogens. 2016. La méthode géométrique dans la Demonstratio evangelica de Pierre-Daniel Huet. Éthique, politique, religions 1(8): 49–67.
Land 1887 = Land, Jan Pieter Nicolaas. 1887. Arnold Geulincx te Leiden (1658–1669). Verslagen en Mededeelingen der Koninklijke Akademie van Wetenschappen. Afdeeling Letterkunde 3: 277–327.
Land 1891= Land, Jan Pieter Nicolaas. 1891. Arnold Geulincx and His Works. Mind 16: 223–242.
Land 1895 = Land, Jan Pieter Nicolaas. 1895. Arnold Geulincx und seine Philosophie. The Hague: Martinus Nijhoff.
Landucci 2015 = Landucci, Sergio. 2015. Insinuare un’impostura di Mosè nel 1687. Rivista di storia della filosofia 2: 557–569.
Lech 1993 = Lech, Hermann. 1993. Franciscus Sylvius’ Lehre von den Schärfen. Tübingen: University of Tübingen. Doctoral dissertation.
Lindner 2011 = Lindner, Nicolas. 2011. Ein Vergleich des “Cogito” bei Augustinus und Descartes – Übereinstimmungen und Unterschiede. München: GRIN Verlag.
Lodge 1998 = Lodge, Paul. 1998. The Failure of Leibniz’s Correspondence with De Volder. Leibniz Society Review 8: 47–67.
Lodge 2001 = Lodge, Paul. 2001. The Debate over Extended Substance in Leibniz’s Correspondence with De Volder. International Studies in the Philosophy of Science 15: 155–166.
Lodge 2005 = Lodge, Paul. 2005. Burchard de Volder: Crypto-Spinozist or Disenchanted Cartesian? In Receptions of Descartes. Cartesianism and Anti-Cartesianism in Early Modern Europe, ed. Tad Schmaltz, 128–145. London-New York: Routledge.
Lodge 2013 = Lodge, Paul (Ed.). 2013. The Leibniz-De Volder Correspondence: With Selections from the Correspondence Between Leibniz and Johann Bernoulli. New Haven: Yale University Press.
LoLordo 2005 = LoLordo, Antonia. 2005. ‘Descartes’s One Rule of Logic’: Gassendi’s Critique of the Doctrine of Clear and Distinct Perception. British Journal for the History of Philosophy 13(1): 51–72.
LoLordo 2018 = LoLordo, Antonia. 2018. Gassendi on Skepticism. In Skepticism: From Antiquity to the Present, ed. Diego Machuca and Baron Reed, 295–305. London-New York: Bloomsbury Publishing.
Luyendijk-Elshout 1975 = Luyendijk-Elshout, Antonie M. 1975. Oeconomia Animalis, Pores and Particles: The Rise and Fall of the Mechanical Philosophical School of Theodoor Craanen (1621–1690). In Leiden University in the Seventeenth Century: An Exchange of Learning, ed. Theodoor Herman Lunsingh Scheurleer and Guillaume Henri Marie Posthumus Meyjes, 294–307. Leiden: Brill.
Lynes 1982 = Lynes, John W. 1982. Descartes’ Theory of Elements: From Le Monde to the Principes. Journal of the History of Ideas 43(1): 55–72.
Manning 2013 = Manning, Gideon. 2013. Descartes’ Healthy Machines and the Human Exception. In The Mechanization of Natural Philosophy, ed. Daniel Garber and Sophie Roux, 237–262. Boston: Springer.
Markie 1992 = Markie, Peter. 1992. The Cogito and Its Importance. In The Cambridge Companion to Descartes, ed. John Cottingham, 140–173. Cambridge: Cambridge University Press.
Menn 1998 = Menn, Stephen. 1998. Descartes and Augustine. Cambridge: Cambridge University Press.
Mercer 1999 = Mercer, Christia. 1999. Johann Clauberg, Corporeal Substance, and the German Response. In Johannes Clauberg (1622–1665) and Cartesian Philosophy in the Seventeenth Century, ed. Theo Verbeek, 147–159. Dordrecht-Boston-London: Kluwer Academic Publishers.
Mignini 1984 = Mignini, Filippo. 1984. Sur la genèse du Court Traité: l’hypothèse d’une dictée originaire est-elle fondée? Cahiers Spinoza 5: 147–165.
Mignini 2015 = Mignini, Filippo. 2015. Introduzione a Spinoza. Bari: Laterza. First edition 2006.
Miranda 2012 = Miranda, Giacomo. 2012. Il primato dell’interpretazione: lineamenti di una “teologia cartesiana” in Ruardus Andala (1665–1727). Parma: Università degli Studi di Parma. Doctoral dissertation.
Molhuysen 1913–1924 = Molhuysen, Philip Christiaan (Ed.). 1913–1924. Bronnen tot de Geschiednis der Leidsche Universiteit 1574–1811. The Hague: Martinus Nijhoff.
Montuori 1983 = Montuori, Maurizio. 1983. John Locke on Toleration and the Unity of God. Amsterdam: J.C. Gieben.
Nadler 1999 = Nadler, Steven. 1999. Knowledge, Volitional Agency and Causation in Malebranche and Geulincx. British Journal for the History of Philosophy 7: 263–274.
Nadler 2011a = Nadler, Steven. 2011. A Book Forged in Hell Spinoza’s Scandalous Treatise and the Birth of the Secular Age. Princeton: Princeton University Press.
Nuchelmans 1973 = Nuchelmans, Gabriël. 1973. Theories of the Proposition: Ancient and Medieval Conceptions of the Bearers of Truth and Falsity. Amsterdam: North-Holland.
Nuchelmans 1988 = Nuchelmans, Gabriël. 1988. Geulincx’ Containment Theory of Logic. Amsterdam: Koninklijke nederlandse Akademie van Wetenschappen.
Nuchelmans 1998 = Nuchelmans, Gabriël. 1998. Deductive Reasoning. In The Cambridge History of Seventeenth-Century Philosophy, ed. Daniel Garber and Michael Ayers, volume 1, 132–146. Cambridge: Cambridge University Press.
Nyden 2007 = Nyden, Tammy. 2007. Spinoza’s Radical Cartesian Mind. New York: Continuum.
Nyden 2013 = Nyden, Tammy. 2013. De Volder’s Cartesian Physics and Experimental Pedagogy. In Cartesian Empiricisms, ed. Mihnea Dobre and Tammy Nyden, 227–249. Dordrecht-Heidelberg-New York-London: Springer.
Patterson 2008 = Patterson, Sarah. 2008. Clear and Distinct Perception. In A Companion to Descartes, ed. Janet Broughton and John Carriero, 216–234. Oxford: Blackwell.
Pavelich 1997 = Pavelich, Andrew. 1997. Descartes’s Eternal Truths and Laws of Motion. Southern Journal of Philosophy 35(4): 517–537.
Petrescu 2013 = Petrescu, Lucian. 2013. Descartes on the Heartbeat: The Leuven Affair. Perspectives on Science 21(4): 397–428.
Pope 2005 = Pope, Malcolm H. 2005. Giovanni Alfonso Borelli – The Father of Biomechanics. Spine 30: 2350–2355.
Ragland 2008 = Ragland, Evan. 2008. Experimenting with Chymical Bodies: Reinier de Graaf’s Investigations of the Pancreas. Early Science and Medicine 13(6): 615–664.
Ragland 2012 = Ragland, Evan. 2012. Chymistry and Taste in the Seventeenth Century: Franciscus dele Boë Sylvius as a Chymical Physician between Galenism and Cartesianism. Ambix 59(1): 1–21.
Ragland 2016 = Ragland, Evan. 2016. Mechanism, the Senses, and Reason: Franciscus Sylvius and Leiden Debates Over Anatomical Knowledge After Harvey and Descartes. In Early Modern Medicine and Natural Philosophy, ed. Peter Distelzweig, Benjamin Goldberg, and Evan Ragland 173–205. Dordrecht: Springer.
Rousset 1999 = Rousset, Bernard. 1999. Geulincx entre Descartes et Spinoza. Paris: Vrin.
Roux 1998 = Roux, Sophie. 1998. Le scepticisme et les hypothèses de la physique. Revue de synthèse 119(2–3): 211–255.
Ruestow 1973 = Ruestow, Edward G. 1973. Physics at Seventeenth and Eighteenth-Century Leiden: Philosophy and the New Science in the University. The Hague: Martinus Nijhoff.
Sarkar 2003 = Sarkar, Husain. 2003. Descartes’ Cogito: Saved from the Great Shipwreck. Cambridge: Cambridge University Press.
Sassen 1970 = Sassen, Saskia. 1970. The Intellectual Climate in Leiden in Boerhaave’s Time. In Boerhaave and his Time, ed. Gerrit Arie Lindeboom, 1–16. Leiden: Brill.
Schneider 2016 = Schneider, Daniel. 2016. Spinoza’s Epistemological Methodism. Journal of the History of Philosophy 54(4): 573–599.
Schoneveld 1983 = Schoneveld, Cornelis W. 1983. Intertraffic of the Mind. Studies in Seventeenth-Century Anglo-Dutch Translation. Leiden: Brill.
Schouls 2000 = Schouls, Peter A. 2000. Descartes and the Possibility of Science. Ithaca: Cornell University Press.
Schuster 1993 = Schuster, John. 1993. Whatever Should We Do with Cartesian Method? Reclaiming Descartes for the History of Science. In Essays on the Philosophy and Science of René Descartes, ed. Stephen Voss, 195–223. New York: Oxford University Press.
Schuurman 2004 = Schuurman, Paul. 2004. Ideas, Mental Faculties and Method: The Logic of Ideas of Descartes and Locke and its Reception in the Dutch Republic, 1630–1750. Leiden-Boston: Brill.
Scribano 1988 = Scribano, Emanuela. 1988. Da Descartes a Spinoza. Percorsi della teologia razionale nel Seicento. Milan: Franco Angeli.
Sdzuj 2005 = Sdzuj, Reimund. 2005. ‘Adamus in filiis lucis non peccavit.’ Die ersten Reaktionen der reformierten Orthodoxie auf Lodewijk Meyers Programmschrift Philosophia sacrae scripturae interpres (1666). In Geschichte der Hermeneutik und die Methodik der textinterpretierenden Disziplinen, ed. Jorg Schonert, Friedrich Vollhardt, 157–186. Berlin: Walter de Gruyter.
Secundant 2016 = Secundant, Sergei. 2016. Johann Christoph Sturm: Eclecticism as a Philosophical Ideology and Methodological Program. Epistemology & Philosophy of Science 48(2): 104–120.
Shelford 2002 = Shelford, April. 2002. Thinking Geometrically in Pierre-Daniel Huet’s “Demonstratio evangelica” (1679). Journal of the History of Ideas 63: 599–618.
Simonutti 1984 = Simonutti, Luisa (Ed.). 1984. Arminianesimo e tolleranza nel Seicento olandese. Il carteggio Ph. van Limborch – J. Le Clerc. Florence: Leo S. Olschki.
Sorell 2010 = Sorell, Tom. 2010. Scientia and Sciences in Descartes. In Scientia in Early Modern Philosophy. Seventeenth-Century Thinkers on Demonstrative Knowledge from First Principles, ed. Tom Sorell, John G. A. Rogers, and Jill Kraye, 71–82. Dordrecht-Heidelberg-London-New York: Springer.
Steenbakkers 1997 = Steenbakkers, Piet. 1997. Johannes Braun (1628–1708), Cartesiaan in Groningen. Nederlands Archief voor Kerkgeschiedenis/Dutch Review of Church History 77(2): 196–210.
Strazzoni 2011 = Strazzoni, Andrea. 2011. La filosofia aristotelico-cartesiana di Johannes De Raey. Giornale critico della filosofia italiana 7(1): 107–132.
Strazzoni 2014 = Strazzoni, Andrea. 2014. The Crypto-Dualism of Henricus Regius. In Individuazione, individualità, identità personale, ed. Stefano Caroti and Mariafranca Spallanzani, 133–151. Florence: Le Lettere.
Strazzoni 2015 = Strazzoni, Andrea. 2015. The Cartesian Philosophy of Language of Johannes de Raey. Lias. Journal of Early Modern Intellectual Culture and its Sources 42(2): 89–120.
Strazzoni 2018a = Strazzoni, Andrea. 2018. Dutch Cartesianism and the Birth of Philosophy of Science: From Regius to ’s Gravesande. Berlin-Boston: Walter de Gruyter.
Strazzoni 2018b = Strazzoni, Andrea. 2018. How Did Regius Become Regius? The Early Doctrinal Evolution of a Heterodox Cartesian. Early Science and Medicine 23(4): 362–412.
Strazzoni 2018c = Strazzoni, Andrea. 2018. The Medical Cartesianism of Henricus Regius. Disciplinary Partitions, Mechanical Reductionism and Methodological Aspects. Galilæana. Studies in Renaissance and Early Modern Science 15: 181–220.
Strazzoni 2019 = Strazzoni, Andrea. 2019. The Letters of Burchard de Volder to Philipp van Limborch. Noctua 5(2): 268–298.
Thurston 1999 = Thurston, Alan J. 1999. Giovanni Borelli and the Study of Human Movement: An Historical Review. Australian and New Zealand Journal of Surgery 69: 276–288.
Touber 2018 = Touber, Jetze. 2018. Spinoza and Biblical Philology in the Dutch Republic, 1660–1710. Oxford: Oxford University Press.
Underwood 1972 = Underwood, E. Ashworth. 1972. Franciscus Sylvius and His Iatrochemical School. Endeavour, 31(113), 73–76.
Van Asselt and Dekker 1995 = Van Asselt, Willem J., and Dekker, Eef (Eds.). De scholastieke Voetius: Een luisteroefening aan de hand van Voetius’ Disputationes selectae. Zoetermeer: Boekencentrum.
Van Bunge 1989 = Van Bunge, Wiep. 1989. On the Early Dutch Reception of the Tractatus Theologico-Politicus. Studia Spinozana 5: 225–251
Van Bunge 1990 = Van Bunge, Wiep. 1990. Johannes Bredenburg (1643–1691). Een Rotterdamse collegiant in de ban van Spinoza. Rotterdam: Erasmus University Rotterdam. Doctoral dissertation.
Van Bunge 1995 = Van Bunge, Wiep. 1995. Van Velthuysen, Batelier and Bredenburg on Spinoza’s Interpretation of the Scriptures. In The Spinozistic Heresy. The Debate on the Tractatus Theologico-Politicus, 1670–1677, ed. Paolo Cristofolini, 49–65. Amsterdam-Maarssen: APA, Holland University Press.
Van Bunge 2001 = Van Bunge, Wiep. 2001. From Stevin to Spinoza. An Essay on Philosophy in the Seventeenth-Century Dutch Republic. Leiden-Boston-Cologne: Brill.
Van Bunge 2012 = Van Bunge, Wiep. 2012. Spinoza Past and Present: Essays on Spinoza, Spinozism, and Spinoza Scholarship. Leiden: Brill.
Van der Wall 1996 = Van der Wall, Ernestine. 1996. Cartesianism and Cocceianism: A Natural Alliance? In De l’humanisme aux Lumierès, Bayle et le protestantisme, ed. Michelle Magdelaine, 445–455. Paris-Oxford: Voltaire Foundation.
Van Miert 2009 = Van Miert, Dirk. 2009. Humanism in an Age of Science: The Amsterdam Athenaeum in the Golden Age, 1632–1704. Leiden-Boston: Brill.
Van Ruler 1995 = Van Ruler, Han. 1995. The Crisis of Causality. Voetius and Descartes on God, Nature and Change. Leiden-New York-Cologne: Brill.
Van Ruler 1999 = Van Ruler, Han. 1999. “Something, I know not what”. The Concept of Substance in Early Modern Thought. In Between Imagination and Demonstration. Essays in the History of Science and Philosophy Presented to John D. North, ed. Lodi Nauta and Ario Vanderjagt, 365–393. Leiden: Brill.
Van Ruler 2000 = Van Ruler, Han. 2000. Minds, Forms, and Spirits: The Nature of Cartesian Disenchantment. Journal of the History of Ideas 61: 381–395.
Van Ruler 2003 = Van Ruler, Han. 2003. The Shipwreck of Belief and Eternal Bliss: Philosophy and Religion in Later Dutch Cartesianism. In The Early Enlightenment in the Dutch Republic, 1650–1750, ed. Wiep van Bunge, 109–136. Leiden-Boston: Brill.
Verbeek 1989 = Verbeek, Theo. 1989. Les passions et la fièvre. L’idée de la maladie chez Descartes et quelques cartésiens néerlandais. Tractrix 1: 45–61.
Verbeek 1992a = Verbeek, Theo. 1992. Descartes and the Dutch: Early Reactions to Cartesian Philosophy, 1637–1650, Carbondale-Edwardsville: Southern Illinois University Press.
Verbeek 1992b = Verbeek, Theo. 1992. “Ens per accidens”: Le origini della Querelle di Utrecht. Giornale critico della filosofia italiana 71: 276–288.
Verhoeven 1973 = Verhoeven, Cornelis. 1973. Het axioma van Geulincx. Bilthoven: Ambo.
Vermij 2002 = Vermij, Rienk H. 2002. The Calvinist Copernicans. The Reception of the New Astronomy in the Dutch Republic, 1575–1750. Amsterdam: Royal Netherlands Academy of Arts and Sciences.
Warsaw dictata = Volder, Burchard de. Undated. B. de Volder Annotationes in Meditationes Renati Descartes. Accedunt quoque notae quaedam Burcheri de Volder in primum librum Principiorum Cartesii De cognitione humana. Warsaw, Biblioteka Narodowa, ms. BN Rps 3365 II.
Wiesenfeldt 2000 = Wiesenfeldt, Gerhard. 2000. Die ‘Freiheit beim Philosophieren’ und das Theatrum Physicum in Leiden: über die Integration experimenteller Naturlehre in die Universitätskultur des 17. Jahrhunderts. In Instrument – Experiment: historische Studien, ed. Christoph Meinel, 269–277. Berlin: GNT-Verlag.
Wiesenfeldt 2002 = Wiesenfeldt, Gerhard. 2002. Leerer Raum in Minervas Haus. Experimentelle Naturlehre an der Universität Leiden, 1675–1715. Amsterdam: Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen.
Wilson 2000 = Wilson, Catherine. 2000. Descartes and the Corporeal Mind: Some Implications of the Regius Affair. In Descartes’ Natural Philosophy, ed. Stephen Gaukroger, John Schuster, and John Sutton, 659–679. London-New York: Routledge.
Woo 2013 = Woo, B. Hoon. 2013. The Understanding of Gisbertus Voetius and René Descartes on the Relationship of Faith and Reason, and Theology and Philosophy. Westminster Theological Journal 75(1): 45–63.
Author information
Authors and Affiliations
Rights and permissions
Copyright information
© 2019 Springer Nature Switzerland AG
About this chapter
Cite this chapter
Strazzoni, A. (2019). De Volder’s Views on Metaphysics and on the Method of Natural Philosophy. In: Burchard de Volder and the Age of the Scientific Revolution. Studies in History and Philosophy of Science, vol 51. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-030-19878-7_3
Download citation
DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-030-19878-7_3
Published:
Publisher Name: Springer, Cham
Print ISBN: 978-3-030-19877-0
Online ISBN: 978-3-030-19878-7
eBook Packages: Religion and PhilosophyPhilosophy and Religion (R0)