Abstract
The present chapter deals with the use of the term habitus in Augustine’s works and the features of the concept or concepts this term designates. It demonstrates that Augustine conforms to the classical usage of his time. He does not treat the words habitus and consuetudo as equivalent, but uses them in distinct senses. He twice quotes Cicero’s definition of virtus as a habitus animi, in question 31 of the 83 Diverse Questions and in Contra Iulianum, but he seldom refers to it in the rest of his works, apart from De bono coniugali, probably because this definition was not really suitable for demonstrating that virtue is primarily a gift of God. Augustine also uses the term habitus as pertaining to the category of accidents in question 73 of the 83 Diverse Questions and in book 5 of De Trinitate. In these texts Augustine shows that he had a detailed knowledge of Aristotle’s Categories, which he probably knew through the Latin paraphrase called the Categoriae decem. The chapter explains that the difficulties raised by the use of the word habitus in Philippians 2:7 to speak of Christ (habitu inventus est ut homo), which is the topic of question 73, are linked to the fact that Augustine interpreted it on his own as equivalent to the Greek word hexis used by Aristotle in the Categories.
This is a preview of subscription content, log in via an institution.
Buying options
Tax calculation will be finalised at checkout
Purchases are for personal use only
Learn about institutional subscriptionsNotes
- 1.
See B. Kent’s chapter in the present volume, p. 67–85: only citations from the De bono coniugali are considered.
- 2.
This seems to be the case of Thomas Aquinas (ST I-II, q. 49–54). Aquinas (q. 49, art. 1 and 3) briefly quotes question 73 of the De diversis quaestionibus 83 as well as the following remark from the De bono coniugali 21.25 (CSEL 41: 219): “Ipse est enim habitus quo aliquid agitur cum opus est.”
- 3.
De div. quaest. 73 (CCL 44A: 209–212).
- 4.
See Stead (1988, cols. 445–448).
- 5.
Corpus Augustinianum Gissense a Cornelio Mayer editum, www.cag-online.net.
- 6.
See Bulhart (1936, cols. 2482–2487).
- 7.
De div. quaest. 73.1 (CCL 44A: 209).
- 8.
De div. quaest. 73.2 (CCL 44A: 212): “Sed illum habitum, qui est in perceptione sapientiae et disciplinae, Graeci ἕξιν uocant.” Cf. In Psalmos (In Ps.) 118.11.6 (CCL 40: 1699): “ἕξις habitus est, ab eo quod est habere.”
- 9.
Cicero , De inventione (De inv.) 2.53.159 (ed. Hubbell, 326), quoted by Augustine at De div. quaest. 31 (CCL 44A: 41–45) and Contra Iulianum 4.3.19 (PL 44: 747).
- 10.
- 11.
Cicero , De inv. 1.25.36 (ed. Hubbell, 72): “Habitum autem [hunc] appellamus animi aut corporis constantem et absolutam aliqua in re perfectionem, ut virtutis aut artis alicuius perceptionem aut quamvis scientiam et item corporis aliquam commoditatem non natura datam, sed studio et industria partam.” De inv. 2.9.30 (ed. Hubbell, 190–192): “Habitus autem […] in aliqua perfecta et constanti animi aut corporis absolutione consistit, quo in genere est virtus, scientia et quae contraria sunt.”
- 12.
See Gärtner (2004, cols. 275–277).
- 13.
See, e.g., De Genesi ad litteram opus imperfectum 4.15 (CSEL 28.1: 468).
- 14.
De consensu evangelistarum 2.12.26 (CSEL 43: 126).
- 15.
Confessiones (Conf.) 9.4.8 (CCL 27: 137): “[…] matre adhaerente nobis muliebri habitu, uirili fide, anili securitate, materna caritate, christiana pietate!”
- 16.
Quaestiones in Heptateuchum 7.51 (CCL 33: 374): “Nam et hominem Dei eum appellauit, specie tamen vel habitu angelo similem, hoc est, quia tam praeclarum uidit, sicut ipsa narrauit.”
- 17.
De sermone Domini in monte 2.12.41 (CCL 35: 132), commenting on Matthew 7:16: “Non enim propterea ornatu superfluo debet aspectus hominum mulcere christianus, quia illum parcum habitum ac necessarium etiam simulatores saepe usurpant, ut incautos decipiant, quia et illae oues non debent deponere pelles suas, si aliquando eis lupi se contegunt.”
- 18.
Soliloquia 2.16.30 (CSEL 89: 86): “Et ideo credo iure infames intestabilesque haberi, qui muliebri habitu se ostentant, quos nescio utrum falsas mulieres an falsos viros melius vocem.”
- 19.
De div. quaest. 73.1 (CCL 44A: 209): “[…] uel habitum corporis, secundum quem dicimus alium alio esse suculentiorem et ualidiorem, quae magis proprie habitudo dici solet.” According to the CAG, there are only twenty-four occurrences of the word habitudo in the entire corpus of Augustine.
- 20.
Epist. 124.1 (CCL 31B: 178): “Cum habitu ualitudinis vel natura frigus ferre non possim […].”
- 21.
De doctrina christiana 2.25.39 (CCL 32: 61): “Commoda uero et necessaria hominum cum hominibus instituta sunt, quaecumque in habitu et cultu corporis ad sexus vel honores discernendos differentia placuit.”
- 22.
Contra Faustum 22.86 (CSEL 25.1: 690): “Nam et ipsa habitus meretricius confessio peccatorum est.” He is here responding to Faustus, whom he quoted shortly before (22.5 [CSEL 25.1: 595]).
- 23.
Contra Iulianum 5.2.7 (PL 44: 786): “Quamvis etiam si nescias, non usque adeo te arbitror, non humanum eloquium, sed humanum habitum velle pervertere, ut perizomata etiam super humeros levare coneris; aut eis ita latera illorum hominum fuisse contecta, ut genitalia totaeque lumborum cum femoribus partes nudae relinquerentur.”
- 24.
De opere monachorum 28.36 (CSEL 41: 585): “[…] tam multos hypocritas sub habitu monachorum usquequaque dispersit.”
- 25.
De sancta virginitate 53.54 (CSEL 41: 299): “non inprobus uultus, non uagi oculi, non infrenis lingua, non petulans risus, non scurrilis iocus, non indecens habitus, non tumidus aut fluxus incessus.”
- 26.
Epist. 211.10 (CSEL 57: 362): “Non sit notabilis habitus uester nec affectetis uestibus placere sed moribus.”
- 27.
De doctrina christiana 4.21.48 (CCL 32: 155): “Sed martyr Cyprianus de habitu virginum, non de suscipiendo virginitatis proposito scripsit.”
- 28.
De Trinitate (De Trin.) 3.1.1 (CCL 50: 127): “Quod si ea quae legamus de his rebus sufficienter edita in Latino sermone aut non sunt aut non inueniuntur aut certe difficile a nobis inueniri queunt, graecae autem linguae non sit nobis tantus habitus ut talium rerum libris legendis et intellegendis ullo modo reperiamur idonei quo genere litterarum ex his quae nobis pauca interpretata sunt non dubito cuncta quae utiliter quaerere possumus contineri.”
- 29.
Epist. 118.20 (CCL 31B: 125): “Cum ergo talia sentirent Platonici, quae neque docerent carni deditos homines neque tanta essent auctoritate apud populos, ut credenda persuaderent, donec ad eum habitum perduceretur animus, quo ista capiuntur, elegerunt occultare sententiam suam.”
- 30.
De diversis quaestionibus ad Simplicianum 2.1.2 (CCL 44: 60): “Accepit enim hoc ad tempus illud iumentum, ut Deus quod statuerat demonstraret, non ut habitu perpetuo inter homines bestia loqueretur.”
- 31.
Contra academicos 3.3.5 (CCL 29: 36): “Sapientem ab studioso, ait, nulla re differre arbitror, nisi quod quarum rerum in sapiente quidam habitus inest, earum est in studioso sola flagrantia.” Wisdom is thus characterized here as a habitus, as it is by Cicero , whom Augustine cites extensively in this treatise.
- 32.
Contra academicos 3.3.5 (CCL 29: 36): “Si enim, ut subtiliter uereque dixisti, nihil inter sapientiae studiosum et sapientem interest, nisi quod iste amat, ille autem habet sapientiae disciplinam, − unde etiam nomen ipsum, id est habitum quendam exprimere non cunctatus es.”
- 33.
In Ps. 8.2 (CCL 40: 50): “Ibi enim discernitur, ut sonus usque ad aures ualeat; intellectus autem memoria eorum qui audiunt, uelut quodam lacu excipiatur, inde transeat in morum disciplinam et habitum mentis, tamquam de lacu in cellas in quibus, si neglegentia non acuerit, uetustate firmabitur.”
- 34.
De baptismo 7.52.100 (CSEL 51: 371–372): “Horum autem omnium generum illi primi qui sic sunt in domo dei, ut ipsi sint domus Dei, siue iam spiritales sint siue adhuc paruuli lacte nutriantur, sed tamen ad spiritalem habitum intento corde proficiant, nemo dubitat quod baptismum et utiliter habeant et se imitantibus utiliter tradant.” Cf. 4.22.29 (CSEL 51: 258): “mentis habitum.”
- 35.
De civitate Dei 19.1 (CCL 48: 660): “In illa etiam differentia, quae adhibetur ex habitu et consuetudine Cynicorum, non quaeritur, quisnam sit finis boni, sed utrum in illo habitu et consuetudine sit uiuendum ei, qui uerum sectatur bonum, quodlibet ei uerum uideatur esse atque sectandum. Denique fuerunt, qui cum diuersa sequerentur bona finalia, alii uirtutem, alii uoluptatem, eundem tamen habitum et consuetudinem tenebant, ex quo Cynici appellabantur.” Cf. 19.19 (CCL 48: 686): “Nihil sane ad istam pertinet ciuitatem quo habitu vel more uiuendi, si non est contra divina praecepta, istam fidem, qua peruenitur ad Deum, quisque sectetur; unde ipsos quoque philosophos, quando christiani fiunt, non habitum vel consuetudinem uictus, quae nihil inpedit religionem, sed falsa dogmata mutare compellit.”
- 36.
- 37.
Augustine says this explicitly in Retractationes 1.26 (CCL 57: 74): “Est etiam inter illa quae scripsimus quoddam prolixum opus, qui tamen unus deputatur liber, cuius est titulus De diuersis quaestionibus octoginta tribus. Cum autem dispersae fuissent per chartulas multas, quoniam ab ipso primo tempore conuersionis meae, posteaquam in Africam uenimus, sicut interrogabar a fratribus, quando me uacantem uidebant, nulla seruata ordinatione dictatae sunt, iussi eas iam episcopus colligi et unum ex eis librum fieri adhibitis numeris, ut quod quisque legere uoluerit facile inueniat.”
- 38.
Cicero , De inv. 2.53.159 (ed. Hubbell, 326): “Virtus est animi habitus naturae modo atque rationi consentaneus.”
- 39.
Cicero, De inv. 2.53.160 (ed. Hubbell, 328): “Iustitia est habitus animi communi utilitate conservata suam cuique tribuens dignitatem.”
- 40.
Aristotle, NE 2.6, 1106b37–1107a2, trans. Ross and Urmson (slightly modified): “Virtue is a state concerned with choice, lying in a mean relative to us, this being determined by reason and in the way in which the man of practical wisdom would determine it.” Gauthier and Jolif maintain that logos should not be translated here as “reason.” In their translation (Aristotle 1958, 1: 45, 2: 147–149): “La vertu est un état habituel qui dirige la décision, consistant en un juste milieu relatif à nous, dont la norme est la règle morale, c’est-à-dire celle-là même que lui donnerait le sage” (Virtue is a habitual state which guides decision , consisting in a just mean relative to us, the standard of which is the moral rule, that is, the one that the wise man would give to it). Cicero refers to Aristotle’s rhetorical works at De inv. 2.2.6 (ed. Hubbell, 170), but his sources are indirect; see Guérin (2007, 5).
- 41.
Cicero, Tusculan Disputations 3.11.24 (ed. King , 254): “Nam cum omnis perturbatio sit animi motus vel rationis expers uel rationem aspernans vel rationi non oboediens […].”
- 42.
Cicero , Tusculan Disputations 4.13.29 (ed. King, 356): “Vitiositas autem est habitus aut adfectio in tota vita inconstans et a se ipsa dissentiens.”
- 43.
Retractationes 1.26 (CCL 57: 77): “Tricesima prima nec ipsa mea est sed Ciceronis. Verum quia et haec per me innotuit fratribus, inter ista quae colligebant scripserunt eam, uolentes nosse quemadmodum uirtutes animi ab illo diuisae atque definitae sint.”
- 44.
See Hagendahl (1967, 554–555).
- 45.
See Hagendahl (1967, 573–574).
- 46.
Contra Iulianum 4.3.19 (PL 44: 747), quoting Cicero , De inv. 2.53.159: “Non enim absurde virtus definita est ab eis qui dixerunt, ‘virtus est animi habitus, naturae modo atque rationi consentaneus.’ Verum dixerunt, sed quid sit consentaneum liberandae ac beatificandae naturae mortalium nescierunt.”
- 47.
Julian, in Contra Iulianum 4.3.16 (PL 44: 744): “Sed acerbissimi gratiae huius inimici exempla nobis opponitis impiorum, quos dicitis ‘alienos a fide abundare virtutibus, in quibus sine adiutorio gratiae, solum est naturae bonum, licet superstitionibus mancipatum, qui solis libertatis ingenitae viribus, et misericordes crebro, et modesti, et casti inveniuntur, et sobrii.’”
- 48.
Contra Iulianum 4.3.16 (PL 44: 744): “Quanto, inquam, satius haec ipsa in eis dona dei esse fatereris, sub cuius occulto iudicio, nec iniusto.” Ibid. (PL 44: 745): “quanto ergo tolerabilius illas, quas dicis in impiis esse virtutes, divino muneri potius, quam eorum tribueres tantummodo voluntati.”
- 49.
Contra Iulianum 4.3.17 (PL 44: 745): “Sed absit ut sit in aliquo vera virtus, nisi fuerit iustus. Absit autem ut sit iustus vere, nisi vivat ex fide: ‘iustus enim ex fide vivit.’”
- 50.
- 51.
Contra Iulianum 4.3.19 (PL 44: 747): “Ideo iustus ex fide Christi vivit. Ex hac enim fide prudenter, fortiter, temperanter, et iuste, ac per hoc his omnibus veris virtutibus recte sapienterque vivit, quia fideliter vivit.”
- 52.
Contra Iulianum 4.3.21 (PL 44: 749): “Noveris itaque, non officiis, sed finibus a vitiis discernendas esse virtutes. Officium est autem quod faciendum est: finis vero propter quod faciendum est.”
- 53.
Contra Iulianum 4.3.21 (PL 44: 749): “Absit autem ut virtutes verae cuiquam serviant, nisi illi vel propter illum cui dicimus, ‘Deus virtutum, converte nos’ [Ps. 79:8].”
- 54.
Contra Iulianum 4.3.21 (PL 44: 749): “Bonum est enim ut subveniatur homini periclitanti, praesertim innocenti: sed ille qui hoc facit, si amando gloriam hominum magis quam Dei facit, non bene bonum facit; quia non bonus facit, quod non bona voluntate facit.”
- 55.
Cf. her chapter in the present volume, p. 67–85.
- 56.
De bono coniugali 21.25 (CSEL 41: 219): “uirtutes autem animi aliquando in opere manifestantur, aliquando in habitu latent.” As B. Kent noted in the present volume (see p. 73), using the term habitus in this manner is paradoxical, for it amounts to saying that one can have a habitus which never comes into use.
- 57.
De bono coniugali 21.25 (CSEL 41: 219): “[…] sicut martyrii uirtus eminuit apparuitque tolerando passiones. sed quam multi sunt in eadem uirtute animi, quibus temptatio deest, qua id, quod intus est in conspectu Dei, etiam in hominum procedat nec tunc esse incipiat, sed tunc innotescat!”
- 58.
De bono coniugali 21.25 (CSEL 41: 219): “habebat utique et Timotheus uirtutem continendi a uino, quam non ei abstulit Paulus monendo, ut ‘uino modico’ uteretur ‘propter stomachum et frequentes suas infirmitates’ [1 Timothy 5:23] – alioquin perniciose docebat, ut propter salutem corporis fieret in animo damnum uirtutis – sed quia poterat ea uirtute salua fieri quod monebat, ita relaxata est corpori utilitas bibendi, ut maneret in animo habitus continendi.”
- 59.
De bono coniugali 21.25 (CSEL 41: 219): “Ipse est enim habitus, quo aliquid agitur, cum opus est; cum autem non agitur, potest agi, sed non opus est.”
- 60.
De bono coniugali 21.26 (CSEL 41: 221): “[…] qui uident continentiae uirtutem in habitu animi semper esse debere, in opere autem pro rerum ac temporum opportunitate manifestari, sicut uirtus patientiae sanctorum martyrum in opere apparuit, ceterorum vero aeque sanctorum in habitu fuit. Quocirca sicut non est inpar meritum patientiae in Petro, qui passus est, et in Iohanne, qui passus non est, sic non est inpar meritum continentiae in Iohanne, qui nullas expertus est nuptias, et in Abraham, qui filios generauit. Et illius enim celibatus et illius conubium pro temporum distributione Christo militauerunt; sed continentiam Iohannes et in opere, Abraham uero in solo habitu habebat.”
- 61.
De bono coniugali 22.27 (CSEL 41: 222): “quarum Abraham unam habebat in usu, ambas in habitu.”
- 62.
See also De bono coniugali 23.31 (CSEL 41: 226), 24.32 (228).
- 63.
See Berrouard (1992, cols. 658–666, esp. 658–660).
- 64.
De sancta virginitate 45.46 (CSEL 41: 291): “[…] aut coronam martyrii uel in habitu animi, etiamsi desit temptationis examen, uel in ipsa passionis experientia constitutam cuilibet illarum trium castitati sine ullo incremento fertilitatis adcedere existimemus.”
- 65.
See De sancta virginitate 1.1 (CSEL 41: 235–236); Berrouard (1992, col. 659).
- 66.
De moribus ecclesiae catholicae (De mor. eccl. cath.) 3.4 (CSEL 90: 6; = Cicero, Hortensius, ed. Grilli, fr. 59b): “Beate certe omnes uiuere uolumus neque quisquam est in hominum genere, qui non huic sententiae, antequam plane sit emissa, consentiat.”
- 67.
See Coyle (1978, 320).
- 68.
De mor. eccl. cath. 6.9 (CSEL 90: 12): “Aut igitur uirtus est praeter animam, aut si non placet uocare uirtutem, nisi habitum ipsum et quasi sapientis animae qualitatem, quae nisi in anima esse non potest, oportet aliquid aliud sequatur anima, ut ei uirtus possit innasci, quia neque nihil sequendo neque stultitiam sequendo potest, quantum ratio mea fert, ad sapientiam peruenire.” Cf. K. Trego’s chapter in the present volume, p. 87–106.
- 69.
De mor. eccl. cath. 15.25 (CSEL 90: 29): “Quod si uirtus ad beatam vitam nos ducit, nihil omnino esse uirtutem affirmauerim nisi summum amorem Dei. Namque illud quod quadripartita dicitur virtus, ex ipsius amoris uario quodam affectu, quantum intelligo, dicitur.”
- 70.
- 71.
De mor. eccl. cath. 15.25 (CSEL 90: 29–30): “Itaque illas quattuor uirtutes, quarum utinam ita in mentibus uis ut nomina in ore sunt omnium, sic etiam definire non dubitem, ut temperantia sit amor integrum se praebens ei quod amatur, fortitudo amor facile tolerans omnia propter quod amatur, iustitia amor soli amato seruiens et propterea recte dominans, prudentia amor ea quibus adiuuatur ab eis quibus impeditur sagaciter seligens.” See Doignon (1988, 178–180; 1983, 285–291).
- 72.
Epist. 155.4.13 (CSEL 44: 443): “Quamquam et in hac uita uirtus non est nisi diligere, quod diligendum est; id eligere prudentia est, nullis inde auerti molestiis fortitudo est, nullis inlecebris temperantia est, nulla superbia iustitia est.”
- 73.
See Epist. 155.4.13–15 (CSEL 44: 443–446).
- 74.
Epist. 167.4.15 (CSEL 44: 602): “Et ut generaliter breuiterque complectar, quam de uirtute habeo notionem, quod ad recte uiuendum adtinet, uirtus est caritas, qua id quod diligendum est, diligitur.”
- 75.
See Romans 5:5 Septuagint: “quia caritas Dei diffusa est in cordibus nostris per spiritum sanctum, qui datus est nobis.” Augustine quotes this passage many times; see La Bonnardière (1954).
- 76.
Epist. 155.4.16 (CSEL 44: 446): “His uirtutibus divinitus impertitis per gratiam mediatoris Dei cum patre et nobiscum hominis Christi Iesu. Per quem post inimicitias iniquitatis reconciliamur Deo in spiritu caritatis, his, inquam, uirtutibus diuinitus impertitis et bona vita nunc agitur et postea praemium eius, quae nisi aeterna esse non potest, beata uita persolvitur.”
- 77.
Contra Iulianum 4.3.156 (PL 44: 744): “[…] quoniam ‘praeparatur voluntas a domino’ [Prov. 8:35 Septuagint]; et, ‘Deus est enim,’ ut ait apostolus, ‘qui operatur in vobis et velle’ [Phil. 2:13].” On the association of Proverbs 8:35 and Philippians 2:13 and on Contra Iulianum, see Sage (1964, 4, 7–8).
- 78.
- 79.
Conf. 8.5.10 (CCL 27: 119): “Quippe ex uoluntate peruersa facta est libido, et dum seruitur libidini, facta est consuetudo, et dum consuetudini non resistitur, facta est necessitas.”
- 80.
Conf. 8.5.11 (CCL 27: 120): “Sed tamen consuetudo aduersus me pugnacior ex me facta erat, quoniam uolens quo nollem perueneram.”
- 81.
For a discussion of Philippians 2:7–8 (“He made himself nothing by taking the very nature of a servant, being made in human likeness. And being found in appearance as a man, he humbled himself”) in contemporary exegesis, see Aletti (2005, 162–164).
- 82.
Celsus, in Origen, Contra Celsum 4.14 (trans. Chadwick, 192–193).
- 83.
Tertullian, Adversus Praxean 27.6 (CCL 2: 1199): “Igitur sermo in carne; tum et de hoc quaerendum quomodo sermo caro sit factus, utrumne quasi transfiguratus in carne an indutus carnem. Immo indutus ceterum Deum inmutabilem et informabilem credi necesse est ut aeternum. Transfiguratio autem interemptio est pristini: omne enim, quodcumque transfiguratur in aliud, desinit esse quod fuerat et incipit esse quod non erat. Deus autem neque desinit esse neque aliud potest esse.”
- 84.
De div. quaest. 73.2 (CCL 44A: 211): “neque conuersus et transmutatus in hominem amissa incommutabili stabilitate.”
- 85.
De div. quaest. 73.2 (CCL 44A: 212), quoted in note 5 above.
- 86.
Anonymi paraphrasis Themistiana (Pseudo-Augustini Categoriae decem) (AL 1.1–5: 129–175). Marius Victorinus had translated the Categories into Latin, and it is often thought that Augustine had access to this translation; see Marrou (1938, 34), Courcelle (1943, 156), Kenny (2005, 130–133). According to Minio-Paluello (1945, 68; AL 1.1–5: lxxvii–lxxx), the Categoriae decem could be a translation by Albinus. For a new discussion of this question, see the introduction by Christophe Erismann and Kristell Trego to their edition and French translation of the Categoriae decem (forthcoming).
- 87.
See Conf. 4.16.28 (CCL 27: 54): “Et quid mihi proderat, quod annos natus ferme uiginti, cum in manus meas uenissent Aristotelica quaedam, quas appellant decem categorias […] legi eas solus et intellexi?”
- 88.
Conf. 4.16.28 (CCL 27: 54): “Et satis aperte mihi uidebantur loquentes de substantiis, sicuti est homo, et quae in illis essent, sicuti est figura hominis, qualis sit et statura, quot pedum sit, et cognatio, cuius frater sit, aut ubi sit constitutus aut quando natus, aut stet aut sedeat, aut calciatus vel armatus sit aut aliquid faciat aut patiatur aliquid, et quaecumque in his nouem generibus, quorum exempli gratia quaedam posui, vel in ipso substantiae genere innumerabilia reperiuntur.”
- 89.
De div. quaest. 73.1 (CCL 44A: 209): “[…] uel habitum eorum quae membris nostris accommodantur extrinsecus, secundum quem dicimus uestitum, calciatum, armatum et si quid eiusmodi est.”
- 90.
Categoriae decem §53 (AL 1.1–5: 144): “Alia sunt extra usian: ubi, quando, habere (et locus enim ad usian non pertinet, et tempus et vestiri uel armari ab usia separata sunt).” Cf. Aristotle, Cat. 4, 2a3.
- 91.
Aristotle, Cat. 8, 8b27–29; Categoriae decem §116 (AL 1.1–5: 160).
- 92.
De div. quaest. 73.1 (CCL 44A: 209).
- 93.
Aristotle, Cat. 15, 15b17; Categoriae decem §147 (AL 1.1–5: 167).
- 94.
De div. quaest. 73.1 (CCL 44A: 210): “sicut anulus digito.” Categoriae decem §147 (AL 1.1–5: 168): “[…] ut in digito anulum, in pede calceos vel cothurnos.” Cf. Aristotle, Cat. 15, 15b22–23.
- 95.
De div. quaest. 73.2 (CCL 44A: 211): “neque conuersus et transmutatus in hominem amissa incommutabili stabilitate, sed tamquam uerum hominem suscipiendo ipse susceptor in similitudinem hominum factus [Phil. 2:7] non sibi sed eis quibus in homine apparuit et habitu inuentus ut homo [Phil. 2:7], id est habendo hominem inuentus ut homo est.”
- 96.
De div. quaest. 73.2 (CCL 44A: 211): “sic enim assumptus est, ut commutaretur in melius, et ab eo formaretur ineffabiliter excellentius atque coniunctius quam uestis ab homine cum induitur.”
- 97.
De div. quaest. 73.2 (CCL 44A: 211–212): “Hoc ergo nomine habitus satis significauit apostolus, quemadmodum dixerit in similitudinem hominum factus [Phil. 2:7], quia non transfiguratione in hominem, sed habitu factus est, cum indutus est hominem, quem sibi uniens quodammodo atque conformans immortalitati aeternitatique sociaret.” Cf. In Ps. 3.3 (CCL 40: 8), which strongly emphasizes the personal unity of Christ: “[…] ille, quem sic suscepit Dei Verbum, ut simul cum eo Deus fieret. […] Mentem ipsam humanam hic accipiendam puto, […] quae ita inhaesit et quodammodo coaluit excellenti supereminentiae uerbi hominem suscipientis, ut tanta passionis humilitate non deponeretur.” On the formulations for the Incarnation in Augustine’s early writings, see Hombert (2012).
- 98.
See, e.g., In Ps. 15.5 (CCL 40: 90): “portio calicis mei Dominus est. Quod dico mei, adiungo ecclesiam; quia ubi caput, ibi et corpus.” Cf. Hombert (2012, 456–461).
- 99.
De div quaest. 73.2 (CCL 44A: 212): “[…] quamquam illa susceptio ineffabiliter susceptum suscipienti copulauerit.”
- 100.
See, for example, De libero arbitrio 3.10.30 (CCL 29: 293): “cibus rationalis creaturae factus est uisibilis, non commutatione naturae suae sed habitu nostrae, ut uisibilia sectantes ad se inuisibilem reuocaret.” Cf. van Bavel (1954, 34–37).
- 101.
Cf. Aristotle, Cat. 4, 1b25–27; Categoriae decem §50 (AL 1.1–5: 144): “Eorum ergo quae nulla sui copulatione dicuntur, quodcumque singulare dictum fuerit aut usian significat aut quantitatem aut qualitatem aut ad aliquid aut iacere aut facere aut pati aut ubi aut quando aut habere. Hae sunt categoriae decem, quarum prima usia est – scilicet quae novem ceteras sustinet – reliquae vero novem συμβεβηκότα (id est accidentia) sunt.” Compare the text that follows with De Trin. 5.7.8 (CCL 50: 213–214), where Augustine explicitly enumerates that categories, illustrating them with examples that are often similar to those in the Categoriae decem.
- 102.
De Trin. 5.1.2 (CCL 50: 207): “[…] ut sic intellegamus deum si possumus, quantum possumus, sine qualitate bonum, sine quantitate magnum, sine indigentia creatorem, sine situ praesentem, sine habitu omnia continentem, sine loco ubique totum, sine tempore sempiternum, sine ulla sui mutatione mutabilia facientem nihilque patientem.”
- 103.
De Trin. 5.4.6 (CCL 50: 210): “nihil in eo secundum accidens dicitur, quia nihil ei accidit; nec tamen omne quod dicitur, secundum substantiam dicitur. In rebus enim creatis atque mutabilibus quod non secundum substantiam dicitur, restat ut secundum accidens dicatur. Omnia enim accidunt eis, quae uel amitti possunt uel minui, et magnitudines et qualitates; et quod dicitur ad aliquid sicut amicitiae, propinquitates, seruitutes, similitudines, aequalitates, et si qua huiusmodi; et situs et habitus, et loca et tempora, et opera atque passiones. In deo autem nihil quidem secundum accidens dicitur, quia nihil in eo mutabile est; nec tamen omne quod dicitur, secundum substantiam dicitur.”
- 104.
De Trin. 5.8.9 (CCL 50: 215–216): “Situs uero et habitus et loca et tempora non proprie sed translate ac per similitudines dicuntur in deo. Nam et sedere super cherubim dicitur, quod ad situm dicitur; et abyssus tamquam uestimentum amictus ipsius [Ps. 103:6], quod ad habitum; et anni tui non deficient [Ps. 101:28; Heb. 1:12], quod ad tempus; et si ascendero in caelum, tu ibi es [Ps. 138:8], quod ad locum.”
References
Primary Literature
Ambrose. 1897. De Abraham, ed. Karl Schenkl. CSEL 32.1. Vienna: Tempsky.
Anonymous. 1961. Anonymi paraphrasis Themistiana (Pseudo-Augustini Categoriae decem), ed. Lorenzo Minio-Paluello. AL 1.1–5. Bruges: Desclée de Brouwer.
Aristotle. 1958. L’éthique à Nicomaque: Introduction, traduction et commentaire. Translation and commentary by R.A. Gauthier et J.Y. Jolif. 3 vols. Louvain: Publications Universitaires.
———. 1980. Nicomachean Ethics. Trans. W.D. Ross and J.O. Urmson. Oxford: Oxford University Press.
Augustine. Corpus Augustinianum Gissense a Cornelio Mayer editum. www.cag-online.net.
———. 1865. Contra Iulianum, ed. J.-P. Migne. PL 44. Paris: Garnier.
———. 1891. Contra Faustum, ed. Joseph Zycha. CSEL 25.1. Vienna: Tempsky.
———. 1894. De Genesi ad litteram opus imperfectum, ed. Joseph Zycha. CSEL 28.1. Vienna: Tempsky.
———. 1900. De opere monachorum. De bono coniugali. De sancta virginitate, ed. Joseph Zycha. CSEL 41. Vienna: Tempsky.
———. 1904a. De consensu evangelistarum, ed. Franciscus Weihrich. CSEL 43. Vienna: Tempsky.
———. 1904b. Epistulae CXXIV–CLXXXIV, ed. Alois Goldbacher. CSEL 44. Vienna/Leipzig: Tempsky/Freytag.
———. 1908. De baptismo, ed. Michael Petschenig. CSEL 51. Vienna: Tempsky.
———. 1911. Epistulae CLXXXV–CCLXX, ed. Alois Goldbacher. CSEL 57. Vienna: Tempsky.
———. 1952. De doctrina christiana, ed. Joseph Martins. CCL 32. Turnhout: Brepols.
———. 1955. De civitate Dei, ed. B. Dombart and A. Kalb. 2 vols. CCL 47–48. Turnhout: Brepols.
———. 1956. Enarrationes in Psalmos, ed. Eligius Dekkers and Jean Fraipont. CCL 38–40. Turnhout: Brepols.
———. 1958. Quaestiones in Heptateuchum, ed. Jean Fraipont. CCL 33. Turnhout: Brepols.
———. 1967. De sermone Domini in monte, ed. Almut Mutzenbecher. CCL 35. Turnhout: Brepols.
———. 1968. De Trinitate, ed. W.J. Mountain and F. Glorie. CCL 50. Turnhout: Brepols.
———. 1970a. De diversis quaestionibus ad Simplicianum, ed. Almut Mutzenbecher. CCL 44. Turnhout: Brepols.
———. 1970b. Contra academicos. De libero arbitrio, ed. W.M. Green. CCL 29. Turnhout: Brepols.
———. 1975. De diversis quaestionibus octoginta tribus, ed. Almut Mutzenbecher. CCL 44A. Turnhout: Brepols.
———. 1981. Confessiones, ed. Martin Skutella and Lucas Verheijen. CCL 27. Turnhout: Brepols.
———. 1984. Retractationes, ed. Almut Mutzenbecher. CCL 57. Turnhout: Brepols.
———. 1986. Soliloquia, ed. Wolfgang Hörmann. CSEL 89. Vienna: Hoelder-Pichler-Tempsky.
———. 1992. De moribus ecclesiae catholicae, ed. Johannes B. Bauer, CSEL 90. Vienna: Hoelder-Pichler-Tempsky.
———. 2009. Epistulae CI–CXXXIX, ed. Klaus Daur. CCL 31B. Turnhout: Brepols.
Marcus Tullius Cicero. 1927. Tusculan Disputations, ed. and trans. J.E. King. Loeb Classical Library. Cambridge, MA: Harvard University Press.
———. 1949. De inventione, ed. and trans. H.M. Hubbell. Loeb Classical Library. Cambridge, MA: Harvard University Press.
Origen. 1980. Contra Celsum. Trans. Henry Chadwick. Cambridge: Cambridge University Press.
Tertullian. 1954. Adversus Praxean, ed. E. Kroymann and E. Evans. CCL 2. Turnhout: Brepols.
Thomas Aquinas. 1888–1906. Summa theologiae, ed. Commissio Leonina. 9 vols. Opera Omnia iussu Leonis XIII P.M. edita 4–12. Rome: Ex Typographia Polyglotta.
Secondary Literature
Aletti, Jean-Noël. 2005. Saint Paul, Epître aux Philippiens: Introduction, traduction et commentaire. Paris: Gabalda.
Berrouard, Marie-François. 1992. Bono coniugali (De –). In Augustinus-Lexikon, vol. 1, cols. 658–666. ed. Cornelius Mayer, et al. Basel: Schwabe.
Bulhart, Vincenz. 1936. Habitus. In Thesaurus linguae latinae, vol. 6.3, cols. 2482–2487. Leipzig: Teubner.
Courcelle, Pierre Paul. 1943. Les lettres grecques en Occident: De Macrobe à Cassiodore. Paris: E. de Boccard.
Coyle, John Kevin. 1978. Augustine’s “De moribus ecclesiae catholicae”: A study of the work, its composition and its sources. Fribourg: The University Press.
Deman, Thomas. 1955. Héritage antique et innovation chrétienne dans le “De moribus Ecclesiae catholicae”. In Augustinus Magister: Congrès international augustinien, Paris, 21–24 septembre 1954, vol. 2, 713–726. Paris: Études augustiniennes.
Doignon, Jean. 1983. La première exégèse augustinienne de Rm 8, 28 et l’unité formulée “more tulliano” des quatre vertus dans l’amour. Cristianesimo nella storia 4: 285–291.
———. 1988. La problématique des quatre vertus dans les premiers traités de saint Augustin. In L’umanesimo di Sant’Agostino: Atti del Congresso Internazionale, Bari, 28–30 ottobre 1986, ed. Matteo Fabris, 169–191. Bari: Levante.
Gaffiot, Félix. 1934. Dictionnaire illustré latin-français. Paris: Hachette.
Gärtner, Hans Armin. 2004. Habitus. In Augustinus-Lexikon, vol. 3, cols. 275–277, ed. Cornelius Mayer et al. Basel: Schwabe.
Guérin, Charles. 2007. Prescrire dans les formes, ou pourquoi le De oratore n’a pas su trouver son public. Camenae 1: 1–21.
Hagendahl, Harald. 1967. Augustine and the Latin Classics. Gothenburg: Acta Universitatis Gothoburgensis.
Hombert, Pierre-Marie. 2012. La christologie des trente-deux premières Enarrationes in Psalmos de saint Augustin. In Augustin philosophe et prédicateur: Hommage à Goulven Madec; Actes du colloque international organisé à Paris les 8 et 9 septembre 2011, ed. Isabelle Bochet, 431–463. Paris: Institut d’Études augustiniennes.
Kenny, Anthony. 2005. Les catégories chez les Pères de l’Église latine. In Les catégories et leur histoire, ed. Otto Bruun and Lorenzo Corti, 121–133. Paris: Vrin.
La Bonnardière, Anne-Marie. 1954. Le verset paulinien Rom. V, 5 dans l’oeuvre de saint Augustin. In Augustinus Magister: Congrès international augustinien, Paris, 21–24 septembre 1954, 2, 657–665. Paris: Études augustiniennes.
Lewis, Charlton T, and Short, Charles. 1879. A Latin dictionary. Oxford: Oxford University Press.
Marrou, Henri-Irénée. 1938. Saint Augustin et la fin de la culture antique. Paris: E. de Boccard.
Minio-Paluello, Lorenzo. 1945. The text of the Categoriae: The Latin tradition. Classical Quarterly 39: 63–74.
Prendiville, John G. 1972. The development of the idea of habit in the thought of Saint Augustine. Traditio 28: 29–99.
Sage, Athanase. 1964. Praeparatur voluntas a Deo. Revue des études augustiniennes 10: 1–20.
Stead, G. Christopher. 1988. Aristoteles. In Augustinus-Lexikon, vol. 1, cols. 445–448, ed. Cornelius Mayer, et al. Basel: Schwabe.
Testard, Maurice. 1958. Saint Augustin et Cicéron, vol. 1: Cicéron dans la formation et l’oeuvre de saint Augustin. Paris: Études augustiniennes.
Van Bavel, Tarsicius J. 1954. Recherches sur la christologie de saint Augustin: L’humain et le divin dans le Christ d’après saint Augustin. Fribourg: Éditions universitaires.
Zumkeller, Adolar. 1994. Consuetudo. In Augustinus-Lexikon, vol. 1, cols. 1253–1266, Basel: Schwabe.
Author information
Authors and Affiliations
Editor information
Editors and Affiliations
Rights and permissions
Copyright information
© 2018 Springer Nature Switzerland AG
About this chapter
Cite this chapter
Bochet, I. (2018). Habitus According to Augustine: Philosophical Tradition and Biblical Exegesis. In: Faucher, N., Roques, M. (eds) The Ontology, Psychology and Axiology of Habits (Habitus) in Medieval Philosophy. Historical-Analytical Studies on Nature, Mind and Action, vol 7. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-030-00235-0_3
Download citation
DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-030-00235-0_3
Published:
Publisher Name: Springer, Cham
Print ISBN: 978-3-030-00234-3
Online ISBN: 978-3-030-00235-0
eBook Packages: Religion and PhilosophyPhilosophy and Religion (R0)