Abstract
This paper presents the results of an archaeometric characterization of Late Roman Pottery from a rural site on the island of Eivissa (Balearic Islands, Spain). The ceramic samples, including common wares, amphorae and cooking wares, have been analysed using X-ray fluorescence for the chemical characterization, optical microscopy by thin-section analysis for the mineralogical and petrographic characterization, and X-ray diffraction for the mineralogical analysis.The results show the importance of local/regional production for the common wares and amphorae, while for the cooking wares, all the materials are imported, including some fabrics widely distributed in the Western Mediterranean.
Similar content being viewed by others
References
Aitchison J (1986) The statistical analysis of compositional data. Chapman and Hall, London
Aitchison J (1992) On criteria for measures of compositional difference. Math Geol 24:365–379
Arribas A, Tarradell M, Woods D (1973) Pollentia I. Excavaciones en “Sa Portella”, Alcudia (Mallorca). Excavaciones Arqueológicas en España, 75, Madrid
Arribas A, Tarradell M, Woods D (1978) Pollentia II, Excavaciones Arqueológicas en España, 78, Madrid
Buxeda J (1999) Alteration and contamination of archaeological ceramics: the perturbation problem. J Archaeol Sci 26:295–313
Buxeda J, Cau MA (2004) Annex I. Caracterització arqueomètrica de les produccions tardanes d’Iluro, Laietània 15:449–498
Buxeda J, Cau MA, Gurt JM, Tsantini E, Rauret AM (2005) Late Roman coarse and cooking wares from the Balearic Islands in Late Antiquity. In: Gurt JM, Buxeda J, Cau MA (eds) LRCW 1: Late Roman Coarse Wares, Cooking Wares and Amphorae in the Mediterranean. Archaeology and archaeometry. BAR International Series 1340, Archaeopress, Oxford, pp 223–254
Buxeda J, Cau MA, Gurt JM, Tuset F (1995) Análisis tradicional y análisis arqueométrico en el estudio de las cerámicas comunes de época romana. In: Ceràmica Comuna Romana d’època alt-imperial a la Península Ibèrica. Estat de la qüestió. Museu d'Arqueologia de Catalunya, Empúries, pp 39–60
Buxeda J, Cau MA, Loschi AG, Medici A (1998) Caracterización arqueométrica de las ánforas tardías de la cisterna de Sa Mesquida (Santa Ponça, Calvià, Mallorca). Resultados preliminares. In: El vi a l’Antiguitat. Economia, producció i comerç al Mediterrani occidental. Actes del 2on Col·loqui Internacional d’Arqueologia Romana (Badalona, 6–9 de maig de 1998), Museu de Badalona, Badalona, pp 530–542
Buxeda J, Cau MA, Tuset F (1997) Las cerámicas de la Habitación 39 de la basílica de Es Cap des Port (Fornells, Menorca), primeros resultados. In: M Comas, JM Gurt, A López, P Padrós, M Roca (ed) Contextos ceràmics d'època romana tardana i de l'alta edat mitjana (segles IV-X) (ed). Arqueomediterrània, 2, Universitat de Barcelona, pp 229–248
Buxeda J, Kilikoglou V (2003) Total variation as a measure of variability in chemical data sets. In: van Zelst L (ed) Patterns and process: a festschrift in honor of Dr. Edward V. Sayre. Smithsonian Center for Materials Research and Education, Washington DC, pp 185–198
Buxeda J, Mommsen H, Tsolakidou A (2002) Alterations of Na, K and Rb concentrations in Mycenaean pottery and a proposed explanation using X-ray diffraction. Archaeometry 44:187–198
CATHMA (1991) Importations des céramiques communes méditerranéennes das la midi de la Gaule (Ve-VIIe s.). In: A cerâmica medieval no Mediterrâneo Ocidental, IV Congresso Internacional (Lisboa 1987). Publicaciones del Campo Arqueológico de Mértola, Lisboa, pp 27–47
Cau MA (1994) Las cerámicas tardorromanas de cocina de Santa Ponça (Mallorca): estudio arqueométrico. Bull Assoc Antiquité Tardive 3:97–98
Cau MA (1996) Cerámicas de cocina con inclusiones de rocas metamórficas halladas en las Islas Baleares: ¿posibles producciones de Cartagena? Actes du Colloque de Périgaux 1995. Supplément à la Revue d’Archéométrie 1996:101–106
Cau MA (1999) Importaciones de cerámicas tardorromanas de cocina en las Illes Balears: el caso de Can Sorà (Eivissa). In: Capel J (ed) Arqueometría y arqueología. Universidad de Granada, Granada, pp 197–219
Cau MA (2003) Cerámica tardorromana de cocina de las Islas Baleares. Estudio arqueométrico. BAR International Series 1182, Archaeopress, Oxford
Cau MA (2007a) El estudio de las cerámicas de cocina de ámbito mediterráneo. In: Malpica A, Carvajal JC (eds) Estudios de cerámica tardorromana y altomedieval. Alhulia, Granada, pp 247–289
Cau MA (2007b) Mediterranean late Roman cooking wares: evidence from the Balearic Islands. In: Bonifay M, Tréglia JC (eds) LRCW 2. Late Roman coarse wares, cooking wares and amphorae in the Mediterranean: archaeology and archaeometry. BAR International Series 1662(I), Archaeopress, Oxford, pp 219–246
Cau MA, Giralt J, Macias JM, Padilla JI, Tuset F (1997a) La cerámica del Nordeste peninsular y las Baleares entre los siglos V-X. In: G. Démians d’Archimbaud (ed) La céramique médievale en Méditerranée. Actes du 6e congrès de l’AIECM2 (Aix-en-Provence, 1998). Aix-en-Provence, pp 173–192
Cau MA, Iliopoulous I, Montana G (2002) Pots and volcanoes: provenance of some Late Roman Cooking Wares in the Western Mediterranean. In: Archaeometry ‘2000 (CD-ROM publication), México DF
Cau MA, Macias JM, Tuset F (1997b) Algunas consideraciones en torno a las cerámicas de cocina de los siglos IV al VIII. In: Ceràmica medieval catalana: actes de la taula rodona celebrada a Barcelona els dies 15 i 16 de novembre de 1994. El Monument, document: sessió científica celebrada a Barcelona el 21 de març de 1996. Diputació de Barcelona, Barcelona, pp 7–37
Cau MA, Mas C, Reynolds P, Riutort J (2014) Two late antique ceramic deposits from Can Muntanyans (Palma de Mallorca, Balearic Islands, Spain). In: Polou-Papadimitriou N, Nodaru E, Kilikoglou V (eds) LRCW4. Late roman coarse wares, cooking wares and amphorae: archaeology and archaeometry. The Mediterranean: a market without frontiers. BAr, International Series 2616 (II), Archaeopress, Oxford, pp 1049–1060
Cau MA, Tsantini E, Buxeda J (2004) Caracterització arqueomètrica de ceràmiques tardanes. In: M Riera Illot des Frares. Direcció Insular de Patrimoni Històric - Consell de Mallorca, Palma de Mallorca, pp 57–62
Cultrone G, Rodríguez-Navarro C, Sebastian E, Cazalla O, De La Torre MJ (2001) Carbonate and silicate phase reactions during ceramic firing. Eur J Mineral 13:621–634
Fulford MG, Peacock DPS (1984) The Avenue du Président Habib Bourguiba, Salammbo; the pottery and other ceramic objects from the site. Excavations at Carthage: the British Mission, vol. I.2. University of Sheffield, Sheffield
Gumà MM, Riera MM, Torres F (1998) Contextos ceràmics dels segles IV-X a l'illa de Mallorca. In: M Comas, JM Gurt, A López, P Padrós, M Roca (ed) Contextos ceràmics d'època romana tardana i de l'alta edat mitjana (segles IV-X) (ed.). Arqueomediterrània, 2, Universitat de Barcelona, pp 249–268
Hayes JW (1976) Pottery: stratified groups and tipology. In: Humphrey JH (ed) Excavations at Carthage, 1975, conducted by the University of Michigan. I. Cérès Productions, Túnez, pp 47–123
Hein A, Tsolakidou A, Iliopoulos I, Momsen H, Buxeda J, Montana G, Kilikoglou V (2002) Standardisation of elemental analytical techniques applied to provenance studies of the archaeological ceramics: an inter laboratory calibration study. Analyst 127:542–553
IGME [Instituto Geológico y Minero de España] (1972) Mapa Geológico de España, E. 1:200.000, Menorca / Ibiza / Formentera, Hoja 49-65. Departamento de Publicaciones del Instituto Geológico y Minero de España, Madrid
Láiz MD, Ruiz E (1988) Cerámicas de cocina de los siglos V-VII en Cartagena (C/. Orcel - D. Gil). Antigüedad y Cristianismo 5:265–301
Macias JM, Cau MA (2012) Las cerámicas comunes del nordeste peninsular y las Baleares (siglos V-VIII): balance y perspectivas de la investigación. In: Bernal D, Ribera A (eds) Cerámicas hispanorromanas II: producciones regionales. Servicio de Publicaciones de la Universidad de Cádiz, Cádiz, pp 511–542
Maggetti M (1982) Phase analysis and its significance for technology and origin. In: Olin JS, Franklin AD (eds) Archaeological Ceramics. Smithsonian Institution Press, Washington DC, pp 121–133
Maggetti M, Neururer C, Ramseyer D (2011) Temperature evolution inside a pot during experimental surface (bonfire) firing. Appl Clay Sci 53:500–508
Montana G, Fabbri B, Santoro S, Gualtieri S, Iliopoulos I, Guiducci G, Mini S (2007) Pantellerian ware: a comprehensive archaeometric review. Archaeometry 49(3):455–482
Montana G, Iliopoulos I, Giarusso R (2005a) Pantellerian ware: new data on petrography, chemistry and technological properties. In: Gurt JM, Buxeda J, Cau MA (eds) LRCW 1: Late Roman coarse wares, cooking wares and amphorae in the Mediterranean. Archaeology and archaeometry. BAR International Series 1340, Archaeopress, Oxford, pp 425–435
Montana G, Iliopoulos I, Tantillo M (2005b) Establishing a ‘recipe’ for Pantellerian ware: raw materials field survey, analysis and experimental reproduction. In: Gurt JM, Buxeda J, Cau MA (eds) LRCW 1: Late Roman coarse wares, cooking wares and amphorae in the Mediterranean. Archaeology and archaeometry. BAR International Series 1340, Archaeopress, Oxford, pp 437–450
Murad E, Wagner U (1996) The thermal behaviour of an Fe-rich illite. Clay Miner 31:45–52
Navarro R (1982) Las cerámicas finas de la basílica de Fornells, Menorca. In: II Reunió d’Arqueologia Cristiana Hispànica (Montserrat 1978). Institut d’Arqueologia i Prehistòria, Barcelona, pp 431–454
Orfila M (1988) Cerámicas Lucentes y Derivadas de las Sigillatas Paleocristianas procedentes de Sa Mesquida, Santa Ponça, Mallorca. In: SFECAG - Actes du congrès d'Orange. Société Française d’Étude de la Céramique Antique en Gaule, Marseille, pp 243–249
Orfila M (1989) Cerámicas de la primera mitad del siglo V d. C, procedentes de la cisterna de Sa Mesquida (Santa Ponça, Mallorca). In: Mastino A (ed) L'Africa romana: Atti del 6. Convegno di studio, 16–18 dicembre 1988, Sassari (Italia). Edizioni Gallizzi, Sassari, pp 513–533
Orfila M, Cau MA (1994) Las cerámicas finas procedentes de la cisterna de Sa Mesquida, Mallorca. In: III Reunió d'Arqueologia Cristiana Hispànica (Menorca 1988). Institut d’Estudis Catalans, Barcelona, pp 257–288
de Palol P (1982) La basílica des Cap des Port, de Fornells, Menorca. In: II Reunió d’Arqueologia Cristiana Hispànica (Montserrat 1978). Institut d’Arqueologia i Prehistòria, Barcelona, pp 353–404
Peacock DPS (1982a) Carthage and Cossyra: a ceramic conundrum. In: Actes du Colloque sur la céramique antique, Carthage 23–24 June 1980. Centre d'Etudes et de Documentation Archéologique de la Conservation (CEDAC), Carthage, pp 91–98
Peacock DPS (1982b) Pottery in the Roman World: an ethnoarchaeological approach. Longman, London/New York
Picon M (1984) Problèmes de détermination de l’origine des céramiques. In: Hackens T, Schvoerer M (eds) Datation-caractérisation des céramiques anciennes. CNRS, Paris, pp 425–433
Quinn PS (2013) Ceramic petrography. The interpretation of archeological pottery and related artefacts in thin section. Archaeopress, Oxford
Ramallo S, Ruiz E, Berrocal MC (1996) Contextos cerámicos de los siglos V-VII en Cartagena. Arch Esp Arqueol 69:135–190
Ramon J (1984) L'assentament rural púnico romà de ses Païses de Cala d'Hort (Can Sorà) a Sant Josep (Eivissa). Conselleria de Cultura i Esports, Eivissa
Ramon J (1986) El Baix imperi i l’època bizantina a les Illes Pitiüses. Consell Insular d’Eivissa i Formentera, Ibiza
Ramon J (1995) Ses Païsses de Cala d'Hort: un establiment rural d'època antiga al sud-oest d'Eivissa. Conselleria de Cultura, Consell Insular d'Eivissa i Formentera, Eivissa
Ramon J (2008) La cerámica ebusitana en la Antigüedad Tardía. In: Bernal D, Ribera A (eds) Cerámicas hispanorromanas: un estado de la cuestión. Servicio de Publicaciones de la Universidad de Cádiz, Cádiz, pp 563–583
Ramon J, Cau MA (1997) Niveles de época vándala de Es Castell (Eivissa). In: Comas M, Gurt JM, López A, Padros P, Roca M (eds) Contextos ceràmics d’època romana tardana i de l’alta edat mitjana (segles IV-X). Actes Taula Rodona (Badalona 1996). Universitat de Barcelona, Barcelona, pp 269–311
Rangheard Y (1971) Estudio geológico de las islas de Ibiza y Formentera (Baleares). Instituto Geológico y Minero de España, Madrid
Reynolds P (1993) Settlement and pottery in the Vinalopó Valley (Alicante, Spain): A.D. 400–700. BAR International Series 588, Tempus Reparatum, Oxford
Reynolds P (1995) Trade in the Western Mediterranean, AD 400–700: The ceramic evidence. BAR International Series 604, Tempus Reparatum, Oxford
Reynolds P (2010) Hispania and the Roman Mediterranean, AD 100–700. Ceramics and trade. Duckworth, London
Roberts JP (1963) Determination of the firing temperature of ancient ceramics by measurement of thermal expansion. Archaeometry 6:21–25
Roca M (1974) Estudio de los materiales procedentes de las necrópolis tardorromanas de “Can Gabino” (Formentera), “Can Prats” y “Can Flit” (Ibiza). In: VI Symposium de Prehistoria Peninsular. Prehistoria y arqueología de las islas Baleares. Instituto de Arqueología y Prehistoria, Universidad de Barcelona, Barcelona, pp 407–434
Santoro S (2005) The informative potencial of archaeometric and archaeological cooking ware studies: the case of Pantellerian ware. In: Gurt JM, Buxeda J, Cau MA (eds) LRCW 1: Late Roman coarse wares, cooking wares and amphorae in the Mediterranean. Archaeology and archaeometry. BAR international series 1340, Archaeopress, Oxford, pp 327–339
Santoro S, Guiducci G, Tusa S (ed) (2003) Pantellerian ware. Archaeologia subacquea e ceramiche da fuoco a Pantelleria. Palermo
Schwedt A, Mommsen H, Zacharias N, Buxeda J (2006) Analcime crystallization and compositional profiles—comparing approaches to detect post-depositional alterations in archaeological pottery. Archaeometry 48(2):237–251
Vegas M (1973) Cerámica común del Mediterráneo occidental, Instituto de Arqueología y Prehistoria. Universitat de Barcelona, Barcelona
Whitbread IK (1989) A proposal for the systematic description of thin sections towards the study of ancient ceramic technology. In: Maniatis Y (ed) Archaeometry: proceedings of the 25th international symposium. Elsevier, Amsterdam, pp 127–138
Whitbread IK (1995) Appendix 3. The collection, processing and interpretation of petrographic data. In: Greek transport amphorae: a petrological and archaeological study. British School at Athens, Athens, pp 365–396
Acknowledgements
This work was performed within the framework of the project Late Roman Pottery in the Western Mediterranean: exploring regional and global trade networks through experimental sciences (LRPWESTMED) (ref. HAR2013-45874-P), funded by the National Plan of I+D+I Ministerio de Economía y Competitividad, Secretaría de Estado de Investigación, Desarrollo e Innovación, with contributions from FEDER funds; PI: Miguel Ángel Cau Ontiveros. This is part of the activities of the Equip de Recerca Arqueològica i Arqueomètrica de la Universitat de Barcelona (ERAAUB), consolidated group (2014 SGR 845); thanks to the support of the Comissionat per a Universitats i Recerca del DIUE de la Generalitat de Catalunya.
We are also indebted to Rosa Gurrea and the Ajuntament d’Eivissa that gave us a space for sampling the materials of Ses Païsses de Cala d’Hort, and to Andrew Dufton, from the Joukowsky Institute for Archaeology and the Ancient World, Brown University (USA), for revising the manuscript.
We are grateful to two anonymous reviewers for their helpful comments.
Author information
Authors and Affiliations
Corresponding author
Additional information
In memoriam Sara Santoro
Rights and permissions
About this article
Cite this article
Ontiveros, M.Á.C., Tsantini, E., Fantuzzi, L. et al. Archaeometric characterization of Late Antique pottery from the rural site of Ses Païsses de Cala d’Hort (Eivissa, Balearic Islands, Spain). Archaeol Anthropol Sci 11, 627–649 (2019). https://doi.org/10.1007/s12520-017-0557-7
Received:
Accepted:
Published:
Issue Date:
DOI: https://doi.org/10.1007/s12520-017-0557-7