Samenvatting
Het eindstadium hartfalen is een complex klinisch syndroom met een onzekere levensverwachting, een grillig ziektebeloop met exacerbaties en een slechte prognose. Het gaat vaak gepaard met comorbiditeit. De symptoomlast bij hartfalen is erg groot. De levensverwachting is matig voorspelbaar en advance care planning komt weinig aan bod. Ziektegerichte behandeling geeft vermindering van klachten en gaat bij hartfalen hand in hand met symptoomgerichte palliatieve behandeling. Zorg gericht op palliatie heeft nog weinig aandacht door gebrek aan scholing en gebrek aan afstemming in de keten. Dit leidt vaak tot ad-hoc crisiszorg.
Hartfalenmedicatie in het eindstadium wordt zo lang mogelijk gecontinueerd en nauwkeurig getitreerd op geleide van bloeddruk, mate van over- of ondervulling en nierfunctie. De shockfunctie van de ICD/CRT/pacemaker in de laatste levensfase wordt tijdig gedeactiveerd na zorgvuldig overleg met patiënt en familie en instemming van patiënt. Onder strikte criteria komt een kleine groep patiënten in aanmerking voor intraveneuze thuisbehandeling voor hartfalen met diuretica en soms inotropie. Goede communicatie en organisatie voor naadloze zorg tussen de ketens is essentieel en ontwikkelt zich landelijk (https://www.nhg.org/actueel/nieuws/landelijke-aanpak-voor-organisatie-van-zorg-bij-hartfalen).
De nieuwe richtlijn Palliatieve zorg bij hartfalen 2018 is een leidraad voor professionals (www.pallialine.nl).
This is a preview of subscription content, log in via an institution to check access.
Literatuur
Ponikowski P, Voors AA, Anker SD, Bueno H, Cleland JGF, Coats AJS et al. 2016 ESC Guidelines for the diagnosis and treatment of acute and chronic heart failure: The Task Force for the diagnosis and treatment of acute and chronic heart failure of the European Society of Cardiology (ESC). Eur Heart J. 2016;37(27):2129–200. https://doi.org/10.1093/eurheartj/ehw128.
Maggioni AP, Dahlström U, Filippatos G, et al. EURObservational Research Programme: regional differences and 1‑year follow-up results of the Heart Failure Pilot Survey (ESC-HF Pilot). Eur J Heart Fail. 2013;15:808–17.
Janssen DJA, Spruit MA, Wouters EFM, et al. Daily symptom burden in end-stage chronic organ failure: a systematic review. Palliat Med. 2008;22:938–48. https://doi.org/10.1177/0269216308096906.
Moens K, Higginson IJ, Harding R, EURO IMPACT. Are there differences in the prevalence of palliative care-related problems in people living with advanced cancer and eight non-cancer conditions? A systematic review. J Pain Symptom Manage. 2014;48(4):660–77. https://doi.org/10.1016/j.jpainsymman.2013.11.009.
Mentz RJ, Kelly JP, Lueder TG von, Voors AA, Lam CS, Cowie MR, Kjeldsen K, Jankowska EA, Atar D, Butler J, Fiuzat M, Zannad F, Pitt B, O’Connor CM. Noncardiac comorbidities in heart failure with reduced versus preserved ejection fraction. J Am Coll Cardiol. 2014;64(21):2281–93. https://doi.org/10.1016/j.jacc.2014.08.036.
Takeda A, Taylor SJ, Taylor RS, et al. Clinical service organisation for heart failure. Cochrane Database Syst Rev. 2012; https://doi.org/10.1002/14651858.CDdd2752.pub3.
Meyers DE, Goodlin SJ. Decisions and palliative care in advanced heart failure. Can J Cardiol. 2016;32(9):1148–56.
Author information
Authors and Affiliations
Corresponding author
Rights and permissions
About this article
Cite this article
Bellersen, L., Baltussen, E.H.J.M. Eindstadium hartfalen in de huisartsenpraktijk. Bijblijven 34, 505–515 (2018). https://doi.org/10.1007/s12414-018-0326-2
Published:
Issue Date:
DOI: https://doi.org/10.1007/s12414-018-0326-2